ރަމަޟާން މަސް ފެށުމާއެކު، ދެން އެންމެ ބޮޑަށް މުސްލިމުންގެ ހަނދާނަށް އަންނާނީ ފިޠުރު ޒަކާތެވެ. ރަމަޟާން މަހުން ފާއިތުވަމުންދާ ކޮންމެ ދުވަހަކާ އެކު، މި ހަނދާންތައް ހިތުގައި އާވެ ތާޒާވަމުން އައުދެއެވެ. ހަމައެފަދައިން، ފިޠުރު ޒަކާތާ ގުޅިފައިވާ ފިޤްހީ ކަންކަމާ މެދު ކުރެވޭ ބަހުސްތައް ވެސް އަންނަނީ އިތުރުވަމުންނެވެ. އެފަދަ އެއް ބަހުސަކީ، ފިޠުރު ޒަކާތް ދައްކަންޖެހެނީ، ފައިސާއިން ތޯ ނުވަތަ ގޮވާމުގެ ބާވަތަކުންތޯއެވެ. އަނެއް ބަހުސަކީ، ފިޠުރު ޒަކާތް ހަވާލުކުރާނީ ސަރުކާރަށްތޯ ނުވަތަ ރަށުތެރެއިން ފެންނަ ފަޤީރުންނަށް (ސަލާންޖަހާ މީހުންނަށް) ދޭނީތޯއެވެ.
މީގެ ތެރެއިން، މި ލިޔުމުގައި މި ބަލައިލަނީ، ފިޠުރު ޒަކާތް ސަރުކާރާ ޙަވާލު ކުރާނީތޯ، ނުވަތަ ފަޤީރު މީހަކަށް ޒަކާތް ދޭނީތޯ ކުރެވޭ ސުވާލުގެ މައްޗަށެވެ. އެއް ބަޔަކު ދެކޭ ގޮތުގައި، ސަރުކާރާ ޙަވާލު ކުރުމުގެ ބަދަލުގައި، އެރަށެއްގައި އުޅޭ ފަޤީރުންގެ ތެރެއިން ފަޤީރަކަށް ނުވަތަ ފަޤީރުންތަކަކަށް، ނުވަތަ މިސްކީނަކަށް ފިޠުރު ޒަކާތް ދިނަސް، އެކަމުގެ ވާޖިބު އަދާކުރި ކަމުގައިވާނެއެވެ.
މި މައްސަލައިގެ ވަށައިގެންވާ ފިޤްހީ ކަންކަމަށާއި، ފިޠުރު ޒަކާތާ ގުޅޭ ގޮތުން ހުރި ޝަރުޢީ ދަލީލުތަކަށް ނަޒަރު ހިންގާއިރު، އެންމެ ފުރަތަމަ ފާހަގަ ކުރެވެނީ، ފިޠުރު ޒަކާތާއި މުދަލު ޒަކާތް ވާޖިބު ކުރެއްވުމާއި، އިސްލާމް ދީނުގެ އެހެން އަޅުކަންތައް ވާޖިބު ކުރެއްވުމުގައި ވާރިދުވެފައިވާ، ޝަރުޢީ ނައްޞުތަކުގައި، އިލާހީ އަމުރުފުޅު މުޚާޠަބުކުރެއްވުމުގައި ހުރި ތަފާތުތަކެވެ.
އިސްލާމް ދީނުގެ ތަނބު ކަމުގައިވާ ނަމާދަށް ނަޒަރު ހިންގާއިރު، ނަމާދާ ބެހޭ ގޮތުން اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އަންގަވާފައިވަނީ، ހަމަކަށަވަރުން، ނަމާދަކީ މުއުމިނުތަކުންގެ މައްޗަށް ވަޤުތު ކަނޑައެޅިގެން އޮތް ފަރުޟެއް (إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا) [1] ކަމަށެވެ. އެއަށް ފަހުގައި، ނަމާދު ކުރުމަށް އަންގަވާފައިވާ އެންގެވުންތަކުގައި މުޅިންވެސް ހުރީ، ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދު ކުރާށޭ (وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ) ވަޙީ ކުރައްވައި، ވަކިވަކި ފަރުދުންނާ މުޚާޠަބު ކުރެއްވުމުގެ ޞީޣާއެވެ. އަދި މުއުމިނުންގެ ސިފަތައް ބަޔާންކުރެއްވުމުގެ އާޔަތްތަކުގައި ހުރީ، އެއުރެންނީ ނަމާދު ޤާއިމުކުރާ މީހުން (الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ) ކަމަށާއި، އަދި މިމާނަ ދޭހަވާ އެހެން ޞީޣާތަކެވެ.
ރަމަޟާން މަހުގެ ރޯދަ ފަރުޟުކުރެއްވި ކަން ބަޔާން ކުރައްވާފައިވާ ދެ އާޔަތުގެ ތެރެއިން ފުރަތަމަ އާޔަތުގައި، اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އަންގަވާފައި އޮތީ، "އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ ކުރީގެ މީހުންގެ މައްޗަށް ފަރުޟު ކުރެއްވި ފަދައިން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށްވެސް ރޯދަ ފަރުޟު ކުރައްވައިފި" (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ) [2] ކަމަށެވެ. އަނެއް އާޔަތުގައި އަންގަވާފައި އޮތީ، "ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެ މައްސަރުގައި (ރަމަޟާން މަހުގައި) ޙާޟިރުވެ ހުރެއްޖެ މީހާ، އެ މަހުގެ ރޯދަ ހިފާހުށި ކަމެވެ!" (فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ) [3] މިފަދައިންނެވެ.
ޙައްޖު ވާޖިބުކުރެއްވިކަން ބަޔާންކުރެއްވި އާޔަތުގައި، މުޅި އިސްލާމީ އުންމަތާ މުޚާޠަބު ކުރައްވައި اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އަންގަވާފައި ވަނީ، "ތިޔަބައިމީހުން اللَّه އަށްޓަކައި ޙައްޖާއި ޢުމްރާ ފުރިހަމައަށް އަދާކުރާށެވެ!" (وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّـهِ) [4] މިފަދައިންނެވެ. އަނެއް އާޔަތުގައި، ވަކި މީހަކު ޚާއްޞަ ކުރެއްވުމެއް ނެތި، އެންމެހައި މީސްތަކުން ޝާމިލްވާ ގޮތަށް، اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އަންގަވާފައި ވަނީ، "އެކަމަށް މަގެއް ފެނި ކުޅަދާނަވެއްޖެ މީހާ، އެ ގެފުޅަށް ޤަޞްދުކޮށްގެން ދިއުމީ، (އެބަހީ: ޙައްޖުވުމަކީ) اللَّه އަށްޓަކައި މީސްތަކުންގެ މައްޗަށް އޮތް ވާޖިބެއް" (وَلِلَّـهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا) [5] ކަމަށެވެ.
އިސްވެ ދެންނެވި ތިން އަޅުކަމަށް ބަލައި އިރުވެސް، މުޅިންވެސް މުޚާޠަބު ކުރައްވާފައި ހުރީ ވަކިވަކި ފަރުދުންނާއެވެ. ނަމާދުކުރަން އެންގެވީވެސް ވަކިވަކި ފަރުދުންނަށެވެ. ރޯދަ ހިފުމަށާއި ޙައްޖުވުމަށް ވެސް އަންގަވާފައި އޮތީ، ފަރުދީ ވާޖިބެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މީސްތަކުން ލައްވައި ނަމާދު ކުރުވާށޭ، މީސްތަކުން ލައްވައި ރޯދަ ހިފުވާށޭ ނުވަތަ މީސްތަކުން ލައްވައި ޙައްޖު ކުރުވާށޭ އަންގަވައިފައެއް ނެތެވެ.
ނަމަވެސް ޒަކާތާ ބެހޭ ގޮތުން ވާރިދުވެފައިވާ ނައްޞުތަކަށް ބަލައި އިރު، އެހެން އަޅުކަންތަކާ ތަފާތު ކަމެއް ފާހަކުރެވެއެވެ. އެއީ، ޒަކާތަކީ ފަރުދީ ވާޖިބެއްކަން ބަޔާން ކުރެއްވުމުގެ އިތުރުން، ޒަކާތް ނެގުމަށް އަމުރުކުރައްވާފައިވާ އާޔަތެއް ކީރިތި ޤުރްއާނުން ފެންނަން އޮތުމެވެ.
ޒަކާތް ދެއްކުމަށް އަމުރުކުރެއްވި އާޔަތްތަކުގައި، ޒަކާތް ދިނުމަށް، اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އަންގަވާފައިވަނީ، ވަކިވަކި ފަރުދުންނާ މުޚާޠަބު ކުރެއްވުމުގެ ޞިޣާއިންނެވެ. (وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ) މިފަދައިންނެވެ. އަދި މުއުމިނުންގެ ސިފަތައް ބަޔާންކުރެއްވި ބައެއް އާޔަތްތަކުގައި، އެއީ ޒަކާތް ދީއުޅޭ މީހާ (وَآتَى الزَّكَاةَ) ކަމަށާއި، ޒަކާތް ދީއުޅުނު މީހުން (وَآتَوُا الزَّكَاةَ) ކަމަށާއި، ޒަކާތް ދޭ މީހުން (وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ ، وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ) ކަމަށް ބަޔާން ކުރައްވާފައިވެއެވެ.
މީގެ އިތުރުން، ޒަކާތް ވާޖިބުކުރެއްވި އާޔަތްކަމަށް ގިނަ ޢިލްމުވެރިން ދަލީލު ދައްކަވަނީ، "އޭގެ ސަބަބުން ކަލޭގެފާނު އެއުރެން ޠާހިރުކުރައްވާނޭ، އަދި އެއުރެންނަށް ހެޔޮކަން އިތުރުކޮށްދެއްވާނޭ ޞަދަޤާތެއް، އެއުރެންގެ މުދަލުން ކަލޭގެފާނު ނަންގަވާށެވެ" އަންގަވާފައިވާ (خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا) [6] މި އާޔަތުންނެވެ. الإمام الرازي ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި، މި އާޔަތުގައި އޮތް ޞަދަޤާތު (صَدَقَةً) ގެ މަޤްޞަދަކީ، ފަޤީރުންނަށް ދިނުމަށްޓަކައި މުއްސަނދިންގެ އަތުން ޒަކާތް ނެގުން ވާޖިބުވުމެވެ. އަދި ޒަކާތް ވާޖިބުވުމުގެ ދަލީލެއްގެ ގޮތުގައި ގިނަ ފިޤްހުވެރިން ދަލީލު ދައްކަވަނީވެސް މިއާޔަތުންނެވެ. މި އާޔަތުގައި އޮތް (صَدَقَةً) ގެ މަޤްޞަދާ މެދު ޢިލްވެރިންގެ ރައުޔުތައް ތަފާތެވެ. ބައެއް ބޭފުޅުންގެ ނަޒަރުގައި މިއާޔަތުގައި އޮތް ޞަދަޤާތުގެ މުރާދަކީ، މުސްލިމުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުކުރައްވާފައިވާ ޒަކާތްތަކެވެ. (ވަކި ޒަކާތެއް ނޫނެވެ.) [7]
މި މައްސަލައިގައި ދެން ބަލަން ޖެހެނީ، މި އާޔަތުގައި އޮތް، "ނަގާށޭ" (خُذْ) މި އަމުރު ރައްދުވާ ފަރާތެވެ. އެއްވެސް ޚިލާފެއް ނެތި ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވާ ގޮތުގައި، އެއީ ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) އެވެ. އެހެންކަމުން، މިއީ އެކަލޭގެފާނަށް ޚާއްޞަ އަމުރުފުޅެކޭ، އެކަލޭގެފާނު ސުވަރުގެވަޑައިގަތުމަށް ފަހުގައި، މި އަމުރުފުޅު ރައްދުވާ ފަރާތެއް ނެތޭ ބުނެވިދާނެ ހެއްޔެވެ؟ ابن العربي ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި، އެފަދައިން ބުނާ މީހަކީ، ޤުރްއާނުގެ ޢިލްމު އެއްވެސް ވަރަކަށް ނުދަންނަ ޖާހިލަކު ކަމުގައި، އަދި ދީނާ މެދު ކުޅޭކުޅޭ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައި ދެކޭ މީހެއްކަމުގައި ނޫނީ ނުވާނެއެވެ. [8]
الإمام قرطبي ވިދާޅުވަނީ، ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) އަށް ޤުރްއާން ބާވައިލެއްވި އިރު، އެކަލޭގެފާނަށް މުޚާޠަބު ކުރައްވާފައިވާ ކިތަންމެ އަމުރުފުޅެއް، މުސްލިމުންގެ ޢާންމު މީސްތަކުންނަށް ވެސް ނިސްބަތްވާ ކަމަށެވެ. މިސާލަކަށް އިރު މެދުން ފިލުމުން، ރޭގަނޑުގެ އަނދިރިކަމާ ހަމަޔަށް، ކަލޭގެފާނު ނަމާދު ޤާއިމު ކުރައްވާށޭ (أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ اللَّيْلِ)، އޮންނަ ބަސްފުޅަކީ، އެ ޙާލަތާ ބައްދަލުވެއްޖެ ކޮންމެ މުސްލިމަކަށް މުޚާޠަބު ވެވޭ ބަސްފުޅެކެވެ. [9] އަދި، ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ޤުރްއާން ކިޔަވައި ވިދާޅުވާނަމަ، ފަހެ، ރަޙްމަތުން ބޭރުކުރައްވާފައިވާ ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން ދުރުކުރެއްވުން އެދި، اللَّه ގެ ރައްކާތެރިކަމަށް އެދި ދަންނަވާށޭ (فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّـهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ) [10] އޮންނަ ބަސްފުޅަކީ، ހަމަ ކޮންމެ މީހަކުވެސް ޤުރްއާން ކިޔަވަން ފެށުމުގެ ކުރިން أعُوْذُ ކިޔުމަށް ކުރައްވާފައި އޮތް އަމުރުފުޅެކެވެ. އެބައިމީހުންގެ މުދަލުން ކަލޭގެފާނު ޞަދަޤާތެއް ނަންގަވާށޭ (خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً) [11] އޮތް ބަސްފުޅުވެސް ހަމަ މިފަދައެވެ. [12]
ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ސުވަރުގެ ވަޑައިގަތުމާ ގުޅިގެން އޭރުގެ ބައެއް ޢަރަބި އަވަށްތަކުގެ މުސްލިމުންގެ ތެރޭގައިވެސް މި ފިކުރު އުފެދުނެވެ. އެމީހުން ޤަބޫލުކުރި ގޮތުގައި ޒަކާތް ދެއްކުން އޮތީ، ނަބިއްޔާއަށެވެ. ވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ހުންނަ ކޮންމެ މީހަކަށް ނޫނެވެ. އެކަމުގެ ޙުއްޖަތަކަށް އެމީހުންވެސް ދެއްކީ ހަމަ ތައުބާ ސޫރަތުގެ 103 ވަނަ އާޔަތެވެ. ނަމަވެސް އެމީހުންގެ މި ބުނުމަށް، ޞަޙާބީން ރައްދު ދެއްވައި އަބޫބަކުރުގެފާނު ވިދާޅުވީ، ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) އަށް، عِقَالُ އެއް (ޖަމަލު ބަންނަން ގެންގުޅޭ ވާކޮޅެއް) ދީފައި، މިއަދު ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި އެމިންވަރު ނުދޭން އިންކާރުކުރިޔަސް، އެމީހަކާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަ ކުރައްވާނެ ކަމަށެވެ. [13]
އިސްވެ ދެންނެވި ވާހަކަތަކުން އެނގެނީ، ޒަކާތް ދެއްކުން ކޮންމެ މުސްލިމެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބު ކުރެއްވުމަށް ފަހު، އެ ވާޖިބު އަދާކުރުމަކީ ހަމައެކަނި އެމީހެއްގެ ފަރުދީ ޒިންމާއެއްގެ ގޮތުގައި ދޫކޮށްލާފައި ނުވާ ކަމެވެ. އަދި ޒަކާތް ދިނުމަށް ދެކޮޅު ހެދި މީހުންނާ މެދު، އަބޫބަކުރުގެފާނާއި ޞަޙާބީން ޢަމަލުކުރެއްވި ގޮތުން އެނގެނީ، ޒަކާތް ނެގުމުގެ ޒިންމާ އިސްލާމީ ދައުލަތުގެ ވަލިއްޔުލް އަމްރުގެ ކޮނޑުގައި އެޅިފައިވާކަމެވެ. އެހެން ނޫން ނަމަ، ޒަކާތް ދެއްކުމަށް އިންކާރު ކުރި މީހުންނާ ދެކޮޅަށް، އެކަލޭގެފާނު ހަނގުރާމަ ނުކުރެއްވީހެވެ. އަދި ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) އަށް ޒަކާތް ޙަވާލުކޮށްފައި، އެކަލޭގެފާނުގެ ޚަލީފާއަށް ޒަކާތް ޙަވާލުކުރަން އިންކާރުކުރުމުން، އެކަމާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަ ކުރައްވާނެ ކަމަށް ވިދާޅުނުވީހެވެ.
ދެން އޮތީ ޒަކާތުގެ ދެވަނަ ބާވަތް ކަމަށްވާ ފިޠުރު ޒަކާތެވެ. ފިޠުރު ޒަކާތް ވާޖިބުވުމުގެ ދަލީލު ލިބެނީ ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ގެ ސުންނަތުންނެވެ. عَبْدُ الله ابْنِ عُمَرَ رضى الله عنهما ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ زَكَاةَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ تَمْرٍ، أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ عَلَى الْعَبْدِ وَالْحُرِّ، وَالذَّكَرِ وَالأُنْثَى، وَالصَّغِيرِ وَالْكَبِيرِ مِنَ الْمُسْلِمِينَ، وَأَمَرَ بِهَا أَنْ تُؤَدَّى قَبْلَ خُرُوجِ النَّاسِ إِلَى الصَّلاَةِ [14] މާނައީ: ”ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި ހިކިކަދުރުގެ ޞާޢެއްގެ މިންވަރު ނުވަތަ ގޮދަނުގެ ޞާޢެއްގެ މިންވަރު، މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން އަޅުންނާއި، މިނިވަނުންނާއި، ފިރިހެނުންނާއި، އަންހެނުންނާއި، ކުޑަކުދިންނާއި، ބޮޑެތިމީހުންގެ މައްޗަށް ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ފަރުޟު ކުރެއްވިއެވެ. އަދި ޢީދު ނަމާދަށް މީސްތަކުން ނުކުތުމުގެ ކުރިން، ފިޠުރު ޒަކާތް އަދާކުރުމަށް އެކަލޭގެފާނު އަމުރުކުރެއްވިއެވެ.
أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيَّ رضى الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. كُنَّا نُخْرِجُ إِذْ كَانَ فِينَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ زَكَاةَ الْفِطْرِ عَنْ كُلِّ صَغِيرٍ وَكَبِيرٍ حُرٍّ أَوْ مَمْلُوكٍ صَاعًا مِنْ طَعَامٍ أَوْ صَاعًا مِنْ أَقِطٍ أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ تَمْرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ زَبِيبٍ [15] މާނައީ: ”ތިމަންމެންގެ ތެރޭގައި ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) ހުންނެވި އިރު، ތިމަންމެންގެ ކޮންމެ ބޮޑުމީހަކާއި ކޮންމެ ކުޑަކުއްޖަކާއި، ކޮންމެ މިނިވަނަކާއި ކޮންމެ އަޅެއްގެ ފަރާތުން، ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި، ކާބޯތަކެތީގެ ޞާޢެއް، ނުވަތަ އަޤިޠު (ބާވަތެއްގެ ޗީޒެއް)ގެ ޞާޢެއް، ނުވަތަ ހިމަ ގޮދަނުގެ ޞާޢެއް، ނުވަތަ ހިކި ކަދުރުގެ ޞާއެއް، ނުވަތަ ހިކި މޭބިސްކަދުރުގެ ޞާއެއް، ނެރެމުއެވެ.
މިދެ ބަސްފުޅުން ނެގުނު ފުރަތަމަ ޙުކުމަކީ، ފިޠުރު ޒަކާތަކީ ވާޖިބެއް ކަމެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ، ފިޠުރު ޒަކާތަކީ ވާޖިބު އަޅުކަމެއް ކަމަށެވެ. ނަމަވެސް އިމާމް މާލިކްގެފާނުގެ ރައުޔަކީ، ފިޠުރު ޒަކާތަކީ ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެކެވެ. ޡާހިރީ މަޒްހަބުގެ ބައެއް ޢިލްމުވެރިންނާއި ޝާފިޢީ މަޒްހަބުގެ ޢިލްމުވެރިއެއް ކަމަށްވާ ابْنِ اللَّبَانِ ގެ ރައުޔަކީ ވެސް، ފިޠުރު ޒަކާތަކީ ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެކެވެ. [16]
އިސްވެ ދިޔަ ނަބަވީ ދެ ބަސްފުޅުން އެނގެނީ، ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި ނެރުން ވާޖިބުވަނީ، އެބަޔަކު ކައިބޮއެ އުޅޭ އެއްޗަކުން ޞާޢެއްގެ މިންވަރު ކަމެވެ. "ޞާޢަކީ، ނަބަވީ ޒަމާނުގައި މަދީނާގެ އަހުލުވެރިން ގެންގުޅުނު ޞާޢެވެ. އެއީ ހަތަރު މުއްދެވެ. ބަރުދަނުން ބަލައި އިރު، ޞާޢަކީ، – އިމާމް މާލިކް ވަޒަންކުރައްވާ ފަދައިން – އެ ޒަމާނުގައި ޢިރާޤުގައި ބަރުދަން ވަޒަންކުރާ މިންގަނޑުން ބަލާނަމަ، 5 ރާތަލާއި ރާތަލެއްގެ ތިން ބައިކުޅަ އެއްބައެވެ. މިޒަމާނުގައި ބަރުދަން ވަޒަންކުރާ މިންގަނޑުން ކިރާއިރު، ގޮވާމުން ނަމަ، 2175 ގުރާމެވެ." [17]
މުއްދަކީ މެދުމިނު އާދަމުގެ ދަރިއެއްގެ ދެ އަތްތިލަ ފުރައި ނެގޭ މިންވަރެވެ. އެހެންވީމާ، ޞާޢެއްގެ މިންވަރަކީ، މެދުމިނު އާދަމުގެ ދަރިއެއްގެ ދެ އަތްތިލަ ފުރައި ހަތަރު ފަހަރުން ނެގޭނެ މިންވަރެވެ. ރާއްޖޭގައި ބޭނުންކުރާ މައިގަނޑު ގޮވާމުގެ ބާވަތަކީ ހަނޑޫ ކަމަށްވާތީ، ރާއްޖޭގައި ހަނޑުލުގެ ޞާޢެއްގެ މިންވަރު ކަމަށް ބަލަނީ، 2.5 ކިލޯގްރާމް ހަނޑުލެވެ.
ނަމަވެސް ބައެއް ޤައުމުތަކުގައި ކިލޯގްރާމުން މިންކުރާއިރު، ޞާޢެއްގެ މިންވަރު ތަފާތުވެއެވެ. ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގައި ބަލަނީ ޞާޢެއްގެ މިންވަރަކީ ގާތްގަނޑަކަށް ތިން ކިލޯގްރާމް ކަމަށެވެ. [18] އަދި އެންމެ ރަނގަޅީ، ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި ތިން ކިލޯގްރާމްގެ މިންވަރު ނެރުމަށް ކަމަށް ވެސް ބައެއް ފަތުވާތަކުގައިވެއެވެ. އެއީ، ޞާޢެއްގެ މިންވަރަށް ވުރެ މަދުވިޔަ ނުދިނުމުގެ ގޮތުންނެވެ.
މިއިން އެނގެނީ ޒަކާތުގެ ދެ ބާވަތެއް ހިމެނޭ ކަމާއި އެއީ މުދަލު ޒަކާތާއި ފިޠުރު ޒަކާތް ކަމެވެ. އަދި މި ދެ ޒަކާތަކީ ވެސް ތަނަވަސްކަމުގެ އަހުލުވެރިންގެ އަތުން ނަގައި، ނިކަމެތި ފަޤީރުންނަށް ދޭންޖެހޭ އެއްޗެއް ކަމެވެ. އަދި ޒަކާތް ދެއްކުމަކީ ކޮންމެ މުސްލިމެއްގެ ބޮލުގައި އެޅިފައިވާ ފަރުދީ ވާޖިބަކަށް ވީފަދައިން، މުސްލިމުންގެ އަތުން ޒަކާތް ނެގުމަކީ ދައުލަތުގެ ވަލިއްޔުލް އަމުރުގެ ކޮނޑުގައި އެޅިފައިވާ ޒިންމާއެއް ކަން ވެސް އެނގިއްޖެއެވެ. އެހެންކަމުން ދެން އޮތީ ޒަކާތް ދޭން ޖެހެނީ ކޮން ބަޔަކަށްތޯ ބެލުމެވެ.
ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވާ ގޮތުގައި ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ބެހެނިވެރިންނަކީ، މުދަލު ޒަކާތުގެވެސް ބެހެނިވެރިންނެވެ. ޝާފިޢީ މަޒްހަބާއި، ޙަންބަލީ މަޒްހަބު އަދި ޙަނަފީ މަޒްހަބުގައި ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ބެހެނިވެރިންނަކީ އެހެން ޒަކާތްތަކުގެ ވެސް ބެހެނިވެރިންނެވެ. [19] އެއީ މި އާޔަތުގައި (إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّـهِ وَابْنِ السَّبِيلِ…) [20] އަންގަވާފައިވާ 8 ގިންތީގެ މީހުން ކަމަށްވާ، (لِلْفُقَرَاءِ) ފަޤީރުންނާއި، (الْمَسَاكِينِ) މިސްކީނުންނާއި، ޒަކާތް ނަގައި ބެހުމުގެ މަސައްކަތްކުރާ (الْعَامِلِينَ) ޢާމިލުންނާއި، (الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ) އަލަށް އިސްލާމްވާ މީހުންނާއި، (فِي الرِّقَابِ) އަޅުން މިނިވަންކުރުމަށާއި، (الْغَارِمِينَ) ދަރަނިވެރިންނާއި، (فِي سَبِيلِ اللَّـهِ) ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރާ މީހުންނާއި، (ابْنِ السَّبِيلِ) ޙާލުގައި ޖެހިފައިވާ ދަތުރުވެރިންނެވެ.
ނަމަވެސް މާލިކީ މަޒްހަބުގެ ޢިލްމުވެރިން ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި، ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ބެހެނިވެރިންނަކި ފަޤީރުންނާއި މިސްކީނުންނެވެ. ޝާފިޢީ މަޒްހަބުގެ އެއް ރައުޔެއްގައި ބުނެފައިވާ ގޮތުގައި، އެ އާޔަތުގައި ހިމެނިފައިވާ 8 ގިންތީގެ މީހުންނަށް ވެސް ނުވަތަ އެއިގެ ތެރެއިން ކޮންމެވެސް އެއް ބަޔަކަށް ދިނަސް ފުދޭނެއެވެ.
އިސްވެ ދިޔަ ވާހަކަތަކުން، މައިގަނޑު ދެ ކަމެއް ފާހަގަކުރެވެއެވެ. ފުރަތަމަ ކަމަކީ، ފިޠުރު ޒަކާތަކީ، ރަމަޟާން މަހުގެ ރޯދަ ހިފައި ނިމިގެން، ފިޠުރު ޢީދު ނަމާދު ކުރުމުގެ ކުރީގައި އަދާކުރުން، މުސްލިމުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބު ކުރައްވާފައިވާ އަޅުކަމެއް ކަމެވެ. ދެ ވަނަ ކަމަކީ، ފިޠުރު ޒަކާތުގެވެސް ބެހެނިވެރިންނަކީ، މުދަލު ޒަކާތުގެވެސް ބެހެނިވެރިން ކަމެވެ.
އެހެންކަމުން ދެން ބަލަންޖެހެނީ، މި މައުޟޫޢުގެ އެންމެ މުހިންމު ނުކުތާއަށެވެ. އެއީ މުދަލު ޒަކާތް ނެގުމާއި ބެހުން، ދައުލަތުގެ ވަލިއްޔުލް އަމްރުގެ ޒިންމާއަކަށް ވީފަދައިން، ފިޠުރު ޒަކާތް ނެގުމާއި ބެހުމަކީވެސް ވަލިއްޔުލް އަމްރުގެ ޒިންމާއެއްތޯ އެވެ؟
ކުރިން ވެސް ދެންނެވި ފަދައިން ޒަކާތުގެ (މުދަލު ޒަކާތާއި ފިޠުރު ޒަކާތުގެވެސް) ބެހެނިވެރިންނަކީ ތައުބާ ސޫރަތުގެ 60 ވަނަ އާޔަތުގައި ބަޔާން ކުރައްވާފައިވާ 8 ގިންތީގެ މީހުން ކަމާމެދު އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވެއެވެ. އަހްލުއް ސުންނާ ވަލް ޖަމާޢަތުގެ ހަތަރު މަޒްހަބުގެ ތެރެއިން ތިން މަޒްހަބު (ޝާފިޢީ، ޙަންބަލީ، ޙަނަފީ) މިކަމަށް އިއްތިފާޤުވެއެވެ.
މުދަލު ޒަކާތާއި ފިޠުރު ޒަކާތް ދިނުމަކީ، ކޮންމެ މުސްލިމެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބަކަށްވެފައި، ޒަކާތުގެ ޙައްޤުވެރިންނަކީ، ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި ގިންތިއަކަށް ފެތޭ 8 ބާވަތެއްގެ މީހުން ކަމަށް ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى އެންގެވުމުން އޭގެ މާނައަކީ ކޮބައިތޯއެވެ.
އޭގެ މާނައަކީ، ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި ކޮންމެ ފަރުދަކު ނެރޭ މިންވަރުގައި، އެ އާޔަތުގައި ހިމެނޭ 8 ގިންތީގެ މީހުންގެ ޙައްޤުތައް ހިމެނިގެންވުމެވެ. އެއަށް ވުރެ ތަފްޞީލުކޮށް ދަންނަވާ ނަމަ، ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި ނެރޭ ކޮންމެ ޞާޢެއް ނުވަތަ ޞާޢެއްގެ އަގު، އެ އާޔަތުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ 8 ބަޔަށް ބައިކުރަންޖެހޭނެ އެވެ. އެބަހީ؛ ކޮންމެ ޞާޢަކުން، ފަޤީރުންނަށް ބައެއް، މިސްކީނުންނަށް ބައެއް، ޢާމިލުންނަށް ބައެއް، އަލަށް އިސްލާމްވާ މީހުންނަށް ބައެއް، އަޅުން މިނިވަންކުރުމުގެ ޚަރަދުތަކަށް ބައެއް، ދަރަނިވެރިންގެ ދަރަނި އަދާކޮށްދިނުމަށް ބައެއް، ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރާ މީހުންނަށް ބައެއް، އަދި ޙާލުގައި ޖެހިފައިވާ ދަތުރުވެރިންނަށް ބައެއް އަޅަންޖެހޭނެ އެވެ. ވީއިރު، ތިމާ ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި ނެރޭ ދެތިން ކިލޯ ހަނޑޫ ނުވަތަ އޭގެ އަގު، މަގުމަތިން ފެންނަ ސަލާންޖަހާ މީހަކަށް ދިނުމުން، ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި އަންގަވާފައިވާ ގޮތަށް ޒަކާތް ބެހިގެންދާނެ ކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވޭތޯއެވެ؟
އެހެން ކަމަށްވާ ނަމަ، ދޮން ހަސަނާއި އޭނާގެ ދެ ދަރިންނާއި އަނބިމީހާގެ ފަރާތުން ޒަކާތަށް ނެރެން ޖެހޭ 10 ކިލޯ ހަނޑޫ، ނުވަތަ އޭގެ އަގު، ގޭދޮށުގައި ސަލާންޖަހަން އުޅޭ އިބްރާހީމްފުޅަށް ދިނީމާ، ދޮން ހަސަނުގެ ޒަކާތުގައި ހިމެނޭ ބެހެނިވެރިންގެ އަނެއް 7 ބާވަތުގެ މީހުންގެ ޙައްޤުތަކަށް ވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ނޫނީ، ދޮން ހަސަނު ނެރުނު ޒަކާތުގައި ހިމެނެނީ ހަމައެކަނި ސަލާންޖަހާ އިބްރާހީމްފުޅުގެ ޙައްޤު އެކަނި ހެއްޔެވެ؟ އެހެން ކަމަށްވާ ނަމަ، އެ އާޔަތުގައި ދެން ހިމެނޭ އަނެއް 7 ގިންތީގެ މީހުންގެ ޙައްޤުތައް، ހިމެނެނީ ކޮން ބަޔަކު ނެރޭ ޒަކާތުގައި ހެއްޔެވެ؟
މިއީ، ދައުލަތަށް ޒަކާތް ހަވާލު ނުކޮށް، އަމިއްލައަށް ޒަކާތް ދައްކަން ވަކާލާތުކުރާ އިރު، ވިސްނާލަންޖެހޭ ނުކުތާއެއް ނޫން ބާވައެވެ! މި ގޮތަށް އަމިއްލަ އަމިއްލައަށް ޒަކާތް ދައްކާ ނަމަ، ދެން ކުރިމަތިވާނެ މައްސަލައަކީ، ޒަކާތް ޙައްޤުވާ މީހުންނަށް ޒަކާތް ލިބުމުގައި ތަފާތު ކުރެވުމެވެ. ވަކި ބަޔަކަށް ގިނައިން ލިބިފައި އަނެއް ބަޔަކަށް މަދުން ލިބި، ޒަކާތް ބެހިގެން ދިޔުމުގައި ޢަދުލުވެރިކަން ގެއްލޭނެއެވެ. ރަމަޟާން މަހުގެ ރޯދައާ ވިދިގެން މުސްލިމުން އުފާ ފައުޅުކުރާ ދުވަހު، ފިޠުރު ޒަކާތް ދެއްކުން، ތަނަވަސްކަމުގެ އަހުލުވެރިންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުކުރެއްވުމުގެ އެންމެ މަތިވެރި ޙިކްމަތަކީވެސް، މުޖްތަމަޢުގެ ތެރެއިން ތަފާތުކުރުން ނައްތާލައި ހަމަހަމަކަމާއި އިޖްތިމާޢީ ޢަދުލުވެރިކަން ޤާއިމުކުރުމެވެ.
މިކަމުގައި ދެން ދިމާވާ އަނެއް މައްސަލައަކީ، ޒަކާތުގެ ބެހެނިވެރިންގެ ގޮތުގައި ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ 8 ބާވަތުގެ މީހުން، ކަނޑައަޅައި ފާހަގަކުރުމުގެ މައްސަލައެވެ. އެ ދައުލަތެއްގައި އުޅޭ، ފަޤީރުންނަކީ ކޮބައިކަމާއި މިސްކީނުންނަކީ ކޮބައިކަން އަދި ޢާމިލުންނާއި، އަލަށް އިސްލާމްވާ މީހުންނާއި، އަޅުން މިނިވަންކުރުމުގެ ޚަރަދުތަކާއި، ދަރަނިވެރިންނާއި، ﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރާ މީހުންނާއި، ޙާލުގައި ޖެހިފައިވާ ދަތުރުވެރިންނަކީ ކޮން ބައެއްކަން ދެނެގަތުމަކީ، ވަކިވަކި ފަރުދުންނަށް ކުރެވޭނެ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ.
ނަމަވެސް ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި ނެރޭ ކިތަންމެ ކުޑަ މިންވަރެއްގައިވެސް، އެ 8 ގިންތީގެ މީހުންގެ ޙައްޤުތައް ހިމެނޭނެ އެވެ. ޒަކާތް ދެއްކުމަށް (وَآتُوا الزَّكَاةَ) ކޮންމެ މުސްލިމް ފަރުދަކަށް ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި މުޚާޠަބު ކުރެއްވުމާ އެކު، މުސްލިމުންގެ އަތުން ޒަކާތް ނެގުމަށް (خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً) ދައުލަތުގެ ވަލިއްޔުލް އަމްރުގެ މައްޗަށް އިލާހީ އަމުރުފުޅު ބާވައިލައްވާފައިވަނީ، ޒަކާތާ ގުޅިފައިވާ ހުރިހާ މަޞްލަޙަތުތަކެއް ޙިމާޔަތް ކުރުމަށެވެ.
ފުރަތަމަ މަޞްލަޙަތަކީ ޒަކާތުގެ ޙައްޤުވެރިންގެ ގޮތުގައި اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ކަނޑައެޅުއްވި 8 ގިންތީގެ މީހުން ވަކިކޮށް ދެނެގަތުމެވެ. ދެވަނަ މަޞްލަޙަތަކީ، ޒަކާތުގެ ބެހެނިވެރިންގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ 8 ބާވަތުގެ މީހުންނަށް، ޒަކާތުން ލިބޭނެކަން ކަށަވަރު ކުރުމެވެ. މިކަމުގައި ހިމެނޭ ތިން ވަނަ އަދި އެންމެ މުހިންމު މަޞްލަޙަތަކީ، އެ އެންމެންގެ މެދުގައި ޢަދުލުވެރިކަމާ އެކު ޒަކާތް ބެހިގެން ދިޔުމެވެ. މި ކަންކަމަކީ، ރައްޔިތުންގެ ތެރެއިން ވަކިވަކި ފަރުދުންނަށް ކުރެވޭނެ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ.
ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ނަޒަރުގައި ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ބެހެނިވެރިންނަކީ، ތައުބާ ސޫރަތުގެ 60 ވަނަ އާޔަތުގައި ބަޔާން ކުރައްވާފައިވާ 8 ގިންތީގެ މީހުންނެވެ. އަދި ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ނަޒަރުގައި، ތަނަވަސްކަމުގެ އަހުލުވެރިންގެ އަތުން ޒަކާތް ނެގުމަކީ، ދައުލަތުގެ ވަލިއްޔުލް އަމްރުގެ ޒިންމާއެއް ކަން ބަޔާންކުރެއްވި އާޔަތުގައި އޮތް (خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً) ޞަދަޤާތުގެ މުރާދަކީ، މުސްލިމުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުކުރައްވާފައިވާ ޒަކާތްތަކެވެ. އަދި، މާލިކީ މަޒްހަބު ފިޔަވައި ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިންގެ ނަޒަރުގައި، ފިޠުރު ޒަކާތަކީ ވާޖިބެއްކަމަށް ވާއިރު، ފިޠުރު ޒަކާތް ނެގުމާއި ބެހުމަކީ ކޮން ފަރާތެއްގެ ޒިންމާއެއްތޯ އެވެ؟ އެއީ އަމިއްލައަށް ކުރެވިދާނެ ކަމެއްތޯއެވެ؟
އިމާމް ނަވަވީ ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި، ޒަކާތް ޙައްޤުވާ މީހުންނަކީ ކޮބައިކަމާއި، އެމީހުންނަށް މަޞްލަޙަތު ހުރި ގޮތަކީ ކޮބައިކަމާއި، އެމީހުންނަށް ބޭނުންވަނީ ކިހާ މިންވަރެއްކަންވެސް އެންމެ ރަނގަޅަށް އެނގޭނީ، އެ ދައުލަތެއްގެ ވެރިޔާއަށެވެ. [21] ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ބެހެނިވެރިންނަކީ، މުދަލު ޒަކާތުގެ ވެސް ބެހެނިވެރިން ކަމަށް، އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވާއިރު، ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި ނަގާ އެއްޗެއް، سورة التوبة ގެ 60 ވަނަ އާޔަތުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ 8 ގިންތީގެ މީހުންނަށް ބައި އަޅަންޖެހޭނެއެވެ. [22]
އިސްލާމީ ޢިލްމުވެރިން ބުރަވެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި، ޒަކާތުގެ ގޮތުގައި އެމީހަކު ދައްކަންޖެހޭ މިންވަރެއް، ދައުލަތުގެ ވަލިއްޔުލް އަމްރުއާ (ޒަކާތާ ބެހޭ އިދާރާއާ) ޙަވާލުކުރުމުން، އެމީހެއްގެ ކިބައިން ވާޖިބު އަދާކުރެވުނީ އެވެ. ދެން އެ ތަކެއްޗާ މެދު ވަލިއްޔުލް އަމްރު ކަންތައް ކުރާ ގޮތަކާ މެދު ރައްޔިތުން ޒިންމާވާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ.
އިބްނު ޢުމަރުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެ ޞަދަޤާތް (ޒަކާތް)، ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް اللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى ވެރިކުރައްވާފައިވާ މީހަކާ ޙަވާލުކުރާށެވެ. ފަހެ އެ ޒަކާތާ މެދު އޭނާ ހެޔޮކޮށް ކަންތައް ކޮށްފި ނަމަ، އެކަމުގެ ދަރުމައާއި ޘަވާބު ހުރީ އޭނާއަށެވެ. އެ ޒަކާތާ މެދު ނުބައިކޮށް ޢަމަލުކޮށްފި ނަމަ، އެކަމުގެ ފާފައާއި ޢަޒާބު ހުރީ ހަމަ އޭނާއަށެވެ. [23] އަދި އިބްނު ޢުމަރުގެ އަރިހުން ޞައްޙަ ސަނަދަކުން البيهقي ރިވާކުރެއްވިއެވެ؛ ތިޔަބައިމީހުންގެ ޒަކާތް، ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިންނާ ޙަވާލު ކުރާށެވެ. އެއީ އެތަކެތިން، އެބައިމީހުން ރާ ބުއިކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ. [24]
މީސްތަކުންގެ އަތުން ޒަކާތް ނެގުމަށާއި، ނެގުމަށް ފަހުގައި ޙައްޤުވެރިންގެ މެދުގައި ޒަކާތް ބެހުމަށްޓަކައި، މީސްތަކުންގެ ގާތަށް މަސައްކަތު މީހުން (الساعي / السُعَّاةُ) ފޮނުވުމަކީ، ވަލިއްޔުލް އަމްރުގެ މައްޗަށް ވާޖިބެކެވެ. އެހެނީ ކީރިތި މާތް ނަބިއްޔާ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ޚަލީފާއިންވެސް، ޒަކާތް އެއްކުރެއްވުމަށް މީސްތަކުންގެ ގާތަށް މަސައްކަތު މީހުން ފޮނުއްވެވިއެވެ. މާލިކީ މަޒްހަބުގެވެސް އެއް ރައުޔެއްގައި އޮންނަނީ، ޒަކާތް ނެގުމަށް ޢާމިލުން ފޮނުވުމަކީ ވެރިމީހާގެ މައްޗަށް ވާޖިބެއް ކަމަށެވެ. މި ރައުޔުގެ ބޭފުޅުންގެ ޙުއްޖަތަކީ، "އެއުރެންގެ މުދަލުން ކަލޭގެފާނު ޞަދަޤާތް (ޒަކާތް) ނަންގަވާށޭ" އަންގަވައި ވަޙީކުރެއްވި (خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً) މި ބަސްފުޅެވެ. [25]
އިސްލާމީ ޤައުމުތަކުގައި މިހާރު ޢަމަލު ކުރަމުން އަންނަ އުޞޫލަށް ބަލައިއިރުވެސް، ފިޠުރު ޒަކާތް ނެރުމަކީ ވެސް މި މޭރުމުން ކުރަންޖެހޭ ކަމެއްކަން އެނގެއެވެ. އެހެނީ، ފިޠުރު ޒަކާތް ނެގުމާއި ބެހުމަކީ ވެސް، އިސްލާމީ ދައުލަތްތަކުގައި ވަކި އިދާރާއެއްގެ ޒިންމާއެއްގެ ގޮތުގައި ކަނޑައެޅިފައި އޮންނަ ކަމެކެވެ.
ފިޠުރު ޒަކާތުގެ ބެހެނިވެރިންނަކީ ހަމައެކަނި ފަޤީރުންނާއި މިސްކީނުން ކަމަށް ބުނާ ރައުޔަށް ބެލިޔަސް، ދައުލަތާ ޙަވާލުނުކޮށް އަމިއްލައަށް ޒަކާތް ދެއްކުމަކީ، ފިޠުރު ޒަކާތް ވާޖިބުކުރެއްވުމުގެ ޙިކްމަތާއި އެކަމުގެ މަޤްޞަދު ޙާޞިލްވުމާ ވަރަށް ދުރު ގޮތެކެވެ. ސަބަބަކީ، ކޮންމެ މީހަކު އޭނާއަށް މަގުމަތިން ފެންނަ، ސަލާންޖަހާ މީހަކަށް ދިނުމުން، ފިޠުރު ޒަކާތް ބެހިގެން ދިޔުމުގައި ޢަދުލުވެރިކަމާއި އިންޞާފުވެރިކަން ގެއްލިގެން ދާތީއެވެ. އެ ގޮތަށް ޢަމަލުކުރުމުން، ބައެއް ފަޤީރުންނަށް މަދުން ލިބި، އަނެއް ބަޔަކަށް ގިނައިން ލިބި، އަދި ބައެއް ފަޤީރުންނަށް އެއްގޮތަކަށްވެސް ނުލިބުމުގެ ފުރުޞަތު ބޮޑެވެ.
އެއާ ޚިލާފަށް ދައުލަތުގެ އެއް އިދާރާއަކުން، ޒަކާތާ ޙަވާލުވެ، އެ ދައުލަތުގައި ތިބި ފަޤީރުންނާއި މިސްކީނުންނަށް އަދި ޒަކާތް ޙައްޤުވާ އެހެން މީހުންނަށް ބެހުމުން، ފިޠުރު ޒަކާތް ވާޖިބުކުރެއްވުމުގެ ޙިކްމަތް ފުރިހަމަވެގެންދެ އެވެ. އަދި މަޤްޞަދުވެސް ޙާޞިލްވެއެވެ.
[1] – سورة النساء، الآية: 103
[2] – سورة البقرة، الآية: 183
[3] – سورة البقرة، الآية: 185
[4] – سورة البقرة، الآية: 196
[5] – سورة آل عمران، الآية: 97
[6] – سورة التوبة، الآية: 103
[7] – التفسير الكبير للرازي، سورة التوبة، الآية: 103
[8] – تفسير الجامع لأحكام القرآن للقرطبي، سورة التوبة، الآية: 103
[9] – سورة الإسراء، الآية: 79
[10] – سورة النحل، الآية: 98
[11] – سورة التوبة، الآية: 103
[12] – تفسير الجامع لأحكام القرآن للقرطبي، سورة التوبة، الآية: 103
[13] – تفسير القرآن العظيم لإبن كثير، سورة التوبة، الآية: 103
[14] – صحيح البخاري، حديث رقم: 1444، 1443، صحيح مسلم، حديث رقم: 1704، 1701،
[15] – صحيح مسلم، حديث رقم: 985، السنن الكبير للبيهقي، حديث رقم: 7256، سنن أبي داوود، حديث رقم: 1616
[16] – عبد الرحمن حسن حنبكة الميداني، الصيام ورمضان في السنة والقرآن، دار القلم دمشق، الطبعة الأولي 1987، ص: 335
[17] – عبد الرحمن حسن حنبكة الميداني، الصيام ورمضان في السنة والقرآن، دار القلم دمشق، الطبعة الأولي 1987، ص: 335
[18] – فتاوى اللجنة الدائمة، 9/371
[19] – كتاب المجموع للنووى، الجزء السادس، مكتبة الإرشاد بجدة، ص: 166، منصور بن يونس بن إدريس البهوتي، كشاف القناع عن متن الإقناع، الجزء الثاني، عالم الكتب بيروت، ص: 246، ابن عابدين، رد المحتار على الدر المختار شرح تنوير الأبصار، الجزء الثالث، دار عالم الكتب الرياض، 2003، ص: 325
[20] – سورة التوبة، الآية: 60
[21] – كتاب المجموع للنووى، الجزء السادس، مكتبة الإرشاد بجدة، ص: 138
[22] – السد سابق، فقه السنة، الجزء الأول، الفتح الإعلام العربي القاهرة، طبعة خاصة، ص: 293
[23] – كتاب المجموع للنووى، الجزء السادس، مكتبة الإرشاد بجدة، ص: 136
[24] – عبد الله بن عمر بن سليمان الدميجي، الإمامة العظمي عند أهل السنة، دار الطيبة للنشر والتوزيع الرياض، ص: 346
[25] – الموسوعة الفقهية، الجزء الثالث والعشرون، وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية، دولة الكويت، 1992، ص: 304، 306، 307
