السلام عليكم ورحمة الله وبركاته
ލޮބުވެތި އަޚުންނާއި އުޚްތުންނޭވެ! ރަޖަބުމަސް ފާއިތުވެގެން ހިނގައްޖެއެވެ. އަދި ޝަޢުބާންމަސް މި ވަނީ ފެށިފައެވެ. ރަމަޟާންމަހަށް ޓަކައި ރަޖަބު މަހުގައި ވެސް ވަނީ ތައްޔާރީތަކެއް ވެވިފައެވެ. އެހެނަސް މީސްތަކުން ޣާފިލުވެގެން ވަނިކޮށް ޝަޢުބާން މަސް އައިސް ވަނީއެވެ.
މި ބަރަކާތްތެރި މަހުގެ އިތުރުކަމާއި އެ މަހުގެ ބައެއް ޙުކުމްތަކާ އެކު ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އުޅުއްވިގޮތާއި އުންމަތުގެ ސަލަފުން އުޅުއްވިގޮތް ބަލާލުމަށް ޓަކައި މަޑުޖައްސާލަން ޖެހެއެވެ. އެއީ އަހަރުމެން އިޤްތިދާވުމަށް އަމުރުކުރެވިގެންވާ ފަރާތެވެ. عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا، قَالَتْ: لَمْ يَكُنِ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم يَصُوم مِنْ شَهْرٍ أَكْثَرَ مِنْ شَعْبَانَ، فَإِنَّهُ كَانَ يَصُومُ شَعْبَانَ كُلَّهُ މާނައީ: "މާތް اللَّهُ، އެކަމަނާއަށް ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ. (ރަމަޟާންމަސް ފިޔަވައި) ޝަޢުބާންމަސް ނޫން އެހެން މަހެއްގައި، އެމަހުގެ ހުރިހާ ދުވަހަކު މާތްނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ރޯދަފުޅު ހިއްޕަވާކަމުގައެއް ނުވެއެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެކަލޭގެފާނު ޝަޢުބާންމަހުގެ ކޮންމެ ދުވަހަކު ރޯދަފުޅަށް ހުންނަވައެވެ." އަދި އެހެން ރިވާޔަތެއްގައިވެއެވެ. [އެކަލޭގެފާނު ޝަޢުބާންމަހުގެ މަދު ދުވަހެއްގައި މެނުވީ ރޯދަފުޅަށް ހުންނަވައެވެ.]
أسامة بن زيد رضي الله عنهما ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެންނެވީމެވެ. އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ. މައްސަރުތަކުގެ ތެރެއިން ކަލޭގެފާނު ޝަޢުބާންމަހުގައި ރޯދަފުޅު ހިއްޕަވާ ވަރަށް އެހެން މައްސަރުތަކުގައި ރޯދަފުޅު ހިއްޕަވާތަން ދެކެއެއް ނުލައްވަމެވެ. އެއީ ކީއްވެތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އެއީ މީސްތަކުން އެ މަހަކާމެދު ޣާފިލުވާ މައްސަރެކެވެ. އެއީ ރަމަޟާން މައްސަރާއި ރަޖަބު މައްސަރާއި ދެމެދުގައިވާ މައްސަރެވެ. އެމައްސަރުގައި މީސްތަކުންގެ ޢަމަލުތައް ﷲގެ ޙަޟުރަތަށް އުފުއްލެވެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ރޯދަފުޅަށް ހުންނަވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޢަމަލުފުޅުތައް ﷲގެ ޙަޟުރަތަށް އުފުއްލެވުމަށް ލޯބިފުޅުކުރައްވަމެވެ. މިއީ "ނަސާއީ"ގައިވާ ޙަދީޘެކެވެ.
އެކަލޭގެފާނު ޝަޢުބާންމަހުގައި ރޯދަފުޅު ހިއްޕެވުމަށް ރައްކާތެރިވެ ވަޑައިގަންނަވާގޮތް ބޮޑުކަމުން އެކަލޭގެފާނުންގެ އަނބިއަނބިކަނބަލުން رضي الله عنهن ވިދާޅުވެއެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނު ރަމަޟާންމަސް ފިޔަވައި އެހެން އެއްވެސް މަހެއްގައި މުޅިން ރޯދަފުޅު ނުހިއްޕަވާ ނަމަވެސް އެކަލޭގެފާނު މުޅި ޝަޢުބާންމަހު ރޯދަފުޅުހިއްޕަވައެވެ. ޢާއިޝާ رضي الله عنها ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އެ މަހެއްގެ އެއްވެސް ދުވަހެއްގައި އިތުރުއެކަލޭގެފާނު ރޯދަފުޅު ނުހިއްޕަވާނެއޭ ތިމަންމެންނަށް ހީވެދާހާވަރަށް ރަސޫލު اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ބައެއް މަސްމަހުގައި، ރޯދަފުޅު ނުހިއްޕަވައި ދޫކޮށްލައްވައެވެ. އަދި އަނެއްބައި މަސްމަހަށް އެމަހުގެ އެއްވެސް ދުވަހެއް ދޫކޮށްނުލައްވައި، އެކަލޭގެފާނު ރޯދަފުޅުހިއްޕަވާނެއޭ ތިމަންމެންނަށް ހީވެއްޖައުމަށްދާނދެން އެކަލޭގެފާނު އެއްބައި މަސްމަހުގައި ރޯދަފުޅު ހިއްޕަވައެވެ. މި ޙަދީޘު ރިވާކޮށްފައިވަނީ ބުޚާރީ އަދި މުސްލިމް އެވެ.
އެކަލޭގެފާނު ޝަޢުބާންމަހުގައި ރޯދަފުޅުހިއްޕެވުމަށް ރައްކާތެރިވާގޮތް ބޮޑުކަމުން ބައެއް ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އެހެން ހުރިހާ މައްސަރަކަށްވުރެ ޝަޢުބާންމަހުގައި ރޯދަހިފުން އިތުރުވެގެންވެއެވެ. ޙަދީޘުން ޘާބިތުވެފައިވެއެވެ. "ހަމަކަށަވަރުން ރަމަޟާންމަހަށް ފަހު ރޯދަހިފުން އެންމެ މާތް މައްސަރަކީ ﷲ ޙުރުމަތްތެރި ކުރައްވާފައިވާ މުޙައްރަމްމަހެވެ. އަދި ފަރުޟު ނަމާދަށްފަހު އެންމެ އިތުރުވެގެންވާ ނަމާދަކީ ރޭގަނޑުގެ ނަމާދެވެ." މިއީ މުސްލިމްގެ ރިވާޔަތެވެ.
އެހެން މައްސަރުތަކަށްވުރެ ޝަޢުބާން މަހުގައި ރޯދަހިފުމުގެ އިތުރުކަން ބަޔާންކުރައްވައި ޙުކުމްތަކެއް އިލްމުވެރިންވަނީ ގެންނަވާފައިވެއެވެ.
އޭގެތެރެއިން: އެންމެ އިތުރުކަން ބޮޑު ސުންނަތް ރޯދައަކީ ރޯދަމައްސަރާ ކައިރިކޮށް ހިފޭ ރޯދައެވެ. އެ ރޯދަ ވާނީ ފަރުޟު ނަމާދު ކުރުމުގެ ކުރިންނާއި ފަހުން ކުރެވޭ ރަވާތިބު ސުންނަތުގެ މަޤާމުގައެވެ. ފަރުޟުތަކުން އުނިވާބައި ފުރިހަމަވެގެން ދާނީ އެ ސުންނަތުންނެވެ. ފަރުޟުތަކުގެ ކުރިންނާއި ފަހުން ކުރެވޭ ރަވާތިބު ސުންނަތަކީ އެހެން ސުންނަތަށް ވުރެ ޘަވާބުގެ ގޮތުން އިތުރުވެގެންވާ ސުންނަތްތަކެވެ. ހަމަ އެފަދައިން ރަމަޟާންމަހުގެ ފަހުންނާއި ކުރިން ކުރެވޭ ސުންނަތުގެ ވެސް އިތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވެއެވެ. އެނގިވަޑައިގެންފައިވާނޭ ފަދައިން ރޯދަމަހުގެ ކުރިން ޝަޢުބާން މައްސަރުގައި ރޯދަހިފުމާއި އަދި ރަމަޟާންމަހުގެ ފަހުން ޝައްވާލުމަހުގެ ހަރޯދަ ހިފުން ސުންނަތުން ޘާބިތުވެފައިވެއެވެ. އެ ރޯދަތަކަކީ އެއީ ރޯދައިގެ ކުރިންނާއި ފަހުން އަދާކުރެވޭ ރަވާތިބު ސުންނަތް ފަދަ އެއްޗެކެވެ.
ޝަޢުބާންމަހުގައި ރޯދަހިފުން ގިނަކުރުމުގެ ޙުކުމްތަކުގެ ތެރެއިން:
އިސްވެ ބަޔާކުރެވުނު أسامة بن زيد ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭﷲގެ ރަސޫލާއެވެ. ކަލޭގެފާނު ޝަޢުބާންމަހުގައި ރޯދަފުޅު ހިއްޕަވާހާ ގިނައިން އެހެން މައްސަރެއްގައި ރޯދަފުޅު ހިއްޕަވާތަން ދެކެ ނުލައްވަމެވެ. އެއީ ކީއްވެތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އެހެނީ އެމައްސަރަކީ ބައެއް މީހުން އެމައްސަރަކާ ދޭތެރޭ ޣާފިލުވެފައިވާ މައްސަރެކެވެ. އެމައްސަރުވަނީ ރަޖަބުމައްސަރާއި ރަމަޟާން މައްސަރާ ދެމެދުގައެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެންނެވީމެވެ. ދެން ކޮންކަމެއްތޯއެވެ؟ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އެ މައްސަރުގައި މީސްތަކުންގެ ޢަމަލުތައް ޢާލަމްތަކުގެ ވެރި އިލާހުގެ ޙަޟުރަތަށް އުފުއްލެވެއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ލޯބިފުޅުކުރައްވަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޢަމަލުފުޅުތައް ރޯދައަށް ހުންނަވަނިކޮށް އުފުއްލެވުމެވެ.
މި ޙަދީޘުގައި ވަރަށް މުހިންމު ދެ މާނައެއް އެކުލެވިގެންވެއެވެ.
ފުރަތަމައީ: ރަޖަބު މައްސަރާއި ރަމަޟާން މައްސަރާ ދެމެދުގައި މީސްތަކުން އެ މައްސަރަކަށް ޣާފިލުވާ މައްސަރަކަށް ޝަޢުބާން މައްސަރުވުމެވެ.
ދެވަނައީ: އެމައްސަރުގައި މީސްތަކުންގެ ޢަމަލުތައް ﷲގެ ޙަޟުރަތަށް އުފުއްލެވުމެވެ. ޝަޢުބާން މައްސަރު މީސްތަކުންނަށް ޣާފިލުވުމަށް ދިމާވާ ސަބަބަކީ އެއީ އެމައްސަރުވަނީ މާތް ދެމައްސަރުގެ ދެމެދުގައި ކަމަށްވުމެވެ. އެހެނީ ރަޖަބު މައްސަރަކީ ﷲ ޙުރުމަތްތެރިކުރައްވާފައިވާ މައްސަރެކެވެ. ރަމަޟާން މައްސަރަކީ އެމައްސަރުގައި މީސްތަކުން ރޯދަހިފާ މާތް މައްސަރެކެވެ. ވަރަށް ގިނަ މީސްތަކުންނަށް ހީވެފައި އޮންނަނީ ރަޖަބުމަހުގައި ރޯދަހިފުމުގެ ޘަވާބު ޝާޢުބާންމަހުގައި ރޯދަހިފުމުގެ ޘަވާބަށްވުރެ އިތުރުވެގެންވާކަމަށެވެ. އެހެނީ އެއީ ޙުރުމަތްތެރިކުރެވިފައިވާ މައްސަރެއް ކަމުގައި ވާތީއެވެ. މިގޮތަށް ވިސްނުމަކީ ރަނގަޅު ގޮތެއް ނޫނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ޝަޢުބާން މައްސަރުގެ ރޯދަ ރަޖަބު މައްސަރުގެ ރޯދައަށްވުރެ އިތުރުވެގެންވާކަން އިސްވެދިޔަ ޙަދީޘުތަކުން ޘާބިތުވެއެވެ.
ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ޙާދީޘުފުޅުގައިވާ: "އެއީ މީސްތަކުން ރަޖަބު މައްސަރާއި ރަމަޟާން މައްސަރާއި ދެމެދުގައި ޣާފިލުވެފައިވާ މައްސަރެވެ." އިޝާރާތް ކުރެވިފައިވަނީ ބައެއް ޒަމާންތަކާއި ބައެއް ތަންތަނުގެ އިތުރުކަން ބޮޑުވެ، މަޝްހޫރުވެފައިވާކަމެވެ. އަދި ހަމައެފަދައިން ބައެއް މީސްތަކުން ވެސް އެއްބަޔަކަށްވުރެ އަނެއްބަޔަކު ތަޤުވާވެރިކަމުގެ ގޮތުން މާތްވެގެންވާކަމެވެ. މި ކަންކަމީ މީސްތަކުން އެކަންކަމަށް ހޭލުންތެރިވެފައި ނުވާ ކަންކަމެވެ. އޭގެ ސަބަބުން މަޝްހޫރުވެފައިވާ ކަން ބަލައިގަނެވި، މަޝްހޫރުނުވި ނަމަވެސް އޭގެ އިތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވާ އެތައް ކަމެއްގެ ޘަވާބާއި ދަރުމައިން މަޙޫރޫމު ވެގެންވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ޝަޢުބާން މައްސަރު ރޯދަހިފުމާއި އަޅުކަން ކުރުމުން އެމައްސަރު ދިރުވައި އިޙްޔާކުރައްވައެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمގެ މި ޙަދީޘުން ވަރަށް މުހިންމު ކަމެއް ދޭހަވެއެވެ. އެކަމަށް ހުރިހައި އެންމެން ސަމާލުވުން މުހިންމެވެ. އެކަމަކީ މީސްތަކުން ޣާފިލުވެފައިތިބޭ ވަގުތު އަޅުކަމުގައި މަޝްޣޫލުވުމެވެ. އެއީ ﷲ ލޯބިވެވޮޑިގެންވާ ކަމެކެވެ. ސަލަފުންގެ ބައެއް ބޭކަލުން މަޣުރިބުނަމާދާއި އިޝާނަމާދާ ދެމެދު އިޙުޔާކުރެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ނަބީ صلى الله عليه وسلم ދަމުނަމާދު ކުރުމާއި އަޅުކަން ކުރެއްވުމުގައި މަޝްޣޫލުވެވަޑައިގެން އެވަގުތު ނަމާދުކުރުމުގެ މާތްކަން ބަޔާން ކުރެވިފައިވާ ޙަދީޘެއްގައިވެއެވެ. "މާތް اللَّهُ، އެ ކަމަނާއަށް ރުއްސުންލެއްވި ޢާއިޝަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެ ކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، މާތްނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ، ރޭގަނޑު (ސުންނަތް ނަމާދުކުރެއްވުމަށް) ކޮއްޅަށް ހުންނެވުމުގެ ސަބަބުން، އެކަލޭގެފާނުގެ ދެފައިންޕުޅު ދުޅަވަންދެން ހުންނަވައެވެ. ފަހެ، ތިމަންކަމަނާ ދެންނެވީމެވެ. ކަލޭގެފާނު ތިޔަހެން ތިޔަ ހައްދަވަނީ ކީއްވެތޯއެވެ. އޭ اللَّهُގެ ރަސޫލާއެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނުގެ އިސްވިހައި ފާފައަކާއި ފަސްވިހައި ކަމެއް (އެބަހީ: އެންމެހައި ފާފައެއް) ކަލޭގެފާނަށްޓަކައި اللَّهُ ވަނީ ޢަފޫކޮށްދެއްވައިފައި ނޫންތޯއެވެ؟ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. "ޝުކުރުވެރިވާ އަޅަކު ކަމުގައި ވެވަޑައިގަތުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ލޯބިނުކުރައްވާނެ ހެއްޔެވެ؟"
ހަމަކަށަވަރުން ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޢިޝާނަމާދު ރޭގަނޑު ދެބައިވުމުން ކުރެއްވުމަށް އިސްކަން ދެއްވިއެވެ. ނަމަވެސް މީސްތަކުންނަށް ބުރައަކަށް ވެދާނެކަމުގެ ބިރުފުޅުން އެކަން ދޫކޮށްލެއްވީއެވެ.
ابن عمر رضي الله عنهما ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އެއްރޭ ތިމަންމެން العشاء الآخرة، ޢިޝާނަމާދަށް އިންތިޒާރުކުރީމެވެ. އެހެން ތިއްބަވަނިކޮށް އެރޭގެ ތިންބައިކުޅަ ދެބައި ނޫނީ އެއަށްވުރެ ފަހުން ނިކުމެވަޑައިގަތެވެ. އެކަލޭގެފާނު ނިކުމެވަޑައިގަތުން ލަސްކުރެއްވީ ކޮންކަމަކާ މަޝްޣޫލުވެގެން ކަމެއް ނޭގެއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިޔަބޭކަލުން އިންތިޒާރު ކުރައްވައިގެން ތި ތިއްބެވީ އެހެން ދީނެއްގެ ބަޔަކު އިންތިޒާރުނުކުރާ ނަމާދަކަށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އުންމަތުގެ މީހުންނަށް ބުރައަކަށް ނުވާނަމަ އެނަމާދު މިވަގުތަށް ލަސްކުރެއްވީމުހެވެ. މިއީ މުސްލިމުގެ ރިވާޔަތެކެވެ.
މިޙަދީޘު އިޝާރާތްކުރަނީ އެކަހެރިވެހުރެ ޒިކުރުކުރުމުގެ މާތްކަމަށެވެ. އެހެނީ އެންމެ މާތް ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلمވަނީ އެހެން މީހުން ރަމަޟާންމަހަށް ތައްޔާރުވުމުގައި އެ މައްސަރުގެ ހެޔޮކަމުން ޣާފިލުކަންމަތީ ހޭދަކުރުމުގައި ވަނިކޮށް އެ މައްސަރުގައި ރޯދަފުޅު ހިއްޕެވުން ގިނަކުރައްވާފައެވެ.
سلمة بن كهيل ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ޝަޢުބާން މައްސަރަކީ ޤުރުއާނުގެ އަހުލުވެރިންގެ މައްސަރެވެ. أبو بكر البلخي ވިދާޅުވެފައިވަނީ ރަޖަބުމަހަކީ ގޮވާން އިންދުމުގެ މަހެވެ .ޝަޢުބާން މައްސަރަކީ ގޮވާމަށް ފެންދިނުމުގެ މަހެވެ. ރަމަޟާން މައްސަރަކީ ގޮވާން ކެނޑުމުގެ މަހެވެ. އަދިވެސް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ރަޖަބު މައްސަރުގެ މިސާލަކީ ވައެވެ. ޝަޢުބާން މައްސަރުގެ މިސާލަކީ ވިލާއެވެ. ރޯދަ މައްސަރުގެ މިސާލަކީ ވާރެއެވެ. ރަޖަބު މައްސަރުގައި ގޮވާންނުކޮށް ޝަޢުބާން މައްސަރުގައި ފެންނުދީ ރޯދަ މައްސަރުން ގޮވާން ކަނޑާނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟
ޝަޢުބާން މައްސަރުގެ ފަނަރަވިލޭރޭ އިޙްޔާކުރުން
ހަމަކަށަވަރުން ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمވަނީ އެކަލޭގެފާނަށްފަހު އުންމަތުގައި އަލަށް އުފެދޭނެ ކަންތަކާއި އިސްލާމްދީނަށް ނިސްބަތްވާނެ ބަސްތަކާއި ޢަމަލުތައް ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައެވެ. ހެޔޮ ނިޔަތަކާއި އެކު ބިދުޢައެއް އުފެއްދި ނަމަވެސް އެ އުފައްދައިފި ކޮންމެ މީހަކަށް އެ ބިދުޢައެއް ވަނީ އަނބުރާ ރައްދުކުރެވިގެންނެވެ. އެ ބިދުޢަތްތަކާ ބެހޭ ގޮތުން ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمގެ އަޞްޙާބުންނާއި އަދި އުންމަތުގެ ޢިލްމުވެރިންނަށް ވަނީ އެނގިފައެވެ. ސުންނަތުގެ މާތްކަމާއި ބިދުޢަތުގެ ނުބައިކަމުގެ ބިރުވެރިކަން ابن وضاح ، އަދި الإمام أبو بكر الطرطوشي، އަދި أبو شامة المقدسي ފަދަ ޢިލްމުވެރިން ވަނީ ލިޔުއްވައި ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ.
މީސްތަކުން އުފައްދާފައިވާ ބިދުޢަތަކުގެ ތެރެއިން: ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރޭގެ(ފަނަރަވިލޭރޭ) އިޙްތިފާލުތައް ހިމެނެއެވެ. އަދި އެ ދުވަހު ރޯދަހިފުން ވެސް ހިމެނެއެވެ. މިކަމަށް ބުރަވެވޭ އެއްވެސް ހުއްދަ ދަލީލެއް ނުވެއެވެ. މިރޭގެ ބަރަކާތާއި ބެހޭ ގޮތުން ޤަބޫލުނުކުރެވޭ ވަރަށް ގިނަ ޟަޢީފު ޙަދީޘުތައް އައިސްފައިވެއެވެ. ޢިލްމުވެރިން މި ޙަދީޘުތަކަށް އިޝާރާތްކުރައްވައި ވިދާޅުވެފައި ވަނީ އެ ހުރިހާ ޙަދީޘަކީ ޟަޢީފު ޙަދީޘުތަކެވެ. އަދި ހަމަ އެފަދައިން އެ ރޭގެ މާތްކަމާ ބެހޭ ގޮތުން ޝާމުކަރައިގެ ސަލަފުންގެ ފަރާތުން އަޘަރުތަކެއް އައިސްފައިވެއެވެ. ޖުމުހޫރު ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެލައްވަނީ އެރޭގެ އިޙްތިފާލުތަކަކީ ބިދުޢައެއް ކަމަށެވެ. އަދި އެރޭގެ މާތްކަމާ ބެހޭ ގޮތުން އައިސްފައިވާ ހުރިހާ ޙަދީޘަކީ ވެސް ބަލި ޙަދީޘުތައްކަމަށެވެ. އަދި އޭގެތެރެއިން ބައެއް ޙަދީޘުތަކަކީ މައުޟޫޢު ޙަދީޘުތަކެއް ކަމަށެވެ. އެޢިލްމުވެރިންގެ ތެރޭގައި ابن رجب އެކަލޭގެފާނުގެ ފޮތެއްކަމަށްވާ لطائف المعارف ގައި އެވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ޞައްޙަ ދަލީލުތަކުން އެ އަޅުކަމެއްގެ އަޞްލު ޘާބިތުވެފައިނުވާ އަޅުކަމެއް ބަލި ޙަދީޘުތަކެއްގެ މައްޗަށް ބުރަވެ ނުކުރެވޭނެއެވެ. ޝަޢުބާންމަހުގެ ފަނަރަވިލޭރޭގެ އިޙްތިފާލުތަކަކީ އެއްވެސް އަޞްލެއްގެ މައްޗަށް ބުރަވެވިފައި ނެތް، ބަލި ޙަދީޘުތަކެއްގެ މައްޗަށް ބުރަވެ ކުރެވޭ ކަންތަކެވެ.
ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވާ ގޮތުގައި މީސްތަކުންގެ މެދުގައި އަރައިރުން އުފެދިފައިވާ މައްސަލަތައް ރުޖޫޢަކުރެވެން ޖެހެނީ ﷲގެ ފޮތަށެވެ. އަދި ނަބިއްޔާގެ ސުންނަތަށެވެ. އެ ދެ މަޞްދަރު ނޫނީ އެ ދެ މަޞްދަރުން މަޞްދަރެއްގައި އެމައްސަލައަކަށް ޙުކުމެއް ވާނަމަ އެއަށް ޢަމަލުކުރުން ވާޖިބުވާނެއެވެ. އެ ދެ މަޞްދަރު އެ މައްސަލައެއްގައި ޚިލާފުވެފައި ވާނަމަ އެ ކަމެއް ދޫކޮށްލުން ވާޖިބުވާނެއެވެ. އެ ދެ މަޞްދަރުގައި އެ މައްސަލައެއް ނުވާ ނަމަ އެ ވާނީ ބިދުޢަކަށެވެ. އެކަމަކަށް މީސްތަކުންނަށް ދަޢުވަތުދީ އެކަމަށް މީސްތަކުން ހިތްޖައްސައި ހަދައިގެން ނުވާނެއެވެ. اللَّه سبحانه وتعالى، النساء ސޫރަތުގައި ވަޙީކުރައްވާފައި ވެއެވެ. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّـهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنكُمْ ۖ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّـهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا މާނައީ: "އޭ إيمان ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން، اللَّهއަށް ކިޔަމަންވާށެވެ! އަދި، ރަސޫލާއަށާއި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ވެރިންނަށް ވެސް ކިޔަމަންވާށެވެ! ފަހެ، ކަމަކާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ދެބަސްވެއްޖެނަމަ، اللَّهއަށާއި، ރަސޫލާއަށް އެކަމެއް ރައްދުކުރާށެވެ! (އެބަހީ: އެކަމާމެދު اللَّهއާއި، اللَّهގެ ރަސޫލާގެ حكم އޮތްގޮތެއް ބަލައި އެ ގޮތަށް عمل ކުރާށެވެ!) ތިޔަބައިމީހުން، اللَّهއަށާއި، آخرة ދުވަހަށް إيمانވާ ކަމުގައި ވާނަމައެވެ. އެގޮތް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހެޔޮކަންބޮޑެވެ. އަދި، ނިމުމެއްގެ ގޮތުން ރީތިކަން ވެސް ބޮޑުމެއެވެ." އަދިވެސް ވަޙީކުރައްވާފައި ވެއެވެ: وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِنْ شَيْءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ (سورة الشورى) އަދި ތިޔަބައިމީހުން އެ ކަމަކާ މެދުގައި خلافވާ ކޮންމެ ކަމެއްގެ حكم ކުރެއްވުން ވަނީ، اللَّهއަށެވެ. އެއީ اللَّههއެވެ. وقال تعالى: قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ (سورة آل عمران) "ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން، اللَّههއަށް ލޯބިވާކަމުގައި ވަނީނަމަ، ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން، ތިމަންކަލޭގެފާނަށް تبع ވާށެވެ! އޭރުން، اللَّه، ތިޔަބައިމީހުން ދެކެ ލޯބިވެވޮޑިގެންވާނެތެވެ. އަދި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޓަކައި، ތިޔަބައިމީހުންގެ ފާފަތައް ފުއްސަވައިދެއްވާނެތެވެ. اللَّهއީ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ، رحيمވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ." އަދިވެސް ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا "އެހެންނަކުން ނޫނެވެ! ފަހެ، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ގަންދެއްވައި وحى ކުރައްވަމެވެ. އެއުރެންގެ މެދުގައި އުފެދިފައިވާ ދެކޮޅުވެރިކަމުގައި، ކަލޭގެފާނު حكم ވެރި ކޮށްފުމަށް ދާންދެން، އެއުރެން އީމާނެއް ނުވާނެތެވެ. އެހިނދު، ކަލޭގެފާނު ނިޔާކުރެއްވި ގޮތާމެދު އެއުރެންގެ ހިތްތަކުގައި، ދަތިކަމެއް ވާ ކަމުގައި އެއުރެން ނުދެކޭނެތެވެ. އަދި އެއުރެން (އެ ނިޔާއަށް) ފުރިހަމަވެގެންވާ ކިޔަމަންވުމަކުން ކިޔަމަންވާނެތެވެ." މީސްތަކުންގެ މެދުގައި އިޙްތިލާފު އުފެދޭ މައްސަލަތައް ޤުރުއާނާއި ސުންނަތަށް ރުޖޫޢަކުރުމަށާއި އެ ދެ މަޞްދަރުގައިވާ ޙުކުމަށް ރުހުމަކީ އީމާންކަން ފުރިހަމަވާ ކަމެއްކަމަށް ދޭހަކޮށްދޭ އާޔަތްތައް ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ވަރަށް ގިނައެވެ.
الحافظ ابن رجب – رحمه الله- އެކަލޭގެފާނުގެ (لطائف المعارف) ފޮތުގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރޭގައި ޝާމުގެ ތާބިޢީންގެ ތެރެއިން خالد بن معدان، އަދި مكحول، އަދި لقمان بن عامرފަދަ ބޭފުޅުން އެރެއަކީ މާތް ރެއެއްކަމުގައި ބައްލަވައި އެރޭ އަޅުކަމުގައި މަޝްޣޫލުވެލައްވައެވެ. އެބޭފުޅުންގެ ފަރާތުން އެހެން މީހުން އެރޭގެ މާތްކަމާއި އިތުރުކަން ލިބިލައްވަން މަސައްކަތްކުރެއްވިއެވެ. ބުނެވޭ ގޮތުގައި އެބޭފުޅުންނަށް އިސްރާއީލީ ރިވާޔަތްތަކެއް ލިބުމުން އެރެއަކީ މާތް ރެއެއްކަމުގައި ބެއްލެވީއެވެ. އެރޭގެ މާތްކަމުގެ ޚަބަރު އެކި ރަށްތަކަށް މަޝްހޫރުވެ އެރޭގެ އަޅުކަންތަކަކީ ރަނގަޅު ކަންތަކެއް ކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވުނެވެ. ޝަޢުބާން މަހުގެ މެދުރޭގެ އިޙްތިފާލުތައް ޤަބޫލުކުރެއްވި މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި ބަޞަރާގެ އަޅުވެރިންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު ވެސް ހިމެނިވަޑައިގަތެވެ. ޙިޖާޒުގެ ޢިލްމުވެރިން އެކަމަށް އިންކާރުކުރެއްވިއެވެ. އޭގެތެރޭގައި عطاء، އަދި ابن أبي مليكة، ހިމެނިވަޑައިގަންނަވައެވެ. عبد الرحمن بن زيد بن أسلم މަދީނާގެ ފިޤުހުވެރިންގެ ފަރާތުން އެރޭ އިޙްޔާކުރުމަކީ ނެތްކަމެއްކަމަށް ނަޤުލު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަދި އެއީ އިމާމު މާލިކުގެ ބަސްފުޅު ވެސް މެއެވެ. އެރޭގައި ކުރެވޭ އިޙްތިފާލުތަކަކީ ބިދުޢައެކެވެ. ޝާމުގެ ޢިލްމުވެރިން މި މައްސަލައިގައި ދެ ގޮތަކަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.
1-އެރޭ މިސްކިތްތަކުގައި ޖަމާޢަތުގައި އިޙްޔާކުރުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ. އެރޭ خالد بن معدان އަދި لقمان بن عامر އަދި އެހެން ޢިލްމުވެރިން އެމީހެއްގެ އަތުގައިވާ އެންމެ ރީތި ހެދުމެއް ލައި އަތަރުލައި އަދުންއަޅައި ޒީނަތްތެރިވެގެން މުޅިރޭ މިސްކިތްތަކުގައި ހޭދަ ކުރައްވައެވެ. إسحاق بن راهويه ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އެރޭ މިސްކިތުގައި ޖަމާޢަތުގައި ކުރެވޭ އަޅުކަމަކީ ބިދުޢައެއްނޫނެވެ.
2-އެރޭގެ އިޙްތިފާލުތަކާއި އެރެއަށް މިސްކިތަށް އެއްވެ ދުޢާކުރުމާއި ވާހަކަކިޔުމާއި ޚާއްޞަ ނަމާދެއް ޖަމާޢަތުގައި ކުރުމަކީ މަކުރޫހަކަމެކެވެ.
މިއީ ޝާމުގެ އިމާމް އަދި އެރަށުގެ ޢިލްމުވެރިޔާ الأوزاعيގެ ބަސްފުޅެވެ. އިމާމު އަޙްމަދުގެ ކިބައިން ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރެޔާ ބެހޭ ގޮތުން އެއްވެސް ބަސްފުޅެއް އައިސްފައިވާކަން އެނގިފައެއް ނުވެއެވެ.
الحافظ ابن رجب رحمه الله ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުން نبي صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން އަދި ޞަޙާބީންގެ އަރިހުން ވެސް އެއްވެސް ރިވާޔަތެއް ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރޭ އިޙްޔާކުރުމާ ބެހޭ ގޮތުން ޘާބިތުވެފައި ނުވެއެވެ. ޝަރުޢީ ދަލީލަކުން ޘާބިތުނުވާ ދީނީކަމެއްގެ ވާހަކަ މުސްލިމުން ދެއްކުމަކީ ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ نبي صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރައްވާފައި ވެއެވެ. "ތިމަންކަލޭގެފާނު އެކަމަކަށް އަމުރުކުރައްވައިފައި ނުވާ ކަމެއް ކޮށްފި މީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެ މީހެއްގެ މައްޗަށް އެކަމެއް ވާހުށީ ރައްދުވެވިގެންނެވެ."
الإمام أبو بكر الطرطوشي رحمه الله އެކަލޭގެފާނު ލިޔުއްވާފައިވާ (الحوادث والبدع) ފޮތުގައި އައިސްފައިވެއެވެ. ابن وضاح ، زيد بن أسلمގެ ފަރާތުން ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އަހަރުމެންގެ އެއްވެސް ޝައިޚެއް އަދި ފިޤުހުވެރިންގެ އެއްވެސް ޢިލްމުވެރިޔަކު ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރޭގެ އަޅުކަމަށް ސަމާލުކަމެއް ދެއްވާފައި ނުވެއެވެ. ހަމަ އެފަދައިން مكحول އެރެއާ ގުޅިގެން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘުތަކަށް ވެސް ސަމާލުކަމެއް ދެއްވާފައި ނުވެއެވެ. النميري ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރޭ އަޅުކަމުގެ އަޖުރު ލައިލަތުލްޤަދުރުގެ ޘަވާބާއި އެއްފަދައެވެ. މިޚަބަރު ابن أبي مليكة އަށް ލިބިލެއްވުމުން ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު އަތުގައި އަސާއެއް ވަނިކޮން އޭނަ އެހެން ބުނާ އަޑު އިވިއްޖެކަމަށްވާނަމަ އޭނާގެ ގައިގާ ޖައްސަވާހުށީމެވެ. النميري އަކީ ވާހަކަ ކިޔުންތެރިއެކެވެ.
الشوكاني رحمه الله އެކަލޭގަފާނުގެ (الفوائد المجموعة) ފޮތުގައި ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރޭގެ މާތްކަމާއި ގުޅިގެން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އެ ޙަދީޘުގައި ވަނީ ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. (އޭ ޢަލީއެވެ. ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރޭގައި ސަތޭކަ ރަކުޢަތް ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި އަލްޙަމުދަށްފަހު قل هو الله أحد ދިހަފަހަރު ކިޔައި ނަމާދުކޮށްފިނަމަ ﷲ އެ މީހެއްގެ ހުރިހާ ޙާޖަތްތައް ފުއްދަވައި ދެއްވާނެއެވެ……) މި ޙަދީޘަކީ މައުޟޫޢު ޙަދީޘެކެވެ. އެހެނީ އެ ޙަދީޘުގައި ލިބޭނެކަމަށް އައިސްފައިވާ ޘާވާބުގެ ގިނަކަމީ ކޮންމެ ވިސްނުންތެރިޔަކު އެއީ މައުޟޫޢަ (ދޮގު) ޙަދީޘެއްކަމުގައި ބަލާނެ ކަމެކެވެ. އެ ޙަދީޘުގެ ރާވީންނަކީ ކޮންބައެއްކަން އެނގޭކަށް ނެތެވެ. މި ޙަދީޘު ރިވާކުރެވިފައިވާ ދެވަނަ އަދި ތިންވަނަ ގޮތަކީ ވެސް އެ ޙަދީޘު މައުޟޫޢުކަމުގައި ބެލެވޭ ސަނަދުތަކެވެ. އެ ދެ ރިވާޔަތުގައި ގިނައީ ކާކުކަން އެނގިފައިނުވާ ރާވީންތަކެވެ. ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރޭގެ ނަމާދާ ގުޅިގެން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘަކީ ބާޠިލު ޙަދީޘެކެވެ.
މި ޙަދީޘުގައިވާ ނަމާދަށް ފިޤުހުވެރިންގެ ޖަމާޢަތެއް (މިސާލަކަށް އަލްއިޙްޔާ ފޮތުގެ ވެރިޔާ އަލްޢަޒާލީ ހަމަ އެފަދައިން މުފައްސިރުންގެ ޖަމާޢަތެއް) އޮޅިވަޑައިގަތުމެއްގެ ތެރޭގައި ޝައުޤުވެރިވެ ލެއްވިއެވެ. މި ރޭގެ ނަމާދާއި ގުޅިގެން އައިސްފައިވާ ހުރިހާ ރިވާޔަތްތަކަކީ މައުޟޫޢު ރިވާޔަތްތަކެވެ.
الحافظ العراقي ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރޭގެ ނަމާދާ ގުޅިގެން އައިސްފައިވާ ޙަދީޘަކީ މައުޟޫޢަ ޙަދީޘެކެވެ. الإمام النووي އެކަލޭގެފާނުގެ (المجموع) ފޮތުގައި ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. މަޝްހޫރު ރަޢާއިބު ނަމާދު އެއީ ރަޖަބުމަހުގެ ފުރަތަމަ ހުކުރުވިލޭރޭ މަޣުރިބުނަމާދާއި ޢިޝާނަމާދާއި ދެމެދުގައި ކުރެވޭ ބާރަ ރަކުޢަތުގެ ނަމާދު އަދި ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދު ރޭގައި ކުރެވޭ ސަތޭކަ ރަކުޢަތުގެ ނަމާދު، މި ދެ ނަމާދަކީ އިންކާރުކުރެވޭ ދެ ބިދުޢަތެވެ. އަދި މި ދެ ނަމާދުގެ ވާހަކަ (قوت القلوب)، އަދި (إحياء علوم الدين) މި ދެ ފޮތުގައި ލިޔެވިފައި އޮތަސް އެ ކަމަށް ހެއްލުންތެރިނުވާށެވެ! އެއީ ބާޠިލު ދެ ނަމާދެވެ. އަދި އެ ނަމާދުގެ ޙުކުމް އޮޅިވަޑައިގެންފައިވާ ބައެއް އިމާމުން ލިޔުއްވާފައިވާ ލިޔުންތަކަށް ވެސް ހެއްލުންތެރި ނުވާހުށިކަމެވެ!
ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރޭގައި ނަމާދުކުރުމުގެ އިޙްތިފާލުތަކާއި އަދި އެ ދުވަހުގައި ޚާއްޞަ ރޯދައެއް ހިފުމަކީ މުންކަރު ކަމެއްކަން ޙައްޤު ހޯދުމަށް މަސައްކަތްކުރާ އަދި ޙައްޤަށް ލޯބިކުރާ ކޮންމެ މީހަކަށް އިސްވެދިޔަ އާޔަތްތަކާއި ޙަދީޘުތަކުން ސާފުވެގެންދާނެއެވެ. އެކަމަކީ ޝަރުޢީ އެއްވެސް އަސްލަކުން ފެންނަން ނެތްކަމެކެވެ. އެކަމަކީ ޞަޙާބީންގެ ފަހުން މިދީނަށް އަލަށް އުފެދުނު ބިދުޢަ ކަމެކެވެ. ޙައްޤަށް ލޯބިކުރާ ކޮންމެ މީހަކަށް ﷲގެ މިވަޙީ ބަސްފުޅާއި އަދި މިމާނައިގައި އައިސްފައިވާ އެހެން އާޔަތްތަކުން ފުދެއެވެ. އެއީ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ "މިއަދު، ތިޔަބައިމީހުންގެ دين، ތިޔަބައިމީހުންނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފުރިހަމަކޮށްދެއްވައިފީމެވެ." އަދި ނަބިއްޔާގެ ބަސްފުޅާއި މި މާނައިގައި އައިސްފައިވާ އެހެން ޙަދީޘުތައް ފުދެއެވެ. مَنْ أَحْدَثَ فِي أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ. "ތިމަންމެންގެ މި ކަމުގައި (އެބަހީ: އިސްލާމްދީނުގައި) އޭގެތެރެއިން ނުވާކަމެއް ގެނެސްގެންފި މީހާއަށް (ދަންނާށެވެ!) އެ ކަމެއްވަނީ، ރައްދުވެގެންނެވެ." (އެބަހީ: އެއީ އެ ކަމަށް ޘަވާބެއްލިބޭނެ ކަމެއްކަމުގައި ނުވެއެވެ. އަދި އެ ކަމަކީ، އެ ގޮތަށް ޢަމަލުކުރާ މީހެއްގެ މައްޗަށްވާ ގެއްލުމެއް ކަމުގައި ނޫނީ ނުވާހުއްޓެވެ.) އަދި ޞަޙީޙު މުސްލިމުގައި ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އެހެން ރޭތަކުގައި ނުކުރާ ނަމާދެއް ހުކުރުވިލޭރެއަށް ޚާއްޞަ ނުކުރާށެވެ! އެހެން ދުވަސްތަކުގައި ނުހިފާ ރޯދައެއް ހިފުމަށް ހުކުރު ދުވަސް ޚާއްޞަ ނުކުރާށެވެ! ރޭތަކުގެ ތެރެއިން ރެއެއް ވަކި އަޅުކަމަކަށް ޚާއްޞަ ކުރެވިގެންވާ ނަމަ ހުކުރުވިލޭރެއަށް ވަކި އަޅުކަމެއް ޖާއިޒުވުން މާ އައުލާކަން ބޮޑެވެ. އެހެނީ ހުކުރުދުވަހުގެ މާތްކަން ބަޔާންކުރައްވައި ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. "އެދުވަހެއްގައި އިރުއެރި އެންމެ ހެޔޮކަން ބޮޑު ދުވަހަކީ، ހުކުރު ދުވަހެވެ. އެދުވަހު، އާދަމުގެފާނު ޚަލްޤުކުރެއްވުނެވެ. އަދި އެދުވަހު، އެކަލޭގެފާނު ސުވަރުގެއަށް ވެއްދެވުނެވެ. އަދި އެދުވަހު، އެކަލޭގެފާނު ސުވަރުގެއިން ނެރުއްވުނެވެ." ހުކުރުދުވަހާއި ހުކުރުވިލޭރޭ ޚާއްޞަ ކަމެއް ކުރުން ޖާއިޒު ނުކުރެއްވި ހިނދު އެހެން ރޭތަކުގައި އެފަދަކަމެއް ޞައްޙަ ދަލީލަކުން ޚާއްޞަކުރެވިގެން މެނުވީ ނުކުރުން އެދެވިގެންވެއެވެ.
ލައިލަތުލްޤަދުރި ވިލޭރެޔާއި ރަމަޟާންމަހުގެ ރޭތައް އިޙްޔާކުރުމަށް ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ވަނީ މީސްތަކުންނަށް އިރުޝާދު ދެއްވައި އެކަން ޝަރުޢުކުރައްވާފައެވެ. އުއްމަތަށް އެރޭތައް އިޙްޔާކުރުމަށް ހިތްވަރު ދެއްވާފައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ޢަމަލުފުޅުން އުއްމަތަށް އެރޭތައް ވަނީ އިޙްޔާކުރައްވައި ދައްކުވާފައެވެ. ޞަޙީޙާއިންގައި އައިސްފައިވެއެވެ. "ފުރިހަމަ އީމާންކަމާ އެކު، ޘަވާބަށް އެދޭ ޙާލުގައި ރަމަޟާންމަހު ޤިޔާމުކޮށްފި މީހާ ދަންނާށެވެ! ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާގެ އިސްވެދިޔަ (ކުދި) ފާފަތައް ފުއްސެވޭހުއްޓެވެ." އަދިވެސް ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. "ފުރިހަމަ އީމާންކަމާ އެކު، ޘަވާބަށް އެދޭ ޙާލުގައި ލައިލަތުލްޤަދުރި ވިލޭރޭ ޤިޔާމުކޮށްފި މީހާ (އެބަހީ: ތަރާވީޙުނަމާދުކޮށް، އެ ރޭގެ އަޅުކަމުގައި ދެމިހުރެއްޖެ މީހާ) ދަންނާށެވެ! ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާގެ އިސްވެދިޔަ (ކުދި) ފާފަތައް ފުއްސެވޭހުއްޓެވެ." ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރެއާއި ރަޖަބުމަހުގެ ފުރަތަމަ ހުކުރުވިލޭރޭ ނޫނީ އިސްރާ މިޢުރާޖުގެރޭގައި ޚާއްޞަ އަޅުކަންތަކެއްވާނަމަ ނަބީ صلى الله عليه وسلم މި އުންމަތަށް އިރުޝާދު ނުދެއްވައި ނުހުންނެވީސްކަން ކަށަވަރެވެ. ނޫނީ އެކަން ނުކުރައްވައެއް ނުހުންނަވާނެއެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمގެ ފަރާތްޕުޅުން މި ޒާތުގެ ޢަމަލެއް ހިނގިނަމަ އަޞްޙާބުން އެކަން ކުރައްވައި އުންމަތަށް އުގަންނަވައި ދެއްވީސްކަން ކަށަވަރެވެ. އެކަމެއް ނުފޮރުއްވީސްކަން ކަށަވަރެވެ. އިސްވެ ބަޔާންކުރެވުނު ޢިލްމުވެރިންގެ ވާހަކަފުޅުތަކުން ދޭހަވަނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمގެ އަރިހުން އަދި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمގެ އަޞްޙާބުންގެ އަރިހުން ވެސް ޝަޢުބާންމަހުގެ މެދުރެޔާއި ރަޖަބުމަހުގެ ފުރަތަމަ ހުކުރުވިލޭރޭގެ ނޫނީ އިސްރާ މިޢުރާޖުގެ ރޭ އިޙްޔާކުރުން ޘާބިތުނުވާކަމެވެ. އިސްރާ އާއި މިޢްރާޖުގެ ރެއަކީ ކޮން ރެއެއްކަން ޘާބިތުވެގެން ނުވެއެވެ. އެއީ ރަޖަބުމަހުގެ ހަތާވީސް ވިލޭރޭކަމަށް ވެސް ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެއެވެ. ނަމަވެސް އެއްވެސް ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް އެރެއާއި ގުޅިގެން އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ.
