މުސްލިމު އަޚުންންނާއި އުޚުތުންނޭވެ! ރެއާއި ދުވާލު މީސްތަކުން އަރައިގަންނަ ފާފަތަކަކީ އެބައިމީހުންގެ މުޅި ޙަޔާތް ހަލާކު ކޮށްލާ ފަދަ އަސަރުތަކެއް އޭގައި ހިމެނޭ ފާފަތަކެކެވެ. އެހެނީ ދިރި އުޅުން އިޞްލާޙުގެ މަގުން ދާނީ ﷲގެ އަމުރަށް ކިޔަމަންތެރިވުމާއެކު ﷲގެ ޝަރީޢަތް ޤާއިމު ކުރެވިގެންނެވެ. ﷲގެ އަމުރު ފުޅުތަކުން އެއްކިބާވެ ތިބެގެން ކުރެވޭ ކޮންމެ ކަމަކީ އޭގެ ނުބައި އަސަރު ނުފެނި ނުދާނެ ކަންތަކެވެ. އުރެދުންތަކަށް އަރައިގަތުމަކީ އަވާމެންދުރެއްގެ ފަހަތުން ހިނގުން ފަދަ ކަންތަކެވެ. އެކަންތަކުގެ ޖަޒާ ﷲ ޤިޔާމަތް ދުވަހުން ދެއްވާނެތެވެ.
ފާފައިން ކުރާ އަސަރު މިސުރުޚީން އަޅުގަނޑުގެ ބޭނުންވަނީ ފާފަ ކުރުންމަތީ ދެމިހުރުމުން އެއިން ނުކުންނަ ނުބައި ނަތީޖާ ބަޔާންކޮށްދީ އެކަމުން ދުރުހެލިކުރުވުމެވެ. އަދި ﷲގެ ޙައްދުތަކަށް އަރައިގަތުމުން މުސްލިމު އަޚުންނާއި އުޚުތުން ދުރުހެލިވުމެވެ. އެހެނީ އޭގެ އަސަރު މުޖުތަމަޢުގެ ފަރުދުންނަށާއި މުޅި މުޖުތަމަޢަށް ކުރެއެވެ. ފާފަ ކުރާމީހާއަށް އެކަނެޏެއްނޫނެވެ.
ލޮބުވެތި އަޚުންންނާއި އުޚުތުން، ފާފަވެރިން ފާފަކުރުމަށްފަހު އެއިން ލިބޭ މޭވާތަކުގެ ތެރެއިން ބައެއް މޭވާ ބަޔާން ކުރާނަމެވެ.
ފުރަތަމަ މޭވާ: ފާފަކުރުމުގެ ސަބަބުން ޢިލްމު ހަނދާނެތި ދިއުން، ޢިލްމުވެރިންނާއި ދަރިވަރުންނަށް މިއަށްވުރެ ބޮޑު ޢުޤޫބާތެއް އޮންނާނެ ތޯއެވެ؟ ނުއޮންނާނެކަން ކަށަވަރެވެ. އެހެނީ ޢިލްމަކީ ނޫރެކެވެ. އެނޫރު ﷲ ދެއްވަނީ އެ އިލާހަށް ކިޔަމަންތެރި އަލި ހިތްތަކަށެވެ. އަނދިރި ހިތްތަކަށް އެނޫރެއް ނުދެއްވައެވެ. ޢިލްމަކީ ނޫރެކެވެ. އެ ނޫރު ﷲ ދެއްވަނީ އެއިލާހަށް ކިޔަމަންތެރި ދިރުންވާ ހިތްތަކަށެވެ. އުރެދުމަކީ އަނދިރިކަމެކެވެ. އެ ހިތްތަކުގައި ޝަހުވަތުގެ ކަޅު ތާރު ލެވި އަނދިރިވެދެއެވެ. އެފަދަ އަނދިރި ހިތަކަށް އަނދިރިކަން ފިލުވާނެ އަލިކަމެއް ލިބޭނީ ކިހިނެތްތޯއެވެ؟
އިމާމު ޝާފިޢީ رحمه الله ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އިމާމު މާލިކުގެ ކުރިފުޅުމަތީ އިށީނދެ ވަޑައިގަތް ހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ ކިބައި ދީލަތިކަމުގެ ޢަލާމާތްތައް ދެކެވަޑައިގަތެވެ. އަދި ވިސްނުންތެރިކަން ފާޅުވޭވެ ހުއްޓެވެ. އިމާމު ޝާފިޢީ އިމާމު އަޙުމަދަށް ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފަނުގެ ހިތުގައި ﷲ ލައްވާފައިވާ ނޫރު އެއްވެސް އުރެދުމަކަށް ފަނޑު ނުކުރެވޭނެއެވެ.
ފަހަރެއްގައި މިހަކު ސުއާލު ކޮށްފާނެއެވެ. އެވެނި މީހަކީ ވަރަށް ހިތް އަލި މީހެކެވެ. ހިތުން ދަސްކުރަންވެސް އެހާ ކުޅަދާނައެވެ. އެހެންނަމަވެސް އޭނައަކީ މީސްތަކުންގެ މެދުގައި މަޝްހޫރު ފާޖިރެކެވެ. ނުބައިކަންތަކުގައި އަރާހުރި މީހެކެވެ.
ޖަވާބުގައި ބުނެވިދާނެއެވެ. ޤުރުއާން ކިޔަވާށެވެ. ސާފު ޖަވާބު ފެންނާނެއެވެ. ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ: وَٱتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ ٱلَّذِى ءاتَيْنَـٰهُ ءايَـٰتِنَا فَٱنْسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ ٱلشَّيْطَـٰنُ فَكَانَ مِنَ ٱلْغَاوِينَ وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَـٰهُ بِهَا وَلَـٰكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى ٱلأرْضِ وَٱتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ ٱلْكَلْبِ إِن تَحْمِلْ عَلَيْهِ يَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ يَلْهَث [الأعراف:175، 176]. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތައް އެމީހާއަށް ލިބިދެއްވުމުން، އެއިން ވަކިވެގަތް މީހާގެ ޚަބަރު ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނަށް ކިޔައިދެއްވާށެވެ! ދެން ޝައިޠާނާ އޭނާގެ ފަހަތުން ދިޔައެވެ. ފަހެ، މަގުފުރެދިގެންވާ މީހުންގެ ތެރެއިން އޭނާ ވިއެވެ. ތިމަންރަސްކަލާނގެ އިރާދަކުރެއްވިނަމަ، އެ އާޔަތް ތަކުގެ ސަބަބުން އޭނާ މަތިވެރި ކުރެއްވީމުހެވެ. އެހެނެއްކަމަކު، އޭނާ ބިމަށް ލެނބިގަތެވެ. އަދި އޭނާގެ އަމިއްލަ އެދުމަށް ތަބާ ވިއެވެ. ފަހެ، އޭނާގެ މިސާލު، ކުއްތާގެ މިސާލު ފަދައެވެ. އެއަށް ޙަމަލާ ދިނަސް، ދޫނެރެގެން އޮވެ މާނޭވާލައެވެ. ނުވަތަ އޭތި ދޫކޮށްލިޔަސް، ދޫނެރެގެން އޮވެ މާނޭވާލައެވެ.
އިމާމު އިބުނުލްޤައްޔިމު رحمه الله ވިދާޅުވެފައިވަނީ: މިއާޔަތުން ދަލީލުކުރަނީ ﷲ އެމީހަކަށް ޢިލްމުދެއްވި ކޮންމެ މީހަކީ ﷲ އޭނާގެ މަޤާމު އުފުއްލެވި މީހެއް ނޫންކަމެވެ. ޢިލްމުގެ ސަބަބުން ދަރަޖަ އުފުއްލެވުމަކީ ހަމައެކަނި ޢިލްމު ލިބިފައިވާ މިހާއަށްވުރެ މާ މަތީ ދަރަޖައެކެވެ. ޢިލްމު އެމީހެއްގެ ނަޞީބު ކަމުގައިވެފައިވަނީ ބުނެވުނު ޢިލްމު ﷲ ދެއްވި މީހުންގެ ތެރެއިން ކިތައް ފާޖިރުންނަތްތޯއެވެ؟ އެއީ ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުގައި އެމީހުންގެ މައްޗަށްވާ ޙުއްޖަތަކަށެވެ. އެ ދެއްވި ޢިލްމުގެ ސަބަބުން އެމީހުންގެ ހިތްތަކަށް ބިރުވެތިކަމާއި މަޑުމޮޅިކަން ނުވަދެއެވެ.
އޭ ޢިލްމު ޙާޟިލުކުރާ ދަރިވަރުންނޭވެ!
ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރުމަށްޓަކައި ޢުމުރުގެ ޒުވާން ދުވަސްވަރު މަސައްކަތް ކުރާ ޒުވާނުންނޭވެ. ﷲ އަށް ބިރުވެތިވާށެވެ. ވިދިވިދގެން އަންނަ ފާފަތަކަށް އަރައި ނުގަންނާށެވެ. ދަންނާށެވެ. ﷲ ކޯފާ އައުން ވަރަށްގާތެވެ. ﷲ އަހަރުމެންގެ ޢަމަލުތަކަށް ބައްލަވައި ވޮޑިގެން ވެއެވެ.
ދެވަނަ މޭވާ: ފާފަކުރުމުގެ އެންމެ ބިރުވެރި އަދި އެންމެ ބޮޑު ކަމަކީ ފާފަތަކުގެ ސަބަބުން ﷲ އާއި އަޅާއާއި ދެމެދުގައި އުފެދޭ ދުރުކަމެވެ. އެކަނިވެރިކަމެވެ. އަޅުކަމަށް ބުރަހެލިވުމެވެ. ފާފަތައް ކުރުންމަތީ ދެމި ހުރުމެވެ. އެކަމަށް އާދަ ވުމެވެ. ހިތް އަނދިރި ވުމެވެ. އިލާހީ ރަޙުމަތާއި ހިދާޔަތް ނުލިބިއްޖެ ނަމަ ޢަޒާބުން ފުރިގެންވާ އަޑިނުފެންނަ ވަޅުގަނޑަކަށް ވެއްޓީދާނެކަމީ ޝައްކެތް އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ.
މުއުމިނު އަޚުންންނާއި އުޚުތުންނޭވެ! ޙަޤީޤީ ދިރި އުޅުމަކީ ކިޔަމަންތެރިކަމުގެ ދިރި އުޅުމެވެ. އަޅުތަކުންގެ އަޅުވެތިކަމުން ނުކުމެވި ހެއްދެވިފަރާތުގެ އަޅުކަމަށް ވަދެވުނު ކަމުގެ އުފާވެރި އިޙްސާސް ކުރެވުމެވެ. އަދި އަޅުތަކުންގެ އަޅުވެތިކަމުގެ އަނދިރި ކަމުން ސަލާމަތްވެވި ޢާލަމްތައް ހެއްދެވިފަރާތުގެ އަޅުކަން ޤަބޫލު ކުރެވި ﷲ އުފުއްލެވި މީހުންގެ ތެރެއިން ވުމުގެ އިޙްސާސް ކުރެވުމެވެ. ﷲ ވަނީ ކާފިރުވެ އުރެދުނު މިހުންނަކީ މަރުވެފައިވާ މީހުންގެ ތެރެއިންވާ ބައެއް ކަމުގައި ލައްވާފައެވެ. ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ أَمْوٰتٌ غَيْرُ أَحْيَاء [النحل:21] (އެއީ) މަރުވެފައިވާ، ދިރުމެއްނުވާ ތަކެއްޗެވެ.
މީގެ އިދިކޮޅަށް ވިސްނަމާ ހިނގާށެވެ. ﷲ ހޮއްވަވާފައިވާ ބައެއް ޞާލިޙުން ވިދާޅުވެފައިވަނީ، ހަމަކަށަވަރުން، ހެޔޮލަފާ މީހުންވަނީ، ނިޢުމަތުގެ ސުވަރުގޭގައެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން ދުނިޔޭގައި ސުވަރުގެއެއް ވެއެވެ. އެ ސުވަރުގެއަށް ނުވަންނަ މިހަކަށް އާޚިރަތުގެ ސުވަރުގެއަށް ނުވަދެވޭނެއެވެ. އެއީ ﷲ އަށް އަޅުކަން ކުރުމުގެ ސުވަރުގެއެވެ. އަޅުވެތިކަމުން ފާޖިރުންވަނީ މަޙުރޫމްވެފައެވެ.
ތިންވަނަ މޭވާ: ދުނިޔޭގައި ފާފަކުރާމީހުންގެ ކިބައިން އުފާވެރިކަން ގެއްލި ދެއެވެ. ﷲ ވަޙީޚުރައްވާފައިވަނީ: وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَىٰ މާނައީ: އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޤުރުއާނަށް ފުރަގަސްދީފިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހަކަށްއޮތީ، ދަތި ދިރިއުޅުމެކެވެ. އަދި ޤިޔާމަތް ދުވަހުން އެމީހަކު ކަނުމީހެއްގެ ގޮތުގައި މަޙުޝަރަށް ފޮނުއްވާހުށީމެވެ. އެމީހުން އަބަދުވެސް ދުވަނީ އަވާމެންދުރެއްގެ ފަހަތުގައެވެ. ޝައިޠާނާއަށް ތަބާވުމުގައެވެ. ޝައިޠާނާ އަބަދުވެސް ބަލަބަލާހުންނަނީ އޭނާ ޙައްޤަށް ރުޖޫޢަވޭތޯއެވެ. ޙައްޤުން އެއްކިބާކުރެވޭނެ ގޮތްތައް ހޯދުމުގައެވެ.
އިމާމު ބުޚާރީގެ ރިވާޔަތެއްގައިވެއެވެ. عبد الله بن مسعود رضي الله عنه އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ أن النبيَّ صلَّى اللهُ عليهِ وسلَّمَ خطَّ خطًّا مستقيمًا, فقال : هذا سبيلُ اللهِ , ثم خطَّ خطوطًا عن يمينِه وشمالِه , وقال : هذه السبُلُ على كلِّ سبيلٍ منها شيطانٌ يدعو إليه, ثم تلا هذه الآيةَ : وأِنَّ هَذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكم عَنْ سَبِيلِهِ [الأنعام:153]. ހަމަ ކަށަވަރުން ރަސޫލުﷲ ބިންމަތީގައި ސީދާ ރޮނގެއް ކުރެއްސެވިއެވެ. ދެން އެރޮނގުގެ ކަނާތްފާރާތާއި ވާތް ފަރާތުގައި ރޮނގުތަކެއް ކުރެއްސެވިއެވެ. ދެން ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. މިއީ ﷲ ގެ މަގެވެ. ދެން ހުރި ރޮނގުތަކަކީ އެމަގުތަކުން ދިއުމަށް ގޮވާލާނޭ ޝައިޠަނާކުވާ ރޮނުގުތަކެވެ. ދެން ތިލާވުގެ ކުރެއްވިއެވެ. وَأَنَّ هَـٰذَا صِرٰطِي مُسْتَقِيمًا فَٱتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ ٱلسُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَن سَبِيلِهِ މާނައީ: އަދި މިއީ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ސީދާވެގެންވާ ތެދުމަގެވެ. ފަހެ، އެ މަގަށް ތިޔަބައިމީހުން ތަބާ ވާށެވެ! (އެނޫން) މަގުމަގަށް ތިޔަބައިމީހުން ތަބާ ނުވާށެވެ! (އޭރުން) ﷲގެ މަގުން ތިޔަބައިމީހުން ވަކިވަކިވެގެން ހިނގައިދާނެތެވެ
ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ފިޔަވައި އެހެންފަރާތަކަށް އެއްވެސް މީހަކަށް ހިދާޔަތް ނުދެވޭނެއެވެ. مَن يَهْدِ ٱللَّهُ فَهُوَ ٱلْمُهْتَدِ وَمَن يُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُ وَلِيّا مُّرْشِدًا [الكهف:17] މާނައީ: ﷲ ތެދުމަގު ދެއްކެވިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހަކީ ތެދުމަގު ލިބިފައިވާ މީހެކެވެ. އަދި ﷲ މަގުފުރައްދަވައިފިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެމީހަކަށް ތެދުމަގު ދައްކާނޭ އެހީތެރިޔަކު ތިބާޔަކަށް ނުފެންނާނެތެވެ. އިންސާނާއަށް ހިދާޔަތުގެ މަގު ވަނީ ބަޔާންވެފައެވެ. އެހެން ނަމަވެސް އިންސާނާ އެމަގުން އެއްކިބާވެގަނެއެވެ. އޭގެ ސަބަބުން އޭނާއަށް ފެނިގެން ދަނީ ކާފިރުވީ މީހުންގެ މަގެވެ. އޭނަ ވަނީ ނޭނގުމުގެ ތެރެއަށް ގެއްލިފައެވެ.
އިންސާނާއަށް ހަތަރު ސުއާލެއް އޭނާގެ ފިޠުރަތާ ގުޅޭގޮތުން ކުރެވިދާނެއެވެ. ތިބާ އައީ ކޮންތަނަކުން ހެއްޔެވެ؟ ތިބާގެ ނިމުން ވަނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ އެއީ ކީއްވެ ހެއްޔެވެ؟ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ މިއިން އެވެސް ސުއާލަކަށް ޖަވާބު ދިނުމުގައި އުނިކަމެއް އަތުވެއްޖެނަމަ އޭގެ ސަބަބުން އިންސާގެ ޙަޔާތް އެއްކޮށް ބަރުބާދުވެދާނެއެވެ. މިސުއާލުތަކަށް ރަނގަޅުޖަވާބެއް ވަނީ ހަމަ އެކަނި ޙައްޤު ދީނުގައެވެ.
އެންމެފަހަރަކު ހުޅަނގުގެ ކާފިރުންނަށް އެމީހުންގެ އުޅުމާއި އަޚުލާޤީގޮތުން ވެއްޓިފައިވާ މިންވަރަށް އަދި ކިއެއްތަ އެމީހުންގެ ޙައިވާނީ ދިރުޢުޅުމަށް ބަލާލުމުން އެމީހުންގެ ޙަޤީގަތް ބަޔާންވާނެއެވެ. އެހެނީ އެމީހުންގެ މަޝްހޫރު ފިލޯސަފަރުންގެ ފާޖިރު ބަހަކީ: އިންސާނުން ވުޖޫދުގައި ވުމުގެ އެއްވެސް ލަނޑުދަނޑިއެއް ނެތެވެ. ޔޫރަޕުގެ ބައެއް ކުރަފީގެ ނަމުން ނަންދެވިފައިވާ ޖަމާޢްތަކުގެ މީހުން މަގުމަތީގައި އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް ފާޙިޝް ޢަމަލުތައް ހިންގައެވެ. އެމީހުންގެ އުޅުމަކީ ޖަނަވާރުންގެ އުޅުމެވެ. ﷲ ގެ މިވަޙީބަސްފުޅުގެ ތެދުކަން ބައްލަވާށެވެ. وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِى فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكاً وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ ٱلْقِيـٰمَةِ أَعْمَىٰ الآية [طه:124]. މާނައީ: އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ قرآن އަށް ފުރަގަސްދީފިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެމީހަކަށްއޮތީ، ދަތި ދިރިއުޅުމެކެވެ. އަދި ޤިޔާމަތް ދުވަހުން އެމީހަކު ކަނުމީހެއްގެ ގޮތުގައި މަޙުޝަރަށް ފޮނުއްވާހުށީމެވެ.
ހަތަރުވަނަ މޭވާ: ޢަދުއްވުންގެ ހިތްތަކުން މުސްލިމުންގެ ހައިބަތު ގެއްލިގެން ދިއުން އަދި ޢަދުއްވުންގެ އަނިޔާވެރިކަމުގެ ދަށުގައިވުންފަދަ ކަންތައް ހިމެނެއެވެ.
އިމާމު އަޙުމަދު އެކަލޭގެފާނުގެ މުސްނަދުގައި ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ. عبد الله بن عمر رضي الله عنهما ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން ރަސޫލުﷲ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. بُعِثْتُ بين يَدَيِ السَّاعة بالسَّيف، حتى يُعبَدَ اللهُ وحدَه لا شريك له، وجُعِلَ رِزْقي تحت ظلِّ رُمْحي، وجُعِلَ الذَّلُّ والصَّغار على مَنْ خالَف أمري، ومَنْ تَشَبَّهَ بقومٍ فهو منهم މާނައީ: ހަމަ ﷲ ތިމަންކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވީ މީސްތަކުންނަށް ﷲގެ ވަޙުދާނީއްޔަތަށް ދަޢުވަތު ދެއްވުމަށެވެ. މީސްތަކުންނަށް ޙުއްޖަތާއި ދަލީތަކުން ދަޢުވަތު ދެއްވުމަށްފަހު އިންކާރު ކުރާމީހުނަށް ކަނޑީގެ ބާރުންވެސް ދަޢުވަތު ދެއްވުމަށެވެ. އެއީ ﷲ ފިޔަވައި އެހެން އިލާހަކު ނުވާކަމާއި އެ އިލާހަށް އަޅުކަން ކުރުމެވެ. ﷲ ރަސޫލުން ފޮނުއްވުމުގެ އަސާސަކީ މިއީއެވެ. ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ إِلاَّ نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدُونِ [الأنبياء: 25] މާނައީ: ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ މެނުވީ އިލާހަކު ނުވާކަމަށް އެބޭކަލަކަށް ވަޙީ ނުކުރައްވާ އެއްވެސް ރަސޫލަކު ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިންވެސް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ނުފޮނުއްވަމެވެ. ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން (ހަމައެކަނި) ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަން ކުރާށެވެ. އަދި ހަމަ ކަށަވަރުން ﷲ ތިމަން ކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވީ ދުނިޔޭގެ ރިޒުގު ހޯދުމަށް ނޫނެވެ. އަދި ދުނިޔެ ޖަމާކުރުމަކަށްވެސް ނޫނެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން ﷲ ތިމަންކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ދަޢުވަތު ޤަބޫލު ނުކޮށްފިނަމަ ކަނޑީގެ ބާރު ބޭނުން ކޮށްގެން ނަމަވެސް ﷲގެ ވަޙުދާނީއްޔަތަށް ދަޢުވަތު ދިނުމަށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ޢިއްޒަތާއި ޤަދަރު ވަނީ ﷲ އާއި ﷲގެ ރަސޫލާއަށް ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާ ކުރުމުގައެވެ. ނިކަމެތިކަމާއި ޒިއްލަތު ވަނީ ﷲ އަށް އުރެދޭ މީހުންނަށެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާގެ އަމުރުފުޅުތަކާއި ޚިލާފުވާ މީހުންނަށެވެ. ނުބައި މީހުންނާއި ކާފިރުންނާއި އެއްގޮތް ވާން މަސަކަތް ކުރާމީހާ ވާހުށީ އެމީހުންގެ ތެރެއިންނެވެ.
ހަމަ އެފަދައިން ހެޔޮކަމުގެ އަހުލުވެރިންނާއި އެއްގޮތްވާން މަސަކަތް ކުރާމީހާ ވާހުށީ ހެޔޮ މީހުންގެތެރެއިންނެވެ. އެމީހަކު ލޯބިވީ ބަޔަކާއެކު، ޤިޔާމަތްދުވަހުން އެމީހަކު ވާހުއްޓެވެ. ވީމާ މަސައްކަތް ކުރަންވީ ހެޔޮމީހުނާ އެކުގައި އުޅެވޭތޯއެވެ. އެމީހުން ފަދަމީހަކަށް ނުވެވުނަސް މެއެވެ.
އޭ މުއުމިނު އަޚުންނާއި އުޚުތުންނޭވެ! ތާރީޚުގެ ޞަފުޙާތައް ހެކިވާގޮތުގައި ނުބައި ކަމާއި ނުބައިމީހުންގެ އަސަރުތައް މުޖުތަމަޢުތަކުން ފެނިފައިވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އިސްލާމީ އުއްމަތަކީ ކުރިއަރާފައިވާ ދީލަތި އުއްމަތެކެވެ. ބާރުގަދަ އުއްމަތެކެވެ. އެކަމަކު އެމީހުން ﷲގެ ޝަރުޢާއި އަމުރުފުޅުތައް ދޫކޮށްލާއި ޝިރުކުގެ ތެރެއަށް އިސްލާމީ ޢާލަމުގެ ގިނަ ބަޔަކު ޢަރަޤުވެގަތުމުގެ ސަބަބުން ވެގެންދިޔައީ ކިހިނެތްތޯއެވެ؟ އެމީހުންގެ ޢިއްޒަތް ވެއްޔާ މޮޑެވުނީއެވެ. އެމީހުންގެ މައްޗަށް ވެރިކަން ކުރަންފެށީ ކާފިރުންނެވެ. މިއީ އެންމެ ފަހުގެ އުއްމަތަށް ނުވިނަމަ މިއުއްމަތް ވެގެން ދިޔައީހީ ތާރީޚުގެ ފޮތަކުން ފަހުގެ ޖީލުތައް ކިޔާނެ ވާހަކައެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އާދެ! އަހަރުމެންނާ މިއަދު ދިމާވެފައި މިވާ ނިކަމެތި ޙާލަތަކީ ﷲ އަހަރުމެންނަށް އިރާދަ ކުރެއްވި ޙާލަތެއް ނޫނެވެ. އެއްގޮތަކަށްވެސް އެހެނެއް ނޫނެވެ. ޤުދުސިއްޔަ ޙަދީޘެއްގައި ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ يَا عِبَادِي إِنِّي حَرَّمْتُ الظُّلْمَ عَلَى نَفْسِي وَجَعَلْتُهُ بَيْنَكُمْ مُحَرَّمًا فَلاَ تَظَالَمُوا، އޭ ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުތަކުންނޭވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޛާތުފުޅުގެ މައްޗަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަނިޔާވެރިކަން ޙަރާމު ކުރެއްވީމެވެ. އަދި އެއީ ތިޔަބައިމީހުންގެ މެދުގައި ވެސް، ޙަރާމު ކަމެއްކަމުގައި ލެއްވީމެވެ. ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެކަކު އަނެކަކަށް އަނިޔާވެރި ނުވާހުށިކަމެވެ. އަނިޔާވެރިވެއްޖެނަމަ ﷲގެ ސުންނަތަކީ އެއްވެސް މީހަކު އެއްކިބާ ކޮށްލެވޭ ސުންނަތެއް ނޫނެވެ. ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ: إِنَّ اللَّهَ لاَ يُغَيّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّىٰ يُغَيّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ [الرعد: 11] ހަމަކަށަވަރުން، ބަޔަކުމީހުންގެ ޙާލަތު އެބަޔަކު އަމިއްލަޔަށް ބަދަލުކޮށްފުމަށްދާނދެން، ﷲ، އެ ޙާލަތު ބަދަލެއް ނުކުރައްވާނެތެވެ.
އިމާމު އަޙްމަދު އެކަލޭގެފާނުގެ މުސްނަދުގައި ثوبان رضي الله عنه ގެ ކިބައިން ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ. يُوشِكُ أن تَدَاعَى عليكم الأممُ من كلِّ أُفُقٍ ، كما تَدَاعَى الْأَكَلَةُ إلى قَصْعَتِها قيل : يا رسولَ اللهِ ! فمِن قِلَّةٍ يَوْمَئِذٍ ؟ قال لا ، ولكنكم غُثاءٌ كغُثاءِ السَّيْلِ ، يُجْعَلُ الْوَهَنُ في قلوبِكم ، ويُنْزَعُ الرُّعْبُ من قلوبِ عَدُوِّكم ؛ لِحُبِّكُمُ الدنيا وكَرَاهِيَتِكُم الموتَ މިޙަދީޘުގެ މާނައަކީ: ހުރިހާ ކާފިރު އުއްމަތްތައް އެކަތިގަގަނޑަކަށްވެ މުސްލިމުންގެ މައްޗަށް ވެރިވެގަތުމަށް އަރައިގަތުން ގާތްވެގެންވެއެވެ. ޖަމާޢަތެއްގެ ބަޔަކު އެމީހުން ކެއުމަށްޓަކައި އެއްވާފަދައިންނެވެ. އަޞްޙާބުން ދެންނެވިއެވެ. އެއިރު އަހަރުމެން ވާނީ މަދު ބައެއްގެ ގޮތުގައިތޯއެވެ.؟ރަސޫލާ صلَّى اللهُ عليهِ وسلَّمَ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ތިޔަބައި މީހުން އެދުވަހު ގިނަވާނެއެވެ. އެކަމަކު ތިޔަބައިމީހުންގެ ހިތްވަރުގަދަކަން ނެތުމާއި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ބައިބައި ވުމުގެ ސަބަބުން އާރެއް ބާރެއް ނެތި ތިޔަބައިމީހުން ވާހުށީ އޮހޮރިގެންދާ ފެންގަޑެއްގެ ތެރޭގައިވާ ކުނިތަކެއް ފަދައިންނެވެ. ތިޔަބައި މީހުންގެ ހިތްތަކުގައިވާހުށީ ވަހުނެވެ. (ވަހުނުގެ މާނައަކީ އާޚިރަތުގެ ބަދަލުގައި ދުނިޔެ ދެކެ ލޯބި ކުރުމާއި މަރަށް ތައްޔާރުނުވެ މަރުވާން ނޭދުމެވެ.) ތިޔަބައިމީހުންގެ ޢަދުއްވުންގެ ހިތްތަކުން ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް އޮތް ބިރުވެރިކަން ނެރެލެވިދާނެއެވެ. އެއީ ތިޔަބައިމީހުން ދުނިޔެ ދެކެ ލޯބިކުރުމާއި މަރަށް ބޭނުންނުވުމުގެ ސަބުންނެވެ.
ލޮބުވެތި މުސްލިމުންނޭވެ! އަހަރުމެންގެ ހިތްތަކުން މިއަދު ނުކުންނަނީ "އާހް" އެކެވެ. ހިތާމައާއި ވޭނެވެ. އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ވެރިވެފައި މިވަނީ ނިކަމެތިކަމެވެ. ވަރަށް ގިނަ މުސްލިމުން އަދިވެސް މިވަނީ ޣާފިލުވެފައެވެ. އެއްގޮތަކަށްވެސް އަހަރުމެންގެ ރަސޫލާ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم ބަޔާންކޮށްދެއްވި ކަންތައްތަކަށް ނުވިސްނައެވެ. ابْنِ عُمَرَ رضي الله عنهما ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. أتَى علينا زمانٌ وما يرَى أحدُنا أنَّه أحقُّ بالدِّينارِ والدِّرهمِ من أخيه المسلمِ ، ثمَّ أصبح الدِّينارُ والدِّرهمُ أحبَّ إلى أحدِنا من أخيه المسلمِ سمِعتُ رسولَ اللهِ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم يقولُ : إذا ضنَّ النَّاسُ بالدِّينارِ والدِّرهمِ ، وتبايعوا بالعينةِ ، وتبِعوا أذنابَ البقرِ ، وتركوا الجهادَ في سبيلِ اللهِ ، أنزل اللهُ بهم ذلًّا فلم يرفَعْه عنهم حتَّى يُراجعوا دينَهم މާނައީ: މުސްލިމުންނަށް ދުނިޔޭގެ ދީނާރާއި ދިރުހަމަށްވުރެ މުސްލިމު އަޚާގެ ހެޔޮކަން ބޮޑު ދުވަސްވަރެއް އައެވެ. އޭގެފަހުން މުސްލިމު އަޚާއަށްވުރެ ދިނާރާއި ދިރުހަމު ލޮބުވެތިކަން ބޮޑުވެގެން ވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلَّى اللهُ عليه وسلَّم ޙަދީޘުކުރެއްވިއަޑު ތިމަންކަލޭގެފާނު އެއްސެވީމެވެ. މީސްތަކުން ދަހިވެތިވެ ހެޔޮމަގުގައި ހޭދަ ނުކޮށް ރިބާ ކެއުމާއި ޙަރާމްގޮތުގައި މުދާ ހޯދަން ފަށައި، އަޅުކަންކުރުން ހުއްޓާލައި، ދަނޑު ގޮވާމާއި ދުނިޔޭގެފަހަތުން ދުވަން ފަށައި، ﷲގެ މަގު ހަނދާން ނައްތާލައި، ﷲގެ މަގަށް ނަޞްރުދިނުމާއި އެއިލާގެ ކަލިމަ މަތިވެރިކުރުން ހުއްޓާލާފިނަމަ ﷲ އެމީހުންގެ ތެރެއަށް ނިކަމެތިކަން ފާކުރައްވާނެއެވެ. އޭގެ ސަބަބުން އުއްމަތްތައް އައިސް އެމީހުންގެ މައްޗަށް ވެރިވެގަނެ އެމީހުންގެ މުދާތަށް ފޭރިގަންނާނެއެވެ. އެމީހުންގެ ދީނަށް އެބުރި އައުމުން މެނުވީ އެމުޞީބާތް ނުއުފުއްލަވާނެއެވެ. أبو داود އަދި أحمدގެ ރިވާޔަތެކެވެ.
މުއުމިނުންގެ އަމީރު عمر بن الخطاب رضي الله عنه ވިދާޅުވަނީ އަހަރުމެން ނިކަމެތިކަންމަތީވަނިކޮށް މިދީން އަހަރުމެން އިއްޒަތްތެރި ކުރެއްވިއެވެ. ދީން ދޫކޮށް އެހެން ފަރާތަކުން ޢިއްޒަތް ހޯދަން އެދޭނަމަ ﷲ އަހަރުމެން ނިކަމެތި ކުރައްވާނެތެވެ.
އޭ މުއުމިނުން! މިއީ އަހަރުމެންގެ ފެށުމެވެ. އަހަރުމެން އަހަރުމެންގެ ދީން ދޫކުރި ހިސާބުން ފެށިފައިމިވަނީ ނިކަމެތި ކަމުގެ ދަތުރެވެ. އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ތާރީޚު މިވަނީ ގެއްލުމެއްގެ ތެރޭގައެވެ. އަހަރުމެން ތައުބާވެ ދީނަށް އެނބުރި އައިސް ތައުބާ ވެއްޖެނަމަ އާ ފެށުމަކަށް ވާނެއެވެ. އަހަރުމެން ގެއްލިފައިވާ ޢިއްޒަތާއި ޝަރަފު ބޭނުންނަމަ އެލިބޭނީ ދީނަށް ރުޖޫޢަވެގެންނެވެ.
ކުރެވިފައިވާ ފާފަތަކުން ތައުބާވާ ކޮންމެ މީހަކީ ތައުޙީދުގެ އުއްމަތުގެ ޞަފުޙާތަކުގައި އާ ފޮޅުވަތެއް ލިޔާމީހެއް ކަން ދަންނާށެވެ.
ފަސްވަނަ މޭވާ: ފާފަތައް ކުރުމުގެ ސުންޕާ ކަމުގެ ތެރެއިން ރިޒުޤުގެ ބަރަކާތް ކެނޑުމާއި ހަލާކު ކުރަނިވި ތަފާތު ބަލިތައް ފާޅުވުން ހިމެނެއެވެ.
ابن عمر رضي الله عنهما ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. يا معشرَ المُهاجِرينَ، خِصالٌ خمْسٌ إذا نزلْنَ بكم -وأعوذُ باللهِ أنْ تُدْرِكوهنَّ-: لم تظهَرِ الفاحشةُ في قومٍ قطُّ حتَّى يُعْلِنوا بها، إلَّا فشا فيهم الطَّاعونُ والأوجاعُ الَّتي لم تكُنْ مضَتْ في أسلافِهم الَّذين مَضَوا قبلَهم، ولا انتقَصوا المكيالَ والميزانَ إلَّا أُخِذُوا بالسِّنينَ وشِدَّةِ المؤنةِ وجورِ السُّلطانِ عليهم، ولم يَمْنعوا زكاةَ أموالِهم إلَّا مُنِعُوا القَطْرَ من السَّماءِ، ولولا البهائمُ لم يُمْطَروا، ولم يَنْقضوا عهدَ اللهِ وعهدَ رسولِه إلَّا سلَّطَ اللهُ عليهم عدُوًّا من غيرِهم، فأخَذَ بعضَ ما في أيديهم، وما لم يَحْكمْ أئمَّتُهم بما أنزَلَ اللهُ وتَخيَّروا فيما أنزَلَ اللهُ عَزَّ وجَلَّ، إلَّا جعَلَ اللهُ بأْسَهم بينهم. މާނައީ އޭ މުހާޖިރުންނޭވެ. ފަސްކަމެއް ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއަށް އަތުވެއްޖެނަމަ އެކަންތައް ތިޔަބައިމީހުންގެތެރެއަށް ނުފޮނުއްވުމަށް އެދި ﷲގެ ޙަޟުރަތުން ރައްކައުތެރިކަމަށް އެދެމެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم މުހާޖިރުންނާއި މުޚާޠަބު ކުރެއްވިނަމަވެސް މިއީ މުޅި އުއްމަތަށް ދެއްވާފައިވާ އިރުޝާދެކެވެ.
ފުރަތަމަ ކަމަކީ: ބައެއްގެ ތެރޭގައި ޒިނޭކުރުމާއި އެއްޖިންސުން ގުޅުން ހިންގުންފަދަ ކަންތައްކޮށް ފާޅުގައި އެކަންތަކަށް ދަޢުވަތުދިނުން ޢާއްމު ވެއްޖެނަމަ އެބައެއްގެ މެދުގައި، އެބައިމީހުންގެ ކުރިން އެއްވެސް ބަޔަކު ދެކެފައިނުވާފަދަ ބަލިތަކާއި ރޯގާތަކާއި ތަދުމަޑުކަން ފެތުރި ޢާއްމުވެދާނޭކަން ކަށަވަރެވެ. ފާޙިޝް ކަންތައް މުޖުތަމަޢުގައި ޢާއްމުވަނީ ޙަޔާތް ކުޑަވުމާއި އީމާންކަން ބަލިކަށިވުމާއި ހެޔޮކަންތަކަށް އަމުރުކޮށް ނުބައިކަންތައް ނަހީނުކުރެވުމާއި ރަނގަޅު ތަރުބިޔަތު ނުދެވުމާއި އިސްލާމީ ޙައްދުތައް ޤާއިމު ނުކުރެވުމާއި މުސްލިމުންނާއި ޢައިރުމުސްލިމުން ފާޙީޝްކަނަތަކުގައި މަސްހުނިވުމުގެ ސަބުންނެވެ. ﷲ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ މާނައީ މީސްތަކުންގެ އަތްތަކުން ހޯދައިގަތް ކަންތަކުގެ ސަބަބުން، އެއްގަމާއި ކަނޑުގައި ނުބައިކަން (މުޞީބާތްތަކާއި ކާރިސާތައް) ފާޅުވެއްޖެއެވެ. އެއުރެން ކުރި ބައެއް ޢަމަލުގެ ރަހަ އެއުރެންނަށް ދެއްކެވުމަށެވެ. (އެއީ) އެއުރެން (ތައުބާވެ) ރުޖޫޢަ ވުމަށްޓަކައެވެ.
ދެވަނަ ކަމަކީ: މިނެ ކިރުމުގައި އުނި އިތުރު ކުރުމެވެ. ރަންރިހީގެ ވިޔަފާރި ކުރުމުގައްޔާއި މޭވާތަކާއި އޮއްޓަރުތައް ވިއްކުމުގައި މަކަރު ހެދުމެވެ. މިކަމުގެސަބަބުން ދެ ޢޫޤޫބާތެއް ވެއެވެ. ފުރަތަމަ ޢޫޤޫބާތަކީ ބަލިމަޑުކަމާއި ތަދު މަޑުކަމެވެ. ދެވަނަ ޢުޤޫބާތަކީ ނުބައި ނުލަފާވެރިން އެމީހުންގެ މައްޗަށް ވެރިވުމެވެ. އެވެރިން އެމީހުނަށް އަނިޔާވެރިވުމެވެ. ނުޙައްޤުން މެރުމެވެ. އެމީހުންގެ ޢިއްފަތް ފޭރިގަތުމެވެ. އަދި އެމީހުންގެ މުދާތައް ނުޙައްޤުން ފޭރިގަތުންފަދަ އަނިޔާތައް ކުރުމެވެ.
ތިންވަނަ ކަމަކީ: ފަރުޟު ޒަކާތް ނުދީ މަނާވެގަތުމެވެ. ޒަކާތް ދިނުމުން މަނާވެގެންފި ނަމަ އުޑުން ވާރޭ ވެއްސެވުން ހުއްޓިދާނެއެވެ. ދެން އެމީހުންގެ ތެރެއަށް ތަދުމަޑުކަން ފާކުރައްވައިފާނެއެވެ. ﷲ ވާރޭ ފޮނުއްވިޔަސް އެފޮނުއްވަނީ އެތަނެއްގައި އުޅޭ ޖަނަވާރުންނަށް ޓަކައެވެ.
ހަތަރުވަނަ ކަމަކީ: ﷲ އާއި ﷲގެ ރަސޫލާގެ ޢަހުދު އުވާ ލުމެވެ. މީސްތަކުން ﷲ އާއި ﷲގެ ރަސޫލާ ފުރިހަމަ ކުރުމަށް އަންގަވާފައިވާ ޢަހުދު އުވާލައިފިނަމަ އެމީހުންގެ މައްޗަށް އެހެން ޢަދުއްވުން ތަކެއް ވެރިކުރައްވާނެއެވެ. އެ ޢަދުއްވުން އެމީހުންގެ މުދަލާއި ހަރުމުދާތަކާއި އެމިހުންގެ ރަށްތަކަށް ވެރިވެގަންނާނެއެވެ.
ފަސްވަނަ ކަމަކީ: މުސްލިމުންގެ ވެރިން ﷲގެ ޙުކުމް ދޫކޮށް ވަޟުޢީ ޤާނޫންތަކަށް ޙުކުން ކުރުމެވެ. ޝަރުޢީ ޙުކުމްތަކާއި ފުށުއަރާ ޤާނޫނުތަކަށް ކިޔަމަން ގަތުމެވެ. މަޒުހަބުތަކަށް ބަރޯސާވެ އެނޫން ހުރިހާ ގޮތްތަކަކީ ގޯސްގޮތްތަކެއް ކަމަށް ޤަބޫލުވުމެވެ. މިއިން ކޮންމެ ކަމަކީ ބޮޑު ފާފައެކެވެ. މިކަމުގެ ޖަޒާއެއްގެ ގޮތުން ﷲ އެމީހުންގެ ހިތްތައް ތަފާތު ކުރައަވައި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ޤަތުލު ކުރާނެއެވެ. އަދި އެމީހުންގެ މެދުގައި ތަޅާފޮޅުން ގިނަވާނެއެވެ. އޭގެ ސަބަބުން ޢަދުއްވުންތައް ފުރުޞަތުގެ ބޭނުން ހިފައި އެމީހުން ނައްތާލާނެއެވެ.
މުއުމިނުންނޭވެ! މިއީ ﷲ އަށް އުރެދުމުގެ ބައެއް މޭވާއެވެ. ތައުބާ ވާނެ މީހަކު އެބަހުރިތޯއެވެ؟ ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ: قُلْ يٰعِبَادِىَ ٱلَّذِينَ أَسْرَفُواْ عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُواْ مِن رَّحْمَةِ ٱللَّهِ إِنَّ ٱللَّهَ يَغْفِرُ ٱلذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ ٱلْغَفُورُ ٱلرَّحِيمُ [الزمر:53] މާނައީ: ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! އެއުރެންގެ އަމިއްލަ ނަފުސު ތަކުގެ މައްޗަށް ފާފައިން އިސްރާފު ކޮށްފައިވާ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ﷲގެ ރަޙުމަތުން އުންމީދު ކަނޑައި ނުލާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ﷲއީ، އެންމެހާ ފާފަތައްފުއްސަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލާނގެއީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، ރަޙީމް ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ.