މުހައްރަމް މަހުގެ މާތްކަމާއި އެމަހުގައި ރޯދަ ހިފުން

ދުނިޔެ ދައުރުވުމުގައި މާތްކަމާއި އިތުރުކަން އެކުލެވިގެންވާ ދުވަސްތަކާއި މައްސަރުތައް ތަކުރާރުވާގޮތް ލައްވާފައިވުމީ މާތް اللَّه އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށް މިންވަރު ކުރައްވާފައިވާ ނިޢުމަތެކެވެ. މާތް اللَّه ގެ ފަޟުލުވެރިވަންތަކަމުން އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށް ދެއްވާ ޘަވާބާއި އަޖުރު، އެދުވަސްތަކުގައި އިތުރުކޮށް ދެއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. ޙައްޖު މޫސުމް ނިމުމާއިއެކު އެއާއިވިދިގެން އަންނަނީ މާތްވެގެންވާ މަހެކެވެ. "شهر الله المحرم" ގެ ނަމުން ނަންދެވިފައިވާ މާތް މައްސަރެއް ކަމުގައިވާ މުޙައްރަމް މަހެވެ. ހިޖުރީ އަހަރު ފެށޭ މަހެވެ. ޖާހިލިއްޔަ ޒަމާނުގައި ތަރުތީބު އޮޅުވާލެވިފައިވާ މައްސަރުތައް އިސްލާމް ދީން އައުމަށްފަހު ވަނީ އަލުން ތަރުތީބު ކުރައްވާފައެވެ. قال تعالى {إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثنَا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ، مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ، وَقَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ} التوبة: 36. މާނައީ "ހަމަކަށަވަރުން، އުޑުތަކާއި، ބިން ހެއްދެވި ދުވަހުއްސުރެން، اللَّه ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ގޮތުގައި (އަހަރެއްގެ) މައްސަރުތަކުގެ ޢަދަދަކީ، اللَّه ގެ ޙަޟްރަތުގައި ބާރަ މަހެވެ. އޭގެތެރެއިން، ހަތަރު މަސް، ހުރުމަތްތެރި ވެގެންވެއެވެ. އެއީ ޙައްޤު ތެދު ދީނެވެ. ފަހެ، އެ މައްސަރުތަކުގައި، ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމިއްލަ ނަފުސުތަކަށް ތިޔަބައިމީހުން އަނިޔާ ނުކުރާހުށިކަމެވެ! އަދި އެންމެހާ މުޝްރިކުންނާ ތިޔަބައިމީހުން ހަނގުރާމަކުރާށެވެ! އެއުރެންވެސް އެންމެން އެކުގައި ތިޔަބައިމީހުންނާ ހަނގުރާމަކުރާ ފަދައިންނެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه ވޮޑިގެންވަނީ، ތަޤުވާވެރިންނާ އެކުގައިކަން، ތިޔަބައިމީހުން ދަންނާށެވެ!" މިހަތަރު މަހަކީ އެމައްސަރުތަކުގެ ޙުރުމަތްތެރިކަން އެހެން މައްސަރުތަކަށްވުރެ ބޮޑުވެގެންވާ މައްސަރުތަކެވެ. އަދި ހަމައެގޮތަށް އެމައްސަރުތަކުގައި މީހާ ކުރާ ފާފައިގެ ނުބައިކަންވެސް އެހެން މައްސަރުތަކުގައި ކުރެވޭ ފާފައަށްވުރެ އިތުރަށް ބޮޑުވެގެންވެއެވެ. ނަބީއާ صلى الله عليه وسلم ، ޙުރުމަތްތެރި ވެގެންވާ މައްސަރުތަކުގެ ތަރުތީބު އުއްމަތަށް އުނގަންނަވާ ދެއްވާފައިވާގޮތް އަބޫބަކުރަތު ވިދާޅުވަނީ މިފަދައިންނެވެ. وَعَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ خَطَبَ فِي حَجَّتِهِ، فَقَالَ (أَلاَ إِنَّ الزَّمَانَ قّدْ اسْتَدَارَ كَهَيْئَتِهِ يَوْمَ خَلَقَ اللهُ السَّمَوَاتِ وَالْأرْضَ اَلسَّنَةُ اِثْنَا عَشَرَ شَهْراً مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرْمٌ، ثَلَاثَةٌ مُتَوَالِيَاتٌ ذُو الْقَعِدَة وَذُو الْحِجَّة وَالْمُحَرَّم وَرَجَب مُضَر بَيْنَ جُمَادَى وَشَعْبَانَ). الحديث متفق عليه. މާނައީ – އަބޫބަކުރަތު رضي اللهُ عنه ގެ ކަބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ނަބީއާ صلى الله عليه وسلم އެކަލޭގެފާނު ކުރެއްވި ޙައްޖުގައި ޚުޠުބާ ދެއްވިއެވެ. ފަހެ، ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ދަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، އުޑުތަކާއި ބިން ހެއްދެވި ދުވަހުއްސުރެ، اللَّه ކަނޑައަޅުއްވާފައިވާ ގޮތުގައި އަހަރެއްގެ މައްސަރުތަކުގެ ޢަދަދަކީ، اللَّه ގެ ޙަޟްރަތުގައި ބާރަ މަހެވެ. އޭގެތެރެއިން، ހަތަރު މަސް، ހުރުމަތްތެރި ވެގެންވެއެވެ. ތިންމަސް އަންނަނީ ޖެހިޖެހިގެންނެވެ. ޛުލްޤަޢިދާ، ޛުލްޙިއްޖާ އަދި މުޙައްރަމް މަހެވެ. އަދި ރަޖަބު މުޟަރު ވަނީ ދެޖުމާދާ (އެބަހީ: ޖުމާދަލް އޫލާ ، ޖުމާދަލް އާޚިރާ)  އާއި ޝަޢުބާން މަހާއި ދެމެދުގައެވެ." އިމާމު ޤުރުޠުބީ ވިދާޅުވަނީ ޙުރުމަތްތެރި ވެގެންވާ މަސްތައް، މާތް اللَّه ޚާއްޞަ ކުރައްވާފައިވަނީ އެމަސްތަކުގައި ޛިކުރުކުރުމުގެ ގޮތުންނެވެ. ހުރިހާ ދުވަސްވަރެއްގައި ވެސް އަނިޔާކުރުން ނަހީކުރެވިގެންވާ ފަދައިން އެ މަސްތަކުގެ މާތްކަމާއި ޝަރަފަށްޓަކައި، ޚާއްޞަކޮށް އެމަސްތަކުގައި އަނިޔާކުރުން ވަނީ ނަހީކުރެވިގެންނެވެ. كما قال تعالى {فَلا رَفَثَ وَلا فُسُوقَ وَلا جِدَالَ فِي الْحَجِّ}. البقرة : 197. މާނައީ – މާތް اللَّه ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިން "ފަހެ ޙައްޖުވުމުގެ ތެރޭގައި ޖިމާޢު ވުމެއް، އަދި އުރެދުމެއް، އަދި އަރާރުންވުމެއްވެސް ނެތެވެ. "

ހުރުމަތްތެރިވެގެންވާ މަސްތަކުގެތެރެއިން އެންމެ މާތްކަންބޮޑު މަހަކީ ކޮބައިކަމާއިމެދު ދަންނަބޭކަލުންގެ މެދުގައި އެއްގޮތްވެފައި ނުވާކަމަށް ވިދާޅުވަމުން އަލްޙާފިޡު އިބުނު ރަޖަބު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. "އަލްޙަސަން رَضِيَ اللهُ عَنْهُ އާއި ފަހުގެ ބައެއް ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ، އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ މާތް މައްސަރަކީ شهر الله المحرم އެވެ. އަދި އެބޭކަލުން ތަރުޖީޙު ދެއްވާފައި ވަނީވެސް އެގޮތަށެވެ." އަލްޙަސަން رَضِيَ اللهُ عَنْهُ ގެ ކިބައިން ރިވާވެފައިވެއެވެ. "ހަމަކަށްވަރުން މާތް اللهُ އަހަރު ފަށްޓަވާފައިވަނީ ހުރުމަތްތެރި މައްސަރަކުންނެވެ. އަދި ނިންމަވާފައިވަނީ ވެސް ޙުރުމަތްތެރި މައްސަރަކަށެވެ. ފަހެ، ރަމަޟާން މަސް ފިޔަވައި އަހަރުތެރޭގައި، މުޙައްރަމް މަހަށްވުރެ މާތްކަން ބޮޑުވެގެންވާ މައްސަރެއް ނުވެއެވެ. އަދި އެމައްސަރުގެ މާތްކަން ބޮޑުކަމުން އެމައްސަރަށް 'شهر الله الأصم' ގެނަމުން ނަންދެވިފައިވެއެވެ."  أَخْرَجَ النَّسَائِي مِنْ حَدِيْثِ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ (سَأَلْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَيُّ الَّليْلِ خَيْرٌ وَأَيُّ الْأَشْهُرِ أَفْضَلُ؟ فَقَالَ: "خَيْرُ الَّليْلِ جَوْفُهُ، وَأَفْضَلُ الْأَشْهُرِ شَهُرُ اللهِ الَّذِيْ تَدْعُوْنَهُ اَلْمُحَرَّمُ). أخرجه النسائي. – މާނައީ  އަބޫޛައްރު رضي الله عنه ގެ ޙަދީޘަކުން އައްނަސާއީ ތަޚުރީޖު ކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެއްގައިވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު (އަބޫޛައްރު) ވިދާޅުވިއެވެ. "ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަބީއާ صلى الله عليه وسلمގެ އަރިހުން ސުއާލުކުރެއްވީމެވެ. ރޭގަނޑުގެ އެންމެ އިތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވަނީ ކޮންވަގުތެއްތޯއެވެ؟ އަދި އެންމެ މާތް މައްސަރަކީ ކޮންމައްސަރެއްތޯއެވެ؟ ފަހެ، ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ރޭގަނޑުގައި އެންމެ އިތުރުކަންބޮޑު ވަގުތަކީ ރޭގަނޑުގެ މެދުތެރޭ ވަގުތެވެ. އަދި މައްސަރުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މާތް މައްސަރަކީ ތިޔަބައިމީހުން މުޙައްރަމް މަހޭ ކިޔާއުޅޭ މަހެވެ." މިޙަދީޘުފުޅުގައި މުޙައްރަމް މަހަކީ އެންމެ މާތް މައްސަރު ކަމުގައި އައިސްފައިވަނީ ރަމަޟާން މަހަށްފަހު، އެމަސް އެންމެ މާތް މައްސަރުކަމުގައިވުން ކަމުގައި އިބުނު ރަޖަބު ވިދާޅުވެއެވެ. ރަމަޟާން މަހާއި މުޙައްރަމް މަހާއި ދެމަހުގެ މާތްކަން ދޭހަވާ އެހެން ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. قَالَ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ (أَفْضَلُ الصِّيَامِ بَعْدَ رَمَضَانَ شَهرُ اللهْ الْمُحَرَّمُ، وَأَفْضَلُ الصَّلَاةِ بَعْدَ الْفَرِيْضَةِ صَلاَةُ اللَّيْلِ). رواه مسلم وأصحاب السنن. – މާނައީ ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ރަމަޟާން މަހުގެ ރޯދައަށްފަހު އެންމެ މާތް ރޯދައަކީ މުޙައްރަމް މަހުގައި ހިފާ ރޯދައެވެ. އަދި ފަރުޟު ނަމާދަށްފަހު އެންމެ އިތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވާ ނަމާދަކީ ރޭގަނޑުގެ (ދަމުނަމާދު) ނަމާދެވެ." މިއާއި ބެހޭގޮތުން އިބުނު ޤާސިމު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ރަމަޟާން މަހަށްފަހު ސުންނަތް ރޯދަ ހިފުމުގައި އެންމެ މާތް މައްސަރަކީ މުޙައްރަމް މަހެވެ. އެހެނީ ޢަރަފާތް ދުވަހާއި ޙައްޖުމަހުގެ ދިހަ (ޙައްޖުދަވަސް ފިޔަވައިވާ ނުވަ ދުވަސް) ދުވަސްތަކަކީ ވެސް ސުންނަތް ރޯދަ ހިފުން އިތުރުކަން ބޮޑު ދުވަސްތަކެވެ. ވީމާ ފަރުޟު ފަސްނަމާދަށް ފަހު ރޭގަނޑުގެ ނަމާދުގެ އިތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވާ ފަދައިން މުޠްލަޤުކޮށް އެމަހެއްގެ ހުރިހާ ދުވަހެއްގައި ސުންނަތް ރޯދަ ހިފުން އެންމެ މާތް މައްސަރަކީ މުޙައްރަމް މަހެވެ. ރަމަޟާން މަހަކީ އެމަހުގައި އެއްކޮށް ފަރުޟު ރޯދަހިފާ މަހެކެވެ.  އަދި މުޙައްރަމް މަހުގައި ހިފާ ރޯދައިގެ އިތުރުކަން ބޮޑުވަނީ ރަމަޟާން މަހުގައި ހިފާ ރޯދައަށްފަހުގައިކަން އައިސްފައިވުމުން ރަމަޟާން މަހުގެ މާތްކަން މުޙައްރަމް މަހުގެ މާތްކަމަށްވުރެ އިތުރުކަން ވެސް ދޭހަވެއެވެ.

އަދި މީހަކު ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހަށް އައިސް ރޯދައާއި ބެހޭގޮތުން ދެންނެވި ސުއާލުގެ ޖަވާބުން މިކަން އިތުރަށް ސާފުވެއެވެ. أَنَّ رَجُلاً أَتَى النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ يَا رَسُوْلَ اللهِ! أَخْبِرْنِي بِشَهْرٍ أَصُوْمُهُ بَعْدَ شَهْرِ رَمَضَانَ. قَالَ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ (إِنْ كُنْتَ صَائِماً شَهْراً بَعْدَ رَمَضَانَ فَصُمْ اَلْمُحَرَّمَ فَإِنَّهُ شَهرُ اللهِ، وَفِيْهِ يَوْمٌ تَابَ اللهُ فِيْهِ عَلى قَوْمٍ وَيَتُوْبُ عَلَى آخِرِيْنَ.) رواه الترمذي. – މާނައީ ހަމަކަށަވަރުން މީހަކު ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހަށް އައިސް ދެންނެވިއެވެ. އޭ الله ގެ ރަސޫލާއެވެ! ރަމަޟާން މަހަށްފަހު ތިމަންނާ ރޯދަ ހިފާނެ މަހެއް ވިދާޅުވެ ދެއްވާށެވެ. ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ތިބާ ރޯދަމަހަށްފަހު އެހެން މަހެއްގައި ރޯދަ ހިފާނަމަ މުޙައްރަމް މަހުގައި ރޯދަ ހިފާށެވެ. ފަހެ، އެމަހުގައި، މާތް اللَّه ބައެއްގެ ތައުބާ ޤަބޫލު ކުރެއްވި ދުވަހެއްވެއެވެ. އަދި އެހެން މީހުންގެ ތައުބާވެސް އެދުވަހު އެކަލާނގެ ޤަބޫލު ކުރައްވާނެތެވެ."

މުޙައްރަމް މަހަކީ އެމަހުގައި ބޮޑުވެގެންވާ ޙާދިޘާއެއް ހިނގާފައިވާ ދުވަހެއްވާ މަހެކެވެ. މާތް اللَّه އަށް އީމާންވި މީހުންނަށް އެދުވަހު ކާމިޔާބުލިބި، ބާޠިލުގެ މައްޗަށް، ޙައްޤަށް ނަސްރު ލިބުނެވެ. އާދެ، އެދުވަހުގައި މާތް اللَّه މޫސާ عليه السلام އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ގައުމުގެ މީހުން، ކަނޑުން ސަލާމަތް ކުރައްވައި ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ޤައުމު ޣަރަޤުކުރެއްވިއެވެ. ފަހެ، އެކަމުގެ ސަބަބުން އެމަހުގެ މާތްކަން އިތުރުވެ، އެމަހަށް ޚާއްޞަ ޤަދަރެއްދެވިގެންވެއެވެ. عَنْ اِبْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُوْلَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَدِمَ الْمَدِ يْنَةَ فَوَجَدَ الْيَهُوْدَ صِيَاماً يَوْمَ عَاشُوْرَاءَ، فَقَالَ لَهُمْ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : (مَا هَذَا الْيَوْمُ الَّذِيْ تَصُوْمُوْنَهُ؟) فَقَالُوْا: هَذَا يَوْمٌ عَظِيْمٌ أَنْجَى اللهُ فِيْهِ مُوْسَى وَقَوْمَهُ، وَأَغْرَقَ فِرْعَوْنَ وَقَوْمَهُ، فَصَامَهُ مُوْسَى شُكْراً، فَنَحْنُ نَصُوْمُهُ، فَقَالَ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : (فَنَحْنُ أَحَقُّ وَأَوْلَى بِمُوْسَى مِنْكُمْ، فَصَامَهُ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَمَرَ بِصَيَامِهَ). متفق عليه، – މާނައީ އިބުނު ޢައްބާސު رضي الله عنهما ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم މަދީނާއަށް ވަޑައިގެންނެވިއިރު ޔަހޫދީން ޢާޝޫރާ ދުވަހު ރޯދައަށް ތިބޭތަން ދެކެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު އެބައިމީހުން ކުރެން އެއްސެވިއެވެ. "މިދުވަހުގައި ތިޔަބައިމީހުން ރޯދަ ހިފަނީ އެއީ ކޮންދުވަހެއް ކަމުގައިވާތީ ހެއްޔެވެ؟" އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. މިއީ މަތިވެރިކަން ބޮޑުވެގެންވާ ވަރަށް މާތް ދުވަހެކެވެ. މިއަދަކީ މާތް اللَّه، މޫސާގެފާނާއި އެކލޭގެފާނުގެ ގައުމުގެ މީހުން ކަނޑުން ސަލާމަތް ކުރައްވައި ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ގައުމުގެ މީހުން ޣަރަޤުކުރެއްވި ދުވަހެވެ. ފަހެ، ޝުކުރުވެރި ވުމުގެ ގޮތުން މޫސާގެފާނު އެދުވަހުގައި ރޯދަ ހިއްޕެވިއެވެ. އެހެންވެ އަހަރެމެންވެސް އެދުވަހުގައި ރޯދަ ހިފަނީއެވެ. އެއިރު ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ތިޔަބައިމީހުންނަށްވުރެ ތިމަންމެން (އެބަހީ: މުސްލިމުން) މޫސާގެފާނަށް ތަބަޢަވުން މާއައުލާކަން ބޮޑެވެ." ދެންފަހެ، އެދުވަހުގައި ރޯދަ ހިއްޕަވާ، އަދި އެދުވަހުގައި ރޯދަ ހިފުމަށް އެހެންމީހުންނަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. އިމާމު އަޙުމަދު މިޙަދީޘު މިގޮތަށް ރިވާކުރައްވައި، އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން އިތުރަށް ރިވާކުރެއްވި ބައެއްގައިވެއެވެ. ولأحمد عن أبي هريرة نحوه وزاد فيه : (وَهُوَ اْليَوْمُ اَّلذِيْ اسْتَوَتْ فِيْهِ السَّفِيْنَةُ عَلَى الْجُوْدِيِّ فَصَامَهُ نُوْحٌ شُكْرًا.) – މާނައީ އަދި އިމާމު އަޙުމަދު އަބޫހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ ކިބައިން އެގޮތަށް ރިވާކުރައްވައި އެއަށް އިތުރު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. "އަދި އެދުވަހަކީ ނޫޙުގެފާނުގެ ނައުކޮޅު ޖޫދު ފަރުބަދައިގައި ބީހުނު ދުވަހެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ޝުކުރުވެރިވުމުގެ ގޮތުން އެދުވަހު ރޯދަ ހިއްޕެވިއެވެ."

ޢާޝޫރާ ދުވަހަކީ ވަރަށް ކުރީ ޒަމާނުއްސުރެ މާތްކަން ބޮޑު، މަތިވެރި ދުވަހެއްގެ ގޮތުގައި އަހުލު ކިތާބީންނާއި ޖާހިލިއްޔަ ޒަމާނުގެ ކާފިރުން ވެސް  ދެކެމުން އައިސްފައިވާ ތާރީޚީ ދުވަހެކެވެ. އެގޮތުން އަހުލުކިތާބީންނާއި ޤުރައިޝުން ވެސް ޖާހިލިއްޔަ ޒަމާނުގައި އެދުވަހު ރޯދަ ހިފާއުޅުނެވެ. އެދުވަހުގެ މާތްކަމާއި ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘެއްގައިވެއެވެ. عَنْ أَبِي قَتَادَةَ أَنَّ رَجْلاً سَأَلَ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَمَّ عَنْ صِيَامِ يَوْمِ عَاشُوْرَاءَ  فَقَالَ (إِنَّي أَحْتَسِبُ عَلَى اللهِ أَنْ يُكَفِّرَ السَّنَةَ الَّتِيْ قَبْلَهُ.) رواه مسلم. – މާނާއީ އަބޫޤަތާދާ رضي الله عنه ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން މީހަކު، ޢާޝޫރާ ދުވަހުގައި ރޯދަ ހިފުމާއިބެހޭ ގޮތުން ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުގައި ސުއާލު ދެންނެވިއެވެ. ފަހެ، ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "އެދުވަހު ރޯދަ ހިފުމުން މާތް اللَّه އޭގެ ކުރީ އަހަރުގެ ފާފަތައް ފުއްސަވާނެ ކަމުގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު އުއްމީދުކުރަމެވެ." އެންމެ ދުވަހެއްގައި ރޯދަ ހިފުމުން މުޅި އަހަރު ދުވަހުގައި ކުރެވިފައިވާ ފާފަ ފުއްސެވުން ލެއްވުމަކީ މާތް اللَّه އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށް ލައްވާފައިވާ، ޝުކުރުކުރުން ޙައްޤު ރަޙުމަތެއްކަން ކަށަވަރެވެ. ޢާޝޫރާ ދުވަހުގެ އިތުރުން ތާސޫޢާ (ނުވަވަނަ ދުވަސް) ދުވަހުގައިވެސް ރޯދަ ހިއްޕަވާނެކަމަށް ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم އުއްމީދު ކުރެއްވިކަން އެނގިފައިވެއެވެ. عن ابن عباس رضي الله عنهما (لَئِنْ بَقِيْتُ إِلَى قَابِلٍ لَأَصُوْمَنَّ التَّاسِعَ وَالْعَاشِرَ). رواه مسلم.  – މާނައީ އިބުނު ޢައްބާސު رضي الله عنهما ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ.  "ދެން މިމަސް އަންނަ އިރެއްގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ދުނިޔޭގައި ހުންނެވި ނަމަ ނުވަވަނަ ދުވަހާއި ދިހަވަނަ ދުވަހުގައި ވެސް ރޯދަ ހިއްޕެވީމުހެވެ." މުސްލިމުން، މުޙައްރަމް މަހުގައި ރޯދަ ހިފަންޖެހެނީ ހަމައެކަނި ދިހަވަނަ ދުވަހުގައި ނޫންކަން މިބަސްފުޅުން އެނގެއެވެ.

ޢާޝޫރާ ދުވަހު ނުވަތަ މުޙައްރަމް މަހު ދިހަވަނަ ދުވަހުގެ ރޯދަ ހިފުމުގެ ހިކުމަތަކީ މޫސާގެފާނާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ގައުމުގެ މީހުން ކަނޑުގައި ޣަރަޤުވުމުން ސަލާމަތްވެ ރޯދަ ހިއްޕެވުމާއި، ނޫޙުގެފާނުގެ ނައުކޮޅު އެނބުރި ބިމަށް އާދެވުމުން މާތް اللَّه އަށް ޝުކުރު އަދާކުރުމުގެ ގޮތުން ރޯދަ ހިއްޕެވުންކަން ވަނީ އެނގިފައެވެ. ވީމާ މުޙައްރަމް މަހުގެ ނުވަވަނަ ދުވަހު ރޯދަ ހިފުމުގެ ޙިކުމަތަކީ ކޮބައިކަން ވެސް އެނގެންޖެއެވެ. މިކަމުގައި ދަންނަބޭކަލުންގެ ފަރާތުން އައިސްފައިވާ ތިން ގޮތެއް އިމާމު ނަވަވީ  ހާމަކުރައްވާފައިވެއެވެ. އެއްގޮތަކީ ޔަހޫދީން ރޯދަ ހިފަނީ ހަމައެކަނި ދިހަވަނަ ދުވަހު ކަމަށްވާތީ އެމީހުންނާއި ޚިލާފުވުމެވެ. އަނެއް ގޮތަކީ ހަމައެކަނި ހުކުރު ދުވަހު ރޯދަހިފުން ނަހީކުރެވިފައިވާ ފަދައިން، އެހެން ދުވަހެއް ދިހަވަނަ ދުވަހާއި ގުޅުވުމެވެ. އެންމެފަހު ގޮތަކީ ދިހަވަނަ ދުވަހު ރޯދަ ހިފުމުގައި ފަރުވާތެރިވުމެވެ. އެއީ ޙައްޖު މަހުގެ ހަނދު ފެނުމުގައި ތަފާތެއް އައިސްފައިވާ ނަމަ ދުވަސް ގުނުމުގައި އެދުވަހަކީ ނުވަވަނަ ދުވަހަށްވެފައި ޢަދަދުގެ ގޮތުން ދިހަވަނަ ދުވަހަށް ވުމުގެ ބިރު އޮވެދާނެތީއެވެ. އިބުނު ތައިމިޔާ رحمه الله ވިދާޅުވެފައިވަނީ މިހުރިހާ ގޮތަކަށް ބަލާއިރު، އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ ފުރަތަމައަށް ބަޔާންކުރެވުނު ގޮތްކަމުގައިވާ ޔަހޫދީންނާއި ޚިލާފުވުމެވެ.

ޢާޝޫރާ ދުވަހަކީ އަހުލުކިތާބީން އެދުވަހުގައި ރޯދަ ހިފާއުޅުނު ދުވަހެކެވެ. އަދި ޖާހިލިއްޔަ ޒަމާނުގައި މުޝްރިކުންވެސް އެދުވަހު ރޯދަ ހިފާ އުޅުނެވެ. ޢާޝޫރާ ދުވަހު ރޯދަ ހިއްޕެވުމުގައި ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ހަތަރު ހާލަތެއްގައި ހަތަރު ގޮތަކަށް ޢަމަލުކުރެއްވާފައިވާކަމަށް އެނގިފައިވެއެވެ.

(1) މައްކާގައި އެކަލޭގެފާނު އެދުވަހު ރޯދަ ހިއްޕަވާ އުޅުއްވިއެވެ. އެކަމަކު އެހެންމީހުންނަށް ރޯދަ ހިފުމަށް އަމުރު ނުކުރައްވައެވެ. عن عائشة رضي الله عنها قالت: كَانَ عَاشُوْرَاءَ يَوْماً تَصُوْمُهُ قُرَيْشٌ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، وَكَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلّمَ يَصُوْمُهُ، فَلَمَّا قَدِمَ الْمَدِيْنَةَ صَامَهُ وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ، فَلَمَّا نَزَلَتْ فَرِيْضَةُ شَهْرِ رَمَضَانَ كَانَ رَمَضَانُ هُوَ الَّذِي يَصُوْمُهُ، فَتَرَكَ يَوْمَ عَاشُوْرَاءَ؛ فَمَنْ شَاءَ صَامَهُ وَمَنْ شَاءَ أَفْطَرَهُ" وَفِي رِوَايَةٍ لِلْبُخَارِيِّ: وَقَالَ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: (مَنْ شَاءَ فَلْيَصُمْهُ، وَمَنْ شَاءَ أَفْطَر). متفق عليه. މާނައީ ޢާއިޝާ رضي الله عنها ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ޢާޝޫރާ ދުވަހަކީ ޖާހިލިއްޔަ ޒަމާނުގައި ޤުރައިޝުން ރޯދަހިފި ދުވަހެކެވެ. އަދި ނަބީއާ صلى الله عليه وسلم އެދުވަހު ރޯދަ ހިއްޕެވިއެވެ. އަދި މަދީނާއަށް ވަޑައިގެން އެދުވަހު ރޯދަ ހިއްޕަވާ، އެދުވަހު ރޯދަ ހިފުމަށް އެހެން މީހުންނަށް އެންގެވިއެވެ. ފަހެ، ރަމަޟާން މަހުގެ ރޯދަ ހިފުން ފަރުޟުކުރެއްވި އާޔަތް ބާވައިލެއްވުމުން ޢާޝޫރާ ދުވަހުގެ ރޯދަ ހިއްޕެވުން ދޫކުރައްވާ ރަމަޟާން މަހު ރޯދަ ހިއްޕަވަން ފެއްޓެވިއެވެ. އަދި ބޭނުން މީހަކު އެދުވަހު ރޯދަ ހިފާ، ބޭނުން މީހަކު އެދުވަހުގެ ރޯދަ ދޫކޮށްލައެވެ. އަދި ބުޚާރީގެ ރިވާޔަތުގައިވެއެވެ. ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم  ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ބޭނުން މީހަކު އެދުވަހު ރޯދަ ހިފާށެވެ. އަދި ބޭނުން މީހަކު ރޯދަ ދޫކޮށްލާށެވެ. (އެބަހީ: ރޯދަ ނުހިފާށެވެ.)

(2) ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم މަދީނާއަށް ވަޑައިގެންނެވި އިރު ޔަހޫދިން އެދުވަހު ރޯދަ ހިފާތަން ދެކެވަޑައިގެން އެދުވަހު ރޯދަ ހިއްޕަވާ، އެހެންމީހުންނަށް ވެސް ރޯދަ ހިފުމަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. ރޯދައާއި ބެހޭގޮތުން ޔަހޫދީންނާއި ސުއާލުކުރައްވަމުން ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. (مَا هَذَا الْيَوْمُ الَّذِيْ تَصُوْمُوْنَهُ؟) فَقَالُوْا: هَذَا يَوْمٌ عَظِيْمٌ أَنْجَى اللهُ فِيْهِ مُوْسَى وَقَوْمَهُ، وَأَغْرَقَ فِرْعَوْنَ وَقَوْمَهُ، فَصَامَهُ مُوْسَى شُكْراً، فَنَحْنُ نَصُوْمُهُ، فَقَالَ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : (فَنَحْنُ أَحَقُّ وَأَوْلَى بِمُوْسَى مِنْكُمْ، فَصَامَهُ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَمَرَ بِصَيَامِهَ). متفق عليه، މާނައީ  "މިދުވަހުގައި ތިޔަބައިމީހުން ރޯދަ ހިފަނީ އެއީ ކޮންދުވަހެއް ކަމުގައިވާތީ ހެއްޔެވެ؟" އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. މިއީ މަތިވެރިކަން ބޮޑުވެގެންވާ ވަރަށް މާތް ދުވަހެކެވެ. މިއަދަކީ މާތް اللَّه، މޫސާގެފާނާއި އެކލޭގެފާނުގެ ގައުމުގެ މީހުން ކަނޑުން ސަލާމަތް ކުރައްވައި ފިރުޢައުނާއި އޭނާގެ ގައުމުގެ މީހުން ޣަރަޤުކުރެއްވި ދުވަހެވެ. ފަހެ، ޝުކުރުވެރި ވުމުގެ ގޮތުން މޫސާގެފާނު އެދުވަހުގައި ރޯދަ ހިއްޕެވިއެވެ. އެހެންވެ އަހަރެމެންވެސް އެދުވަހުގައި ރޯދަ ހިފަނީއެވެ. އެއިރު ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއވިއެވެ. "ތިޔަބައިމީހުންނަށްވުރެ ތިމަންމެން (އެބަހީ: މުސްލިމުން) މޫސާގެފާނަށް ތަބަޢަވުން މާއައުލާކަން ބޮޑެވެ." ދެންފަހެ، އެދުވަހުގައި ރޯދަ ހިއްޕަވާ، އަދި އެދުވަހުގައި ރޯދަ ހިފުމަށް އެހެންމީހުން އަމުރުކުރެއްވިއެވެ.

(3) ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ޢާޝޫރާ ދުވަހު ރޯދަ ހިފަން ޞަޙާބީންނަށް ކުރެއްވި އަމުރު، ރަމަޟާން މަހުރޯދަ ފަރުޟުކުރެއްވުމާއި ވިދިގެން ދޫކޮށްލެއްވިއެވެ. عن معاوية رضي الله عنه قال: سَمِعْتُ رَسُوْلَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُوْلُ (هَذَا يَوْمُ عَاشُوْرَاءَ وَلَمْ يَكْتُبِ اللهُ عَلَيْكُمْ صِيَامَهُ ، وَأَنَا صَائِمٌ ، فَمَنْ شَاءَ فَلْيَصُمْ وَمَنْ شَاءَ فَلْيُفْطِرْ) متفق عليه. މާނައީ މުޢާވިޔާ رضي الله عنه ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު، ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވި އަޑުއެހީމެވެ. ހަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "މިއީ ޢާޝޫރާ ދުވަހެވެ. އެދުވަހުގައި ރޯދަ ހިފުން ތިޔަބައިމީހުންނަށް މާތް الله ފަރުޟު ނުކުރައްވަތެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު މިހުންނެވީ ރޯދައަށެވެ. ފަހެ، ރޯދަ ހިފަން ބޭނުން މީހަކު ރޯދަ ހިފާހުށިކަމެވެ. އަދި ރޯދަ ހިފަން ބޭނުންނޫން މީހަކު ރޯދަ ނުހިފާހުށިކަމެވެ."

(4) ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ގެ ޢުމުރުފުޅުގެ ފަހުކޮޅުގައި ހަމައެކަނި ޢާޝޫރާ ދުވަހު ރޯދަ ނުހިއްޕެވުމަށް ޢަޒުމު ކަނޑައެޅުއްވިއެވެ. އެއީ އަހުލުކިތާބީންނާއި ޚިލާފުވެވަޑައިގެންނެވުމުގެ ގޮތުން އެދުވަހަށް އެހެން ދުވަހެއް އިތުރުކުރައްވައިގެންނެވެ. عن ابن عباس رضي الله عنهما أنه قال : حِيْنَ صَامَ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَاشُوْرَاءَ وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ قَالُوْا: يَا رَسُوْلَ اللهِ! إِنَّهُ يَوْمٌ تُعَظِّمُهُ الْيَهُوْدُ وَالنَّصَارَى، فَقَالَ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ( فَإذَا كَانَ الْعَامُ الْمُقْبِلُ -إِنْ شَاءَ اللهُ- صُمْنَا الْيَوْمَ التَّاسِعَ)  قَالَ: فَلَمْ يَأْتِ الَعَامُ الْمُقْبِلُ حَتَّى تَوَفَّي رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ. رواه مسلم. މާނައީ އިބުނު ޢައްބާސު رضي الله عنهما ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ޢާޝޫރާ ދުވަހު ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ރޯދަ ހިއްޕެވި ހިނދު، އެދުވަހު ރޯދަ ހިފުމަށް އަމުރު ކުރެއްވިއެވެ. އެބައިމީހުން ދެންނެވިއެވެ. (އެބަހީ: އަޞްޙާބު ބޭކަލުން ދެންނެވިއެވެ.) އޭ الله ގެ ރަސޫލާއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން އެއީ ޔަހޫދިންނާއި ނަޞާރާއިން މާތްކޮށް އުޅޭ ދުވަހެކެވެ. ފަހެ، ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "އަންނަ އަހަރު – އިރާދަކުރެއްވިއްޔާ – ނުވަވަނަ ދުވަހުގައި ވެސް ތިމަންމެން ރޯދަ ހިފާހުށީމެވެ." އިބުނު ޢައްބާސު ވިދާޅުވިއެވެ. ފަހެ، ކުރިއަށް އޮތްއަހަރު ނާންނަނީސް ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ސުވަރުގެ ވަޑައިގެންފިއެވެ.

ދީނީ ކަންތަކުގައި މަރުހަލާތަކަކާއި ދަރަޖަތަކެއްވާ ފަދައިން  ޢާޝޫރާ ދުވަހު ރޯދަ ހިފުމުގައި ވެސް ދަރަޖަތަކެއް ވެއެވެ. އެއީ އެދުވަހު ރޯދަ ހިފުމުގައި ތަބަޢަވާންޖެހޭ ގޮތްތަކެވެ. އެއިން ކޮންމެ ގޮތެއްގައި ރޯދަ ހިފިކަމުގައި ވިޔަސް ފުދޭނެއެވެ.

* ފުރަތަމަ ދަރަޖައަކީ ނުވަވަނަ ދުވަހާއި ދިހަވަނަ ދުވަހާއި އެގާރަވަނަ ދުވަހާއި މިތިންދުވަސް އެއްކޮށް ރޯދަ ހިފުމެވެ. އެއީ އިބުނު ޢައްބާސު رضي الله عنهما ގެ ކިބައިން ވާރިދުފައިވާ ޙަދީޘެއްގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށެވެ. (صُوْمُوْا يَوْماً قَبْلَهُ وَيَوْماً بَعْدَهُ) رواه أحمد. – މާނައީ "ތިޔަބައިމީހުން އެދުވަހުގެ އެއްދުވަސް ކުރިން އަދި އެދުވަހުގެ އެއްދުވަސް ފަހުން ރޯދަ ހިފާށެވެ." މިއީ ޢިލްވެރިންގެ އަރިހުގައި އެންމެ ފުރިހަމަގޮތެވެ. އަދި މިއީ ސައޫދީ ޢަރަބިޔާގެ ކުރީގެ މުފްތީ ފަޟީލަތުއްޝައިޚު ބިން ބާޒު އާއި ފަޟީލަތުއްޝައިޚު އިބުނު ޢުޘައިމީން ވެސް ފަތުވާ ދެއްވާފައިވާ ގޮތެވެ.

* ދެވަނަ ދަރަޖައަކީ ނުވަވަނަ ދުވަހާއި ދިހަވަނަ ދުވަހާއި ދެދުވަހު ރޯދަ ހިފުމެވެ. އޭގެ ދަލީލަކީ އިބުނު ޢައްބާސު رضي الله عنهما  ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވާ (لَئِنْ بَقِيْتُ إِلَى قَابِلٍ لَأَصُوْمَنَّ التَّاسِعَ وَالْعَاشِرَ). رواه مسلم. މިޙަދީޘެވެ. – މާނައީ "ދެން މިމަސް އަންނަ އިރެއްގައި ތިމަންކަލޭގެފާނު ދުނިޔޭގައި ހުންނެވި ނަމަ ނުވަވަނަ ދުވަހާއި ދިހަވަނަ ދުވަހުގައި ވެސް ރޯދަ ހިއްޕަވާހުށީމެވެ."

* ތިންވަނަ ދަރަޖައަކީ ހަމައެކަނި ދިހަވަނަ ދުވަހު ރޯދަ ހިފުމެވެ. އެއީ ޢާޝޫރާ ދުވަހުގެ ރޯދަ ހިފުމާއި ބެހޭގޮތުން ރަސޫލު الله صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިކަމަށް އަބޫޤަތާދާ رضي الله عنه ގެ ކިބައިން އިމާމު މުސްލިމު ރިވާ ކުރެއްވި ޙަދީޘުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށެވެ. (إِنَّي أَحْتَسِبُ عَلَى اللهِ أَنْ يُكَفِّرَ السَّنَةَ الَّتِيْ قَبْلَهُ). رواه مسلم. – މާނާއީ "އެދުވަހު ރޯދަ ހިފުމުން މާތް اللَّه އޭގެ ކުރީ އަހަރުގެ ފާފަތައް ފުއްސަވާނެ ކަމުގައި ތިމެންކަލޭގެފާނު އުއްމީދުކުރަމެވެ."

والله أعلم.