އަޟްޙިޔާއަކީ މާތް الله ގެ ޙަޟްރަތަށް ކުއްތަންވުމުގެ ގޮތުން ޢީދު ދުވަހާއި ޢީދުގެ ފަހުން އަންނަ އައްޔާމުއްތަޝްރީޤު ތިންދުވަހުގައި ކަތިލެވޭ ނަޢަމު ސޫފިތަކެވެ. ނަޢަމު ސޫފިއޭ ކިޔާ އުޅެނީ ގެރި، ބަކަރި، ޖަމަލަށެވެ. މުސްލިމުން އަޟްޙިޔާ ކަތިލަން ޖެހޭކަން ކީރިތިޤުރްއާނާއި ސުންނަތުން ސާބިތުވެފައިވެއެވެ. قال تعالى {فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ} الكوثر: 2. މާނައީ "ފަހެ، ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ކަލޭގެފާނު ނަމާދު ކުރައްވާށެވެ! އަދި ޤުރްބާން ކުރައްވާށެވެ!" عن أنس بن مالك رضي الله عنه قال: (ضَحَّى النبيُّ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ بكَبْشينِ أمْلَحَيْنِ أقْرَنَيْنِ، ذَبَحَهُما بيَدِهِ، وسَمَّى وكَبَّرَ، ووَضَعَ رِجْلَهُ علَى صِفَاحِهِمَا). رواه البخاري. މާނައީ "އަނަސު ބުނި މާލިކު رضي الله عنه ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ނަބީއާ صلى اللّه عليه وسلم ޢީދު ދުވަހު، ދަޅު ފަޅާފައިހުރި މަޑުކަޅު ކުލައިގެ ދެފިރިހެން ބަކަރި الله ގެ އިސްމުފުޅާއި ތަކްބީރު ވިދާޅުވެ، (އެބަހީ: بِسمِ الله، اللهُ أَكْبَرُ ވިދާޅުވެ) އެއްއަރިއަށް ބާއްވަވާ އޭގެ ކަނދުރާގައި ފައިންޕުޅު އަޅުއްވައި، އެކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުން ކަތިލެއްވިއެވެ." މިއީ ދީނުގައި ޝަރުޢު ވެގެނެވާ ކަމެއްކަމުގައި ހުރިހާ މުސްލިމުން އެއްބަސްވާ ކަމެކެވެ. މާތް الله އަޟްޙިޔާ ކަތިލުން ޝަރުޢު ކުރައްވާފައިވަނީ މަތިވެރިވެގެންވާ ގިނަގުނަ ޙިކްމަތަށްޓަކައެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އަންނަނިވި ކަންތައް ހިމެނެއެވެ.
- މާތް الله ގެ ނަބީއާ إبراهيم عليه السلام އަށް ތަބަޢަވުން؛ – މާތް الله ކީރިތިރަސޫލާ صلى اللّه عليه وسلم އަށް އަޟްޙިޔާ ކަތިލަން އަމުރުކުރައްވާފައިވާކަން އަންގަވަމުން ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ {ثُمَّ أَوحَينا إِلَيكَ أَنِ اتَّبِع مِلَّةَ إِبراهيمَ حَنيفًا وَما كانَ مِنَ المُشرِكينَ}. النحل : 123. މާނައީ "ދެން ތިމަންރަސްކަލާނގެ، ކަލޭގެފާނަށް ވަޙީ ކުރެއްވީމެވެ. ބާޠިލު މަގުން އެއްކިބާވެ، ސީދާމަގުގައިވާ އިބްރާހީމުގެފާނުގެ ދީނަށް، ކަލޭގެފާނު ތަބަޢަ ވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! ފަހެ،މުޝްރިކުންގެ ތެރެއިން އެކަލޭގެފާނު ނުވެތެވެ." އެކަމަކީ ނަފުސު ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމާއި ކަންކަމަށް ކެތްތެރިވާން ދަސްކޮށްދޭކަމެކެވެ. އަދި މާތް الله ގެ އަމުރުފުޅުތަކަށް ކިޔަމަންގަތުމުގައި ފަސްޖެހިގެން ނުވާނެކަން އަންގަވާ ދެއްވިއެވެ. އިބްރާހީމުގެފާނުގެ ވާހަކާގައި، އެކަލޭގެފާނުގެ ސާބިތުވެހުންނެވުމާއި މާތް الله އަށް ކިޔަމަން ގަތުމުގެ ފިލާވަޅުތައް އުނގަންނައި ދެއްވާފައިވެއެވެ.
- މުސްލިމުންގެ މެދުގައި ލޯތްބާއި ކުލުނުވެރިކަން އިތުރުވެގެން ދިއުން؛ – ގާތްތިމާގެ މީހުންނަށް ތަނަވަސްކަން ފޯރުކޮށްދެވި ރަޙިމުގެ ގުޅުން ބަދަހިވެ، ބޭނުންޖެހިފައިވާ މީހުންނާއި ފަޤީރުންނަށް އުފާވެރިކަން ގެނެސްދީ، އެމީހުން އަޟްޙިޔާގައި ބައިވެރި ކުރެވެއެވެ.
- މާތް الله ދެއްވާފައިވާ ގިނަގުނަ ނިޢުމަތްތަކަށް ޙަމުދާއި ޝުކުރުކުން؛ – މާތް ވަނީ އެކަލާނގެ އަޅުންނަށް ގިނަގުނަ ނިޢުމަތްތައް ދެއްވައި މަތިވެރިވެގެންވާ ދަރަޖަތަކަށް އުފުއްލަވާފައެވެ. ފަހެ، ނިޢުމަތަށް ޝުކުރުކުރުމަކީ އެނިޢުމަތް އިތުރުވެ ދިގުދެމިގެންދާނެ ސަބަބެކެވެ.
އަޟްޙިޔާގެ ޙުކުމް
އަޟްޙިޔާގެ ޙުކުމުގައި ފިޤުހުވެރިންގެ ބަސްފުޅުތައް ވަނީ ދެބަޔަކަށް ބެހިފައެވެ.
- ޖުމްހޫރު ފިޤުހުވެރިން : މާލިކީ، ޝާފިޢީ، ޙަނަފީ މަޛްހަބުގެ ޖުމްހޫރު ފިޤުހުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އެއީ ނަބީއާ صلى اللّه عليه وسلم ގެ މައްޗަށް ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެއްކަމުގަކެވެ. އަޟްޙިޔާ ކަތިލާނެ އެއްޗެއް ގަތުމުގެ ކުޅަދާނަކަންހުރެ އެކަން ދޫކޮށްލުން މަކުރޫހަވާނެއެވެ.
- ޙަނަފީ މަޛްހަބުގެ ފިޤުހުވެރިން: ހަނަފީ މަޛްހަބުގެ ފިޤުހުވެރިން ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ބޮޑެތިރަށްތަކާއި ޤަރުޔާތަކާއި ބާދިޔާތަކުގައި ޤާއިމުވެ އުޅޭ، ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ ކޮންމެ މީހެއްގެ މައްޗަށް އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމަކީ ވާޖިބެކެވެ. އަދި ދަތުރުވެރިންގެ މައްޗަށް ވާޖިބު ނުވާހުއްޓެވެ.
އަޟްޙިޔާގެ މަހާއި ދޭތެރޭ ކަންތައް ކުރާނެގޮތް
ބައެއް ފިޤުހުވެރިން ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި އަޞްޙިޔާގެ މަސް ތިން ބައިކޮށް، އެއްބައި ބޭނުންކުރާނީ ކެއުމަށެވެ. ދެވަނަބައި ފަޤީރުންނަށް ބަހައި، ތިންވަނަބައި ޞަދަޤާތް ކުރާނީއެވެ. މިކަމުގައި ހަތަރު މަޛްހަބުގެ ފިޤުހުވެރިންގެ ރައުޔުތައް ތަފްސީލުކޮށް ތިރީގައި މިވަނީއެވެ.
- ޙަނަފީ މަޛްހަބު: މިމަޛްހަބުގެ ފިޤުހުވެރިން ދެކެވަޑައިގަންނަވާގޮތުގައި އަޟްޙިޔާގެ ތިންބައިކުޅަ އެއްބަޔަށްވުރެ މަދުނުވާ މިންވަރުން ޞަދަޤާތް ކުރުމަކީ ސުންނަތްވެގެންވާ ކަމެއެވެ. މުއްސަދީންނަށް އެއިން ކާންދިނުމަކީ ހުއްދަކަމެކެވެ. އަޟްޙިޔާ ކަތިލާމީހާއަށް އޭގެ ހަން ބޭނުންކުރެވިދާނެއެވެ. އެކަމަކު ވިއްކުން ހުއްދަ ނުވާހުއްޓެވެ.
- މާލިކީ މަޛްހަބު: މިމަޛްހަބުގެ ފިޤުހުވެރިން ދެކެވަޑައިގަންނަވާގޮތުގައި ކަނޑައެޅޭ ވަކިބައިތަކަކަށް ބެހުމަކާއިނުލައި އެއިން ކެއުމާއި ފަޤީރުންނަށް ބެހުމާއި ޞަދަޤާތް ކުރުމަކީ އަޟްޙިޔާ ކަތިލާމީހާއަށް ކުރެވިދާނެ ކަންތަކެވެ.
- ޝާފިޢީ މަޛްހަބު: މިމަޛްހަބުގެ ފިޤުހުވެރިން ދެކެވަޑައިގަންނަވާގޮތުގައި ނުކައްކައި ރޮލާ، އަޟްޙިޔާގެ ކޮންމެވެސް މިންވަރެއް ޞަދަޤާތްކުރުން ވާޖިބެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ހަމާއި މޭގަނޑު ނުހިމެނެއެވެ. އެންމެ ރަނގަޅުގޮތަކީ އަޟްޙިޔާ ކަތިލާމީހާ އެއިން ކޯވަރެއްހާ މިންވަރު ކެއުމެވެ. އަދި ތިން ކޯވަރަށްވުރެ އިތުރުކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ. އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ މޭގަނޑުން ކެއުމެވެ. ދެންބާކީހުރި އެއްޗެހި ޞަދަޤާތް ކުރާނީއެވެ. މިކަމުގައި ރަގަޅު ގޮތަކީ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ކެއުމަށް ބޭނުންކޮށް ބާކީހުރި ބައި ޞަދަޤާތް ކުރުމެވެ. އަދި ހުރިހާ ގޮތަކަށްވުރެ އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ކެއުމަށް، ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ބަހާ، ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ޞަދަޤާތް ކުރުމެވެ.
- ޙަންބަލީ މަޛްހަބު: މިމަޛްހަބުގެ ފިޤުހުވެރިން ދެކެވަޑައިގަންނަވާގޮތުގައި އަޟްޙިޔާގެ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ކެއުމަށް ބޭނުންކޮށް، ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ބަހާ، އަނެއް ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ޞަދަޤާތް ކުރުމަކީ ސުންނަތެކެވެ. އަދި އޭގެ ބޮޑުބައިން ޞަދަޤާތްކޮށް، މެދުމިންވަރަކުން ހަދިޔާކޮށް ވީހާވެސް މަދުމިންވަރެއް ކެއުން ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ. އަޟްޙިޔާއިން ކޮންމެވެސް މިންވަރެއް ރޮލާ މުސްލިމު ފަޤީރުންނަށް ޞަޤާތްކުރުމަކީ އަޟްޙިޔާ ކަތިލާމިހާގެ މައްޗަށް ވާޖިބެކެވެ. އޭގެ އެންމެ މަދުމިންވަރަކީ އޫޤިޔާއެކެވެ. އޭނާގެ އަޟްޙިޔާއިން އެއްވެސް މިންވަރެއް ޞަދަޤާތް ނުކުރާނަމަ އޫޤިޔާއެއްގެ މިންވަރުގެ މަސް ޞަދަޤާތްކުރުން ވަޖިބުވާނެއެވެ. (އޫޤިޔާއަކީ އައުންސެކެވެ.) އަޟްޙިޔާ ކަތިލެވެނީ ޔަތީމު ކުއްޖެއްގެ ފަރާތުން ނަމަ އެއިން އެއްވެސް މިންވަރެއް ޞަދަޤާތްކުރުން ޔަތީމު ކުއްޖާގެ ވަލީވެރިޔާއަށް ހުއްދައެއް ނުވާނެއެވެ. އޭގެ ހުރިހާ ބާރެއް ލިބިދެވޭނީ ޔަތީމު ކުއްޖާއަށެވެ. އެހެނީ ޔަތީމު ކުދިންގެ މުދާ ބަހައިހެދުން ވަލީވެރިންނަށް ހުއްދަވެގެނެއް ނުވެއެވެ.
އަޟްޙިޔާގެ މަސް ރައްކާކޮށްފައި ބެހެއްޓުން
ޞަހާބީބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ޢަލީފެގާނާއި ޢަބްދު الله ބުނު ޢުމަރުގެފާނު رضي الله عنهم ވިދާޅުވަނީ ތިންދުވަހަށްވުރެ ގިނަދުވަހަށް އަޟްޙިޔާގެ މަސް ރައްކާކޮށްފައި ބެހެއްޓުމަކީ ހުއްދަވެގެންވާ ކަމެއްނޫނެވެ. އެއީ ޢަބްދު الله ބުނި ޢުމަރު رضي الله عنهما ރިވާކުރެއްވި މިހަދީޘުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށެވެ. (أنَّ رَسُوْلَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَهَى أَنْ تُؤْكَلَ لُحُومُ الأضَاحِيِّ بَعْدَ ثَلَاثٍ) رواه مسلم. މާނައީ "ހަމަކަށަވަރުން ކީރިތިރަސޫލާ صلى اللّه عليه وسلم ތިންދުވަހަށްވުރެ ފަހުން އަޟްޙިޔާގެ މަސް ކެއުން ނަހީކުރެއްވިއެވެ." އެކަމަކު ޖާބިރު ބުނި ޢަބްދު الله رضي الله عنه ރިވާކުރައްވާފައިވާ އެހެން ޙަދީޘަކަށް ބުރަވެ، ތިންދުވަހަށްވުރެ ގިނަދުވަހު އަޟްޙިޔާގެ މަސް ރައްކާކޮށްފައި ބެހެއްޓުން ހުއްދަކަމަށް ޢާއްމުކޮށް ހުރިހާ ދަންނަބޭކަލުން ފަތުވާ ދެއްވައެވެ. އެޙަދީޘުގައިވަނީ (أنَّهُ نَهَى عَنْ أَكْلِ لُحُومِ الضَّحَايَا بَعْدَ ثَلَاثٍ، ثُمَّ قالَ بَعْدُ: كُلُوا، وَتَزَوَّدُوا، وَادَّخِرُوا) رواه مسلم. މާނައީ "ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނު (އެބަހީ: ކީރިތިރަސޫލާ صلى اللّه عليه وسلم) ތިންދުވަހަށްވުރެ ފަހުން އަޟްޙިޔާގެ މަސް ކެއުން ނަހީކުރެއްވިއެވެ. ދެން އޭގެފަހުން ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އެމަސް ކާށެވެ. އަދި އިތުރުކުރާށެވެ. އަދި ރައްކާކޮށްފައި ބަހައްޓާށެވެ." އަދި އަޟްޙިޔާގެމަސް ރައްކާކޮށްފައި ބެހެއްޓުން މަނާކުރެވުނު ސަބަބަކީ އެއަހަރުގެ ކުރީކޮޅު ޢައުރާބީންގެ ތެރެއިންވާ މިސްކީނުންގެ ބަޔަކު މަދީނާއަށް އައުމާއި ގުޅިގެންނެވެ. ދެން އޭގެފަހުން މަސް ރައްކާކޮށްފައި ބެހެއްޓުމަށް ހުއްދަ ދެވުނީއެވެ.
އަޟްޙިޔާގައި ބައިވެރިވުން
ގެރި ނުވަތަ ޖަމަލުގެ އަޟްޙިޔާއެއްގައި މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން ހަތްމީހުން ބައިބެރިވުން ހުއްދަކަމަށް ހަތަރު މަޛްހަބުގެ ފިޤުހުވެރިންވެސް ވަނީ އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައެވެ. އޭގެ ތަފުސީލު ތިރީގައި މިވަނީއެވެ.
- ޙަނަފީ މަޛްހަބު : މިމަޛްހަބުގައި ގެރި ނުވަތަ ޖަމަލުގެ އަޟްޙިޔާއެއް ކަތިލުމުގައި ހަތް މީހުން ބައިވެރިވުން ހުއްދައެވެ. އެކަތިލުމަކީ އެމީހުން މާތް اللّه ގެ ވަޖުހުފުޅަށްޓަކައި ކުރާކަމެއްކަމުގައި ވާނަމައެވެ. އެމީހުން ބައިވެރިވީ މަހުގެ ބޭނުމުގައި ކަމަށްވާނަމަ ހުއްދައެއް ނޫނެވެ. ގެރި ނުވަތަ ޖަމަލު ކަތިލުމުގައި ހަތް މީހުންނަށް ބައިވެރިވެވޭނެކަމުގެ ދަލީލަކީ ޖާބިރު ބުނި ޢަބްދު اللّه رضي الله عنه ވިދާޅުވެފައިވާ މިބަސްފުޅެވެ. (نَحَرْنَا مع رَسولِ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عليه وسلَّمَ عَامَ الحُدَيْبِيَةِ البَدَنَةَ عن سَبْعَةٍ، وَالْبَقَرَةَ عن سَبْعَةٍ). رواه مسلم. މާނައީ "ތިމަން ބޭކަލުން ރަސޫލު الله صلى اللّه عليه وسلم އާއި އެކު ޢާމުލް ހުދައިބިއްޔާގައި، ހަތް މީހުންގެ މަތިން ޖަމަލެއް، އަދި ހަތް މީހުންގެ މަތިން ގެރިއެއް ކަތިލީމުއެވެ."
- މާލިކީ މަޛްހަބު : މިމަޛްހަބުގައި ގެރި ނުވަތަ ޖަމަލުގެ އަޟްޙިޔާ އެއް ކަތިލުމުގައި ހަތް މީހުން ބައިވެރިވުން ހުއްދައެވެ. އެމީހުންގެ ޝަރުޠަކީ ބައިވެރިވާ ކޮންމެ މީހެއްގެ ހިއްސާއަކީ ހަތްބައިކުޅަ އެއްބައި ކަމުގައިވުމެވެ. އެކެއްގެވެސް ހިއްސާ އެއަށްވުރެ މަދުނުވުމެވެ. އަދި އެއް އަޟްޙިޔާގައި ހަތް މީހުންނަށްވުރެ ގިނަމީހުން ބައިވެރިވުން ހުއްދައެއްނޫނެވެ.
- ޝާފިޢީ މަޛްހަބާއި ޙަންބަލީ މަޛްހަބު : މިދެ މަޛްހަބުގައި ވެސް ގެރި ނުވަތަ ޖަމަލުގެ އަޟްޙިޔާއެއް ކަތިލުމުގައި ހަތް މީހުން ބައިވެރިވުން ހުއްދައެވެ. އެއީ އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމުގެ ކުރިން އެއްފަހަރެއްގައި އެ އަޟްޙިޔާގައި ހަތް މީހުން ބައިވެރިވެފައިވާ ނަމައެވެ. އަޟްހިޔާ ކަތިލެވުމަށްފަހު އޭގައި ބައިވެރިވުމަށް ގަސްދުކޮށްފިނަމަ ޞައްހައެއް ނުވާނެއެވެ. ފަހެ، އެބައިވެރިވުންވީ ކަތިލުމުގެ ކުރިން ކަމުގައި ވާނަމަ ހުއްދައެވެ.
އަޟްޙިޔާގެ އަޖުރުގައި ބައިވެރިކުރުވުން
މުސްލިމު އަޅާ އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމުގެ ކުރިން، އަޟްޙިޔާގެ ސަވާބައި ދަރުމާގައި އޭނާއާއިއެކު އެހެން މީހަކު ބައިވެރިކުރުވުމަށް ނިޔަތް ގެންފިނަމަ އެކަން ހުއްދައެވެ. ނިޔަތްގަތީ ކަތިލުމަށްފަހު ކަމުގައިވާނަމަ އެކަން ހުއްދަ ވެގެނެއް ނުވެއެވެ. އަދި ހަމައެފަދައިން އޭގެ އަޖުރާއި ސަވާބުގައި ބައިވެރިކުރުވުމަށް ނިޔަތް ގަންނަ މީހުންނަކީ އެއްގެއްގައި އުޅޭ އޭނާގެ މައިންބަފައިން، ބޭބެ ދައްތަ ކޮއްކޮއިން، ދަރިން، އަނބިންފަދަ ގާތްމީހުން ކަމުގައިވުމަކީ ވެސް ޝަރުޠެކެވެ. ބައެއް ޞަހާބީން رضي الله عنهم أجمعين ގެ ކިބައިން އައިސްފައިވާ ގޮތުގައި އެބޭކަލުން، އެބޭކަލުންގެ ޢާއިލާގެ ފަރާތުން އެއްބަކަރި ކަތިލައްވައެވެ. އަދި ފަހެ ދަންނައެވެ. އެއްބަކިރީގެ އަގުގައި ހިއްސާވެ ބައިވެރިވުން ޞައްޙަނުވާ ހުއްޓެވެ.
މީހެއްގެ ބަދަލުގައި އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމުގައި ބައިވެރިވުން
މުސްލިމަކު، އެހެންމުސްލިމަކު އޭނާގެ ބަދަލުގައި އަޟްހިޔާ ކަތިލުމުގައި ބައިވެރިކުރުވުން ހުއްދަކަމުގައި ފިޤުހުވެރިން ވަނީ އިއްތިފާޤުވެ ވަޑައިގެންފައެވެ. އެހެނީ ނަބީއާ صلى اللّه عليه وسلم އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކަނބަލުން ފާޠިމަތުގެފާނު رضي الله عنها ގެ ކިބައިން އަޟްޙިޔާ ކަތިލާތަނުގައި ހުންނެވުމަށް އެދިވަޑައިގެންފައިވެއެވެ. ވީމާ އެކަލޭގެފާނުގެ އެކަމަށް އިޤްރާރުވުމަކީ މުސްލިމަކު އޭނާގެ ބަދަލުގައި އެހެން މީހަކު އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމުގައި ބައިވުން ހުއްދަވާނެކަމުގެ ދަލީލެކެވެ. އެކަމަކު އެންމެ މޮޅުގޮތަކީ މސްލިމު އަޅާ، އޭނަ އަމިއްލައަށް އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމެވެ. އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމުގައި މުސްލިމެއްގެ ބަދަލުގައި އަހުލުކިތާބީއަކު ކަތިލައިފިމަނަ، ޝާފިޢީ، ޙަންބަލީ އަދި ޙަނަފީ ފިޤުހުވެރިންގެ ގިނަ ބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި، މަކުރޫހަކަމާއިއެކު އެކަންޞައްޙައެވެ. މާލިކީ ފިޤުހުވެރިންނާއި އިމާމު އަޙުމަދުގެ އެއް ރިވާޔަތުގައި ބުނާގޮތުން މުސްލިމަކު އޭނަގާ ބަދަލުގައި އަހުލުކިތާބީއަކު ކަތިލުމުގައި ބައިވެރިކުރުން ޞައްޙަ ނުވާނެކަމަށްވެއެވެ. އަދި އަހުލުކިތާބީއަކު އަޞްޙިޔާ ކަތިލައިފިނަމަ އެއަޟްޙިޔާ ކަތިލުން ޞައްޙަނުވާ ހުއްޓެވެ. އެކަމަކު އޭތި ކެއުން ހުއްދަވާނެތެވެ. އަޞްޙިޔާ ކަތިލުމުގައި ބަދަލުގައި މީހަކު ބައިވެރިކުރުވުން ޞައްޙަވާނީ، އަޞްޙިޔާގެ ވެރިމީހާގެ ބަހުން ނުވަތަ އެކަމަށް ދަލީލުކުރާ ކަމަކުން ނުވަތަ އިޝާރަތަކުން އޭނާގެ ރުހުން އޮވެގެންނެވެ.
މައްޔިތާގެ ފަރާތުން އަޟްޙިޔާ ކަތިލުން
މައްޔިތާ އެކަމަށް ވަޞިއްޔަތް ކޮށްފައިވާނަމަ ނުވަތަ އޭނާ އަޟްހިޔާ ކަތިލާނެ، ވަގުފުފަދަ އެއްޗެއް ދޫކޮށްފައިވާނަމަ ނުވަތަ ނަދުރެއް ބުނެ ނަދުރު ފުއްދުމުގެ ކުރިން މަރުވެފައިވާނަމަ އޭނާގެ ފަރާތުން އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމަކީ ހުއްދަ ކަމެއްކަމުގައި ފިޤުހުވެރިން ވަނީ އިއްތިފާޤު ވެވަޑައިގެންފައެވެ. މައްޔިތާގެ ފަރާތުން އެފަދަކަމެއް ނެތި އޭނާގެ ވަލީވެރިންނާއި ގާތްތިމާގެ މީހުން އަޟްޙިޔާ ކަތިލަން ގަސްދުކުރާނަމަ، ފިޤުހުވެރިންގެ މެދުގައި އެކަމުގެ އިޚްތިލާފުވެ އުފެދިފައިވެއެވެ. އެއިޚްތިލާފުތައް ތިރީގައި މިވަނީއެވެ.
- ޙަނަފީ، ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގެ ގިނަ ފިޤުހުވެރިންގެ އަރިހުގައި މައްޔިތާ ވަޞިއްޔަތެއްކޮށްފައި ނުވަތަ ވަގުފެއްފަދަ އެއްޗެއް ދޫކޮށްފައި ނެތްކަމުގައިވިޔަސް އޭނާގެ ފަރާތުން އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމަކީ ހުއްދަކަމެކެވެ.
- މާލިކީ މަޛްހަބުގެ ފިޤުހުވެރިން ވިދާޅުވަނީ މަކުރޫހަކަމާއިއެކު އަޟްހިޔާ ޞައްޙަވާނެ ކަމުގައެވެ. އެބޭކަލުންގެ އަރިހުގައި އެއަޟްޙިޔާއަކީ ޞަދަޤާތުގެ ބާވަތްތަކުގެ ތެރެއިން ބާވަތެކެވެ. އަދި ޞަދަޤާތުގެ ސަވާބު މައްޔިތާއަށް ލިބޭނެއެވެ.
- ޝާފިޢީ މަޛްހަބުގެ ފިޤުހުވެރިންނާއި ހަނަފީންގެ ތެރެއިން އަލްޤާޟީ އަބޫޔޫސުފު ވިދާޅުވަނީ އެފަދަ ހާލަތުގައި މައްޔިތާގެ ފަރާތުން އަޟްހިޔާ ކަތިލުން ހުއްދަނުވާނެކަމަށެވެ. އަދި ޞައްޙަ ވެސް ނުވާނެއެވެ. އެހެނީ އަޟްޙިޔާއަކީ ޤުރްއާނާއި ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެފައިވާ އަޅުކަންތަކުގެ ތެރެއިން އަޅުކަމެކެވެ. އަދި މައްޔިތާގެ ފަރާތުން އަޟްޙިޔާ ކަތިލުން ހުއްދަވާނެކަމަށް ދޭހަވާ ދަލީލެއް އައިސްފައިނުވެއެވެ.
އަޟްޙިޔާގެ މަސް ކެއުން
ގިނަ ފިޤުހުވެރިން ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި މުސްލިމުންނަށް އެމީހުންގެ އަޟްޙިޔާގެ މަސް ކެއުން ހުއްދައެވެ. އެއީ ނަބީއާ صلى اللّه عليه وسلم ގެ ކިބައިން ޢަބްދު اللّه ބުނި ޤުރުޠު ރިވާކުރައްވާފައިވާ (نحَر خمسَ بدَناتٍ وقال: مَن شاء اقتَطَع). رواه الألباني في إرواء الغليل عن عبد الله بن قرط. އާއި ޞަހީޙު މުސްލިމުގައި ޢބްދު الله ބުނި ވުޤުދާން ބުނި އައްސަޢުދީގެ ރިވާއެއްގައިވާ (…فَكُلُوا وَادَّخِرُوا وَتَصَدَّقُوا). رواه مسلم. މިދެ ޙަދީޘަށް ރިޢާޔަތްކޮށެވެ. ފުރަތަމަ ޙަދީޘުގެ މާނައީ "(ނަބީއާ صلى اللّه عليه وسلم) ފަސް ޖަމަލު ކަތިލެއްވިއެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. ބޭނުންމީހަކު މަސް ކަނޑާށެވެ." ދެވަނަ ހަދީޘުގެ މާނައީ "…ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން (މަސް) ކާށެވެ. އަދި ފަހަށް ރައްކާކުރާށެވެ. އަދި ޞަދަޤާތްކުރާށެވެ." އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމުގެ މަޤްޞަދަކީ މާތް الله ގެ ޙަޟްރަތަށް ކުއްތަންވުން ކަމުގައިވާއިރު އޭގެއިން ކެއުމަކީ ވާޖިބެއްނޫނެވެ. އަދި ކިއެއްތަ އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ.
އަޟްޙިޔާގެ ސުންނަތްތައް
އަޟްޙިޔާ ކަތިލާމީހާ ޢީދު ދުވަހު އޭނާގެ އަޟްޙިޔާއިން ކެއުމުގެ ކުރިން އެއްޗެއް ނުކައިހުރުން ސުންނަތްވެގެންވެއެވެ. ސުންނަތް ގޮތަކީ މުސްލިމުމީހާ ޢީދު ނަމާދު ކޮށް ޚުޠުބާ އަޑުއަހާ، އެއަށްފަހު ގެއަށްއައިސް އަޟްޙިޔާ ކަތިލައި އެއިން ކެއުމެވެ. އަދި އޭނާ އަމިއްލައަށް އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމަކީ ވެސް ސުންނަތެކެވެ. އެކަމަށް ކުޅަދާނަނުވާނަމަ އެތާގައި ބަލަން ހުރުން ވެސް ސުންނަތްވެގެވެއެވެ. އަދި އެފަދައިން އަޟްޙިޔާގެ މަސް ތިންބައިކޮށް އެއްބައި ކައިހަދާ، އަނެއްބައި މީހުންނަށް ބަހާ، ތިންވަނަ ބައިން ޞަދަޤާތް ކުރުމަކީ ސުންނަތުގެ ތެރެއިންވާ ކަމެކެވެ. އެއިން އެއްވެސް އެއްޗެއް ވިއްކުމަކީ އޭނާއަށް ހުއްދަކަމެއްނޫނެވެ. އަދި ކަތިލާމީހާއަށް އަޟްޙިޔާއިން އުޖޫރަ ދީގެންނުވާނެއެވެ. އެކަމަކު ހަދިޔާއެއްގެ ގޮތުގައި އެއިން އެތިކޮޅެއް އޭނާއަށް ދިނުންހުއްދައެވެ. ޣައިރު މުސްލިމު ފަޤީރު މީހުންނާއި އެމީހުންގެ ގާތްތިމާގެ މީހުންނާއި އެމީހުންގެ އަވަށްޓެރިންނަށް އަޟްޙިޔާގެ މަސް ދިނުމުން އެމީހުން އިސްލާންދީނަށް ހިތްޖެހި އެންމެންގެ މެދުގައި ލޯބި އިތުރުވުމުގެ އުއްމީދު ކުރެވޭނަމަ އެމީހުންނަށް އަޟްޙިޔާއިން ދިނުމަކީ ހުއްދަކަމެކެވެ.
ނަޙުރުގެ ދުވަހު އަޟްޙިޔާ ކަތިލަން ގަސްދުކުރާމީހާ، ހައްޖުމަސް ފެށުމުން އޭނާގެ ނިޔަފަތި ކެނޑުމާއި އިސްތަށި ބޭލުމުގެ ޙުކުމުގައި ފިޤުހުވެރިން އިޚްތިލާފުވެފައިވެއެވެ. އިމާމު އަބޫހަނީފާ ވިދާޅުވާ ގޮތާއި އިމާމު މާލިކުގެ އެއްރިވާޔަތުގައި ވާގޮތުން މަކުރޫހަ ވުމާއިނުލައި ނިޔަފަތި ކެނޑުމާއި އިސްތަށި ބޭލުން ހުއްދައެވެ. އިމާމު ޝާފިޢީ ވިދާޅުވާގޮތާއި އިމާމު މާލިކުގެ އަނެއްރިވާޔަތުގައި ވާގޮތުން އެއީ މަކުރޫހަ ކަމަކަށެވެ. އަދި އެއީ ޙަރާމްކަމެއް ނޫނެވެ. އިމާމު އަޙުމަދު ބުނި ހަންބަލް ވިދާޅުވަނީ ޙައްޖުމަހުގެ ދިހަދުވަސް ވަނުމުން އަޟްޙިޔާ ކަތިލަން ގަސްދުކުރާމީހާ، ނިޔަފަތި ކެނޑުމާއި އިސްތަށި ބޭލުމަކީ ޙަރާމްކަމެކެވެ. އަދި އެކަން ކުރާމީހާ ފާފަވެރި ވާނައެވެ.
އަޟްޙިޔާގެ ޝަރުޔުތައް
ނަޙުރުގެ ތިން ދުވަހުގައި އަޟްޙިޔާ ކަތިލަން ޤަސްދުކުރާ މީހާގެ ކިބާގައި ތިރީގައި މިވާ ޝަރުޠުތައް ފުރިހަމަވާން ޖެހެއެވެ.
- އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމުގެ ނިޔަތް ގަތުން : އަޟްޙިޔާ ކަތިލާއިރު އަޟްހިޔާ ކަޔިލަން ނިޔަތްގަތީ، އެހެން ތަކެތި ކަތިލުން ފިޔަވައި ހަމައެކަނި އަޟްޙިޔާ ކަތިލުންކަމުގައި ވުމީ މުސްލިމު މީހާގެ މައްޗަށް ވާޖިބެކެވެ. އެހެނީ މުސްލިމުން ޢަޤީޤާއައި ހަދުޔުއާއި، ހުއްދަނޫން ކަމެއްކުރެވުމުން ފިދުޔަ ދިނުމުގެ ގޮތުން ކަތިލާ އެއްޗެހި ކަތިލާއުޅެއެވެ. ފަހެ، މިތަކެތި އެކަތި އަނެކައްޗާއި ތަފާތު ކުރެވެނީ ނިޔަތުގައެވެ. އަދި މަހުގެ ބޭނުމުގައި ކަތިލާ ތަކެއްޗާއި ވެސް ތަފާތު ކުރެވެނީ ނިޔަތުންނެވެ.
- އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމާއި ނިޔަތާއި އެކުގައިވުން : އަޟްޙިޔާ ކަތިލާއިރު ނިޔަތް ގަތުމަކީ ޝަރުޠެކެވެ. ކަތިލުމުގެ ކުރިން، ކަތިލަން ބޭނުންވާ ޖަނަވާރު ގަންނައިރު ނުވަތަ އެހެން އެއްޗެހިން އޭތި ވަކިކުރާއިރު ނިޔަތްގަނެފައި ވީނަމަވެސް ހުއްދަވާނެއެވެ.
- މާތް الله އާއި ކުއްތަން ވުމުގެ ގޮތުން ނޫންގޮތަކަށް، ކަތިލުމުގައި އެހެން މީހަކު ބައިވެރި ނުކުރުން : ގެރި ނުވަތަ ޖަމަލު ކަތިލާމީހާ އޭނާގެ އަޟްޙިޔާގައި ހަތް މީހުންނަށްވުރެ އިތުރު ނުވާގޮތަށް މީހުން ބައިވެރިކުރުން ހުއްދައެވެ. ކަތިލުމުގައި އެންމެންގެ މަޤުޞަދަކީ މާތް الله އާއި ކުއްތަންވުން ކަމުގައި ވާނަމައެވެ. އަދި ކުއްތަންވުމުގެ ގޮތް ތަފާތުވުމަކުން މައްސަލައެއްނެތެވެ. އެމީހާގެ ނިޔަތަކީ ހަމައެކަނި މަހުގެ ބޭނުން ކަމުގައިވާނަމަ އެފަދަ މީހަކު ބައިވެރިކުރުން ހުއްދައެއްނޫނެވެ. ޙަނަފީންނާއި މާލިކީން ގެ ގާތުގައި އެފަދަ މީހެއްގެ ކިބައިގައި މާތް الله އާއި ކުއްތަން ވުމުގެ ގޮތުން ކުރެވޭ އެއްވެސް ކަމެއްކުރުމުގެ ނިޔަތެއް ނެތެވެ. އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމުގެ މަޤުޞަދު ތަފާތުވިޔަސް އެހެން މީހަކު ބައިވެރިކުރުން ޝާފިޢީންނާއި ޙަންބަލީން ވަނީ ހުއްދަކުރައްވާފައެވެ. އެއީ މަސް ބޭނުންވެގެން އެހެންމީހަކާއިއެކު ބައިވެރިވާ މީހާއާއި ކަނޑައެޅިގެން ވަކި އަޖުރެއް ބޭނުން ވެގެން ބައިވެރިވާ މީހާފަދަ މީހުންނެވެ.
އަޟްޙިޔާގައި ހުރުން ވާޖިބު ޝަރުޠުތައް
ކަތިލެވޭ ޖަނަވާރުގައި ތިރީގައިވާ ހަތަރު ޝަރުޠު ހުރުން ލާޒިމުވެއެވެ.
- ޝަރީޢަތުގައި ވާގޮތަށް ހުއްދަ މަގުން ކަތިލާއެތި މިލްކުވެފައިވުން. – ވަގަށް ނަގާފައިވާ އެއްޗެއް ނުވަތަ ގަދަކަމުން ފޭރިގެންފައިވާ އެއްޗެއް ނުވަތަ ފާސިދު ޢަޤުދަކުން ގަނެފައިވާ އެއްޗެއް ނުވަތަ ރިބާފަދަ ޙަރާމް ފައިސާއެއް ދީފައި ގަނެފައިވާ ހުއްދަ ނުވާހުއްޓެވެ.
- އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމަށް މާތް الله ޚާއްޞަކުރައްވާފައިވާ ގެރި، ބަކަރި އަދި ޖަމަލު ކަމުގައިވުން.
- ކަތިލާއެތީގައި، ޝަރީޢަތުގައި ކަނޑައަޅާފައިވާ ޢުމުރު ހަމަވުން. – އެއީ ޖަމަލެއްނަމަ ފަސް އަހަރުފުރި ހަ ވަނަ އަހަރަށްލުމެވެ. ގެރިއެއްނަމަ ދެ އަހަރުފުރި ތިންވަނަ އަހަރަށްލުމެވެ. ބަކަރިއެއްނަމަ އެއް އަހަރުފުރި ދެވަނަ އަހަރަށް ލާފައިވުމެވެ. ކަންބަޅިއެއްނަމަ ހަ މަސްފުރި ހަތްވަނަ މަހަށް ލާފައިވުމެވެ.
- އަޟްޙިޔާގައި ހުރުން ހުއްދަނުވާ ކަހަލަ ކަމެއްނެތި ޢައިބުތަކުން ސަލާމަތްވެގެންވުން. – އެފަދަ ޢައިބުތަކަކީ އެއްލޯ ނެތުމާއި ބަލިޖެހިފައިވުމާއި ކޮރުވުމާއި ފައިފަދަ ތަނެއް ބިނދިފައިވުން ކަހަލަ ކަންކަމެވެ. މިހަތަރު ޢައިބަށްވުރެ ބޮޑު އެހެން ޢައިބެއް ހުރެއްޖެ ނަމަވެސް އޭތި އަޟްހިޔާގެ ގޮތުގައި ކަތިލުން ހުއްދަނުވާ ހުއްޓެވެ.
އަޟްޙިޔާގެ މާތްކަން
ނަހުރުގެ ދުވަސްތަކުގައި ކަތިލެވޭ އަޟްޙިޔާގައި ގިނަގުނަ މާތްކަމާއި މޮޅުއިތުރުވެގެންވާ ކަންތައް ހިމެނެއެވެ. އެއީ:
- ނަޙުރުގެ ދުވަސްތަކުގައި މާތް الله ގެ ވަޖުހުފުޅަށްޓަކައި ކަތިލެވޭ އަޟްޙިޔާއަކީ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ޢަމަލުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ލޮބުވެތި ޢަމަލުކަމުގައިވުން. – (مَا عَمِلَ آدَمِيٌّ مِنْ عَمَلٍ يَوْمَ النَّحْرِِ، أَحَبَّ إِلَى اللهِ مِنْ إِهْرَاقِ الدَّمِ) رواه السيوطي، في الجامع الصغير.
- ޤިޔާމަތް ދުވަހު އަޟްޙިޔާ ކަތިލެވުނު ހާލަތުގައި ޙާޟިރުކުރެވުން. – އޭގެ ލޭ ބިންމަތީގައި ޖެހުމުގެ ކުރިން އެކަން ގަބޫލުވެގެންދެއެވެ. (إِنَّهَا لَتَأتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِقُرُوْنِهَا، وَ أَشْعَارِهَا، وَ أَظْلَافِهَا، وَ إِنَّ الدَّمَ لَيَقَعَ مِنَ اللهِ بِمَكَانٍ، قَبْلَ أَنْ يَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ، فَطِيْبُوْا بِهَا نَفْسًا). رواه السيوطي، في الجامع الصغير.
- الله ނަބީއާ އިބްރާހީމު عليه السلام ގެ ސުންނަތަށް ތަބަޢަވުމުގެ ޝަރަފުލިބުން.
- މުސްލިމުންނަށް ބޮޑުވެގެންވާ އަޖުރު ހާސިލުވުން.
- ނަޙުރުގެ ދުވަސްތަކުގައި ޘަވާބު ހޯދުމުގެ ގޮތުން މުދަލާއި ފައިސާ ހޭދަކުރުމަށްވުރެ އަޟްޙިޔާ ގަތުމުގެ މާތްކަން ބޮޑުވެގެންވަކަން.
- الله ގެ ޝަޢާއިރުތަކުގެ ތެރެއިން މިޝިޢާރަކީ ތަޤުވާވެރިކަން އިތުރުކޮށްދޭ ކަމެއްކަމުގައިވުން. (وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّـهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ) الحج : 32.
- ކީރިތިޤުރްއާނުގެ އެތައްތަނެއްގައި ނަމާދާއި އެއްކޮށް އަޟްޙިޔާ ކަތިލުމުގެ ވާހަކަ އައިސްފައިވުން. އެއިން ދޭހަކޮށްދެނީ ކިޔަމަންގަތުމުގެ އެންމެ މަތިވެރިކަން ހުރިމިންވަރާއި މާތް الله އާއި ކުއްތަންވުމުގެ އަހައްމިއްޔަތުކަމެވެ. (فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ). الكوثر : 2.
ބައެއް މަރުޖަޢުތައް
- "تعريف و معنى بهيمة الأنعام في معجم المعاني الجامع". almaany.com
- "تعريف الأضحية وحكمها"، info
- سالم الهنداوي (13-11-2010)، "حكمة مشروعية الأضحية". alukah.net
- النفراوي (1995)، الفواكه الدواني على رسالة ابن أبي زيد القيرواني.
- لابن قدامة (1968)، المغني.
- "السنة في تقسيم الأضحية". islamweb.net
- علاء الدين السمرقندي (1984)، تحفة الفقهاء.
- ولید الربیع (2003)، من أحكام الأضحية في الفقه الإسلامي.
- بدر الدين العيني (2000)، البناية شرح الهداية.
- سعيد بن وهف القحطاني، صلاة العيدين.
- سعيد حوى (1994)، الأساس في السنة وفقهها – العبادات في الإسلام.
- الخطيب الشربيني، الإقناع في حل ألفاظ أبي شجاع.
- الزركشي (1993)، شرح الزركشي على مختصر الخرقي.
