ފިޠްރު ޢީދު ނަމާދު ކުރާނީ ކިހިނެއް؟

ފެށުން

الحْمَدُ للهَ وَأشْكُرُ فَضْلَهُ بِكُلِّ الْمَحَامِيْدِ الَّتِيْ أعْلَمُهَا وَالِّتِيْ لاَ أعْلَمُهَا وصَلّي اللَّهُ وَسَلِّم عَلَى عَبْدِه وَرَسُوْلِه مُحَمِّدٍ وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ أَجْمَعِيْنَ

ޢަރަބި ބަހުގައި  "صلاة" ނުވަތަ "الصلاة" ކިޔާ އުޅޭ ބަހުގެ މާނަ ދޭހަވާގޮތަށް ދިވެހި ބަހުން ކިޔަނީ "ނަމާދު" އެވެ. ވީމާ ބަހުގެ އަސްލު މާނަ ދެނެގަތުމަށްޓަކައި ޢަރަބި ބަހުގައި މާނަކުރާގޮތް ދެނެގަންނަން ޖެހެއެވެ. ޢަރަބި ބަހުގައި އެބަސް ދެ މާނައެއް ދޭހަވާ ގޮތަށް ބޭނުން ކުރެއެވެ. ބަސް ބުނުމުން ނުވަތަ ލުޣަވީ ގޮތުން ދޭހަވާ މާނައެއްގެ ގޮތާއި އިޞްޠިލާޙުގައި ނުވަތަ އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގައި ބަސް ބޭނުންކުރާގޮތެވެ.

ލުޣަވީ މާނަ

صلاة ނުވަތަ الصلاة – މިބަހަކީ صلَّى ، يصلِّي މި فعل ން އުފެދިފައިވާ އޭގެ  مصدرއެވެ. މާނައީ ދުޢާއެވެ.  ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި {وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ} التوبة : 103 – "އަދި އެއުރެންނަށްޓަކައި ކަލޭގެފާނު ދުޢާ ކުރައްވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނުގެ ދުޢާއަކީ އެއުރެންނަށް އޮތް ހިތްހަމަޖެހުމަކާއި، ރަޙްމަތެކެވެ." މިއާޔަތުގައި صَلِّ (ދުޢާ ކުރައްވާށެވެ.) ، صَلَاتَكَ (ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނުގެ ދުޢާއަކީ) " އައިސްފައިވަނީ އެމާނައިގައެވެ.

ޝަރުޢީ މާނަ

ޝަރީޢަތުގައި ނުވަތަ އިޞްޠިލާޙުގައި އޭގެ މާނައަކީ ޚާއްޞަވެގެންވާ ޝަރުޠުތަކަކާއި ލައިގެން ތަކްބީރަކުން ފެށޭ ސަލާމްދިނުމަކުން ނިމޭ، އެދެމެދުގައި ދުލުން ކިޔޭ ކިއުންތަކާއި ކުރަންޖެހޭ ޙަރަކާތްތަކެއްގެ މައްޗަށް އެކުލެވިގެންވާ ކަމެކެވެ. އެއީ މާތް ﷲ އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށް ފަރުޟުކުރައްވާފައިވާ އަޅުކަމެކެވެ. އިސްލާމްދީނުގެ ދެވަނަ ރުކުނެވެ.  روى عبد الله بن عمر رضي الله عنهما- إنَّ رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: (بُنِيَ الإسْلَامُ علَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أنْ لا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وأنَّ مُحَمَّدًا رَسولُ اللَّهِ، وإقَامِ الصَّلَاةِ، وإيتَاءِ الزَّكَاةِ، والحَجِّ، وصَوْمِ رَمَضَانَ) رواه البخاري. "އިސްލާމް ދީން ބިނާވެގެންވަނީ ފަސްކަމެއްގެ މައްޗަށެވެ. މާތް ﷲ މެނުވީ އިލާހަކު ނުވާކަމަށް ހެކިވުމާއިއެކު مُحَمَّد صلى الله عليه وسلم އަކީ ﷲ ގެ ރަސޫލާކަމަށް ހެކިވުމާއި، ނަމާދު ޤާއިމުކުރުމާއި، ޒަކާތް ދިނުމާއި، ޙައްޖުވުމާއި، ރަމަޟާންމަހު ރޯދަ ހިފުމެވެ." ނަމާދު ކުރާނެ ގޮތް ޢަމަލީ ގޮތުން ދަސްކޮށް ދެއްވަމުން ކީރިތިރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވަނީ "ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދު ކުރާގޮތަށް ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދު ކުރާހުށިކަމެވެ."

ފިޠްރު ޢީދު

ޢީދު ނަމާދު ކުރާނޭ ގޮތް ދަނެގަތުމުގެ ކުރިން ފިޠްރު ޢީދަކީ މުސްލިމުންގެ ޢީދުތަކުގެ ތެރެއިން ޢީދެއްކަން ދަންނަން ޖެހެއެވެ. އެއީ މާތް ﷲ އެކަލާގެ އަޅުތަކުންނަށްޓަކައި އެދުވަހުގައި އުފާވެރިކަމާއި ބާއްޖަވެރިކަން ލެއްވި ދުވަހެކެވެ. ފިޠްރު ޢީދު ދުވަހަކީ ކޮންމެ ހިޖްރީ އަހަރެއްގެ شوال މަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަހެވެ. ރަމަޟާން މަސް ނިމިގެން އަންނަ ފުރަތަމަ ދުވަހެކެވެ. އެދުވަހުގައި މުސްލިމުން ރޯދަހިފުން ދޫކޮށްލާތީ "ފިޠްރު" ގެނަމުން އެދުވަހަށް ނަންދެވުނެވެ. އެދުވަހުގައި އުފާ ފާޅުކުރާތީ ފިޠްރު ޢީދޭ ކިޔެއެވެ. ކީރިތިރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސީރަތުގައި ބަޔާންވެގެންވާ ގޮތުގައި މުސްލިމުން ފުރަތަމަ ޢީދެއް ފާހަގަކޮށް އުފާ ފާޅުކޮށްފައިވަނީ ހިޖްރައިން ދެވަނަ އަހަރު އައި ރަމަޟާންމަސް ނިމިގެން އައި ޢީދު ދުވަހުއެވެ. ފުރަތަމައަށް މުސްލިމުން ރޯދަ ހިފަން ފެށީ އެއަހަރުގައެވެ. ފިޠްރު ޢީދު ދުވަހުގައި ރޯދަވެރިޔާއަށް ހަޤީޤީ ދެއުފަލެއް ލިބެއެވެ. روى أبو هريرة رضي الله عنه  إنَّ رسول الله صلَّى الله عليه وسلَّم  قال: (لِلصَّائِمِ  فَرْحَتَانِ يَفْرَحُهُمَا: إذَا أفْطَرَ فَرِحَ، وإذَا لَقِيَ رَبَّهُ فَرِحَ بصَوْمِهِ) رواه البخاري. "ރޯދަވެރިޔާއަށް ދެއުފަލެއް ލިބެއެވެ. ރޯދަ ވީއްލާ ހިނދު ލިބޭ އުފަލާއި އޭނާގެ ރޯދައާއިއެކު އޭނާ ހައްދަވައި ބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާނގެއާއި ބައްދަލުވާ ހިނދު ލިބޭ އުފަލެވެ."

ފިޠްރު ޢީދު ފެށެނީ ރަމަޟާން މަހުގެ އެންމެ ފަހު ދުވަހުގެ އިރުއޮއްސި ޝައްވާލު މަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަސް ފެށުމުންނެވެ. ޝަރުޢީ ގޮތުން ފިޠްރު ޢީދު ދުވަހުގެ މުއްދަތަކީ އެންމެ ދުވަހެކެވެ. أنس بن مالك رضي الله عنه ވިދާޅުވެފައިވަނީ ކީރިތިރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم މަދީނާ އަށް ވަޑައިގެންނެވި އިރު މަދީނާގެ އަހުލުވެރިން ދެދުވަހެއްގައި ކުޅިވަރުކުޅެ އުފާފާޅުކޮށް ހަދާ ދެދުވަހަކާއި ބެހޭގޮތުން ސުއާލުކުރެއްވުމުން އެއީ ޖާހިލިއްޔަ ޒަމާނުގައި އެބޭކަލުން ކުޅިވަރު ކުޅެ ހަދާ ދެދުވަސްކަމުގައި ދެންނެވުމުން ހަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އެދެދުވަހުގެ ބަދަލުގައި މާތް ﷲ ތިޔަބައިމީހންނަށް އެއަށްވުރެ މާރަގަޅު ދެދުވަސް ވަނީ ދެއްވާފައެވެ. އެއީ އަޟްޙާ ޢީދު ދުވަހާއި ފިޠްރު ޢީދު ދުވަހެވެ. އެއީ މިޙަދީޘުގައިވާ ފަދައިންނެވެ. (عن أنس بن مالك رضي الله عنه قال: (قَدِمَ رَسُوْلُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عليهِ وسلَّمَ المدينةَ وَلَهُمْ يَوْمَانِ يَلْعَبُوْنَ فِيْهِمَا، فقالَ: مَا هذانِ الْيَوْمَانِ؟ قالُوْا: كُنَّا نَلْعَبُ فِيْهِمَا فِي الْجَاهليَّةِ، فقالَ رَسُوْلُ اللَّهِ صلَّى اللهُ عليهِ وسلَّمَ : إنَّ اللَّهَ قَدْ أبْدَلَكُمْ بِهِمَا خَيْرًا مِنْهُمَا يَوْم الْأضْحَى وَيَوْمَ الْفِطْرِ) رواه ابوداود.  ޢީދުގެ ސަބަބުން މީހުންގެ މެދުގައި އުފަލާއި ހިތްހަމަ ޖެހުން ގެނެސްދެ އެވެ. އެދުވަހުގައި ފިޠްރު ޒަކާތް ދެވުމުން ފަޤީރުންނަށް ތަނަވަސްކަން ލިބެއެވެ. ހިތްތައް ސާފުވެ ދެކޮޅުވެރިކަން ނެތިދެއެވެ. މީސްތަކުންގެ މެދުގައި ލޯތްބާއި ކުލުނުވެރިކަން އިތުރުވެ އޯގާތެރިކަން އާވެ އާލާއެވެ. މިއީ މީސްތަކުންގެ މައްޗަށްވާ، މާތް ﷲ ގެ ރަޙްމަތް ބަޔާންކޮށްދޭ ހަގީގަތެކެވެ.

ފިޠްރު ޢީދު ނަމާދު ކުރާނެ ގޮތް

ފިޠްރު އީދު ނަމާދާއި އަޟްޙާ ޢީދު ނަމާދަކީ އެއްގޮތަކަށް ކުރެވޭ ދެނަމާދެވެ. ދެނަމާދުގައި ތަފާތެއް ނެތެވެ. މިނަމާދުތަކުގައި ބަންގިއެއް ޤަމެއް ދިނުމެއް ނޯވެއެވެ. މިއިން ކޮންމެ ނަމާދެއްގައިވެސް އިމާމުވެ ހުންނަ މީހާގެ ފަހަތުގައި މައުމޫމުން ސަފުހަދައި ދެރަކްޢަތް ނަމާދެއް ކުރާނީއެވެ. މިނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކްޢަތުގައި ހަށަންބަން ތަކްބީރަށްފަހު ހަތް ފަހަރު ތަކްބީރު (الله اكبر) ކިޔަން ޖެހެއެވެ. އަދި ދެވަނަ ރަކްޢަތުގައި ހަށަންބަން ތަކްބީރަށްފަހު ފަސްފަހަރު ތަކްބީރު (الله اكبر) ކިޔަންވާނެއެވެ. ފުރަތަމަ ރަކްޢަތުގައި ހަތްވަނަ ތަކްބީރަށްފަހު އިމާމުމީހާ سورة الفاتحة ކިޔެވުމަށްފަހު سورة ق ކިޔަވައި ރުކޫޢުއާއި ސަޖިދަ ކުރުމަށްފަހު ތެދުވެ ތަކްބީރު ކިޔައި ހަށަން ބަންނާނީއެވެ. އަދި އެއަށްފަހު ފަސްފަހަރު ތަކްބީރު ކިޔައި سورة الفاتحة ކިޔެވުމަށްފަހު سورة القمر ކިޔަވައި ރުކޫޢުއާއި ސަޖިދަކޮށް އެހެން ނަމާދުތަކުގައިވެސް ކަންތައް ކުރާގޮތަށް التحيات ކިޔައި ސަލާމް ދޭނީއެވެ. އަދި جابر بن عبد الله رضي الله عنه ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވާ ފަދައިން ނަމާދުގެ ފަހުގައި އިމާމުމީހާ ޚުޠްބާ ކިޔަންވާނެއެވެ. عن جابر بن عبد الله رضي الله عنه قال: (إنَّ النبيَّ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ خَرَجَ يَومَ الفِطْرِ، فَبَدَأَ بالصَّلَاةِ قَبْلَ الخُطْبَةِ) رواه البخاري. ދެޢީދު ނަމާދުގައި ވެސް سورة الفاتحة އަށްފަހު ފުރަތަމަ ރަކްޢަތުގައި سورة ق އަދި ދެވަނަ ރަކްޢަތުގައި سورة القمر، ކީރިތިރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم ކިޔަވާ ވިދާޅުވިކަމަށް عائشة رضي الله عنها ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم ގެ ސުންނަތް ދިރުވުމުގެ ގޮތުން މިދެ ސޫރަތް ކިޔެވުމަކީ މޮޅުއިތުރު ވެގެންވާ ކަމެކެވެ. އިމާމުމީހާ ބޭނުންނަމަ އެނޫން ސޫރަތްތަކެއް ވެސް (މިސާލަކަށް ފުރަތަމަ ރަކްޢަތުގައި سورة الأعلى އަދި ދެވަނަ ރަކްޢަތުގައި سورة الغاشية) ކިޔެވިދާނެއެވެ. އެކަމުގައި މައްސަލައެއް ނެތެވެ.

ޢީދުނަމާދު ގޭގައި ، އެކަނި ނުވަތަ ޢާއިލާއާއިއެކުގައި ވެސް ކުރެވިދާނެއެވެ. އެކަމަކު ގޭގައި ކުރާއިރު ޚުޠްބާ ކިޔާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ. އެހެނީ ޚުޠްބާއަކީ ޙާކިމާގެ ފަރާތުން ދެވޭ ނަޞޭހަތެކެވެ. މިހާލަތުގައިވެސް ޢީދުނަމާދު ކުރާނީ މަތީގައި ބަޔާންވެދިޔަ ގޮތަށެވެ.       

ފިޠްރު ޢީދު ނަމާދުގެ ވަގުތު

ފިޠްރު ޢީދު ނަމާދުގެ ވަގުތަކީ އިރު ލޮންސިއެއްގެ މިންވަރަށް ނުވަތަ މީޓަރެއްހާ އުސްމިނަށް އެރުމުން ކަމަށް مالكي، حنبلي، حنفي މަޛްހަބުގެ ދަންނަބޭކަލުންނާއި شافعي މަޛްހަބުގެ ބައެއް ދަންނަބޭކަލުން އެއްބަސްވެ ވަޑައިގެންފައިވެއެވެ. އެއީ އިރު އެރުމަށްފަހު ފަނަރަ މިނިޓު ނުވަތަ ވިހި މިނިޓުގެ ފަސް ވަގުތެކެވެ. ޢީދު ނަމާދުގެ ވަގުތު ނިމޭނީ އިރު މެދު ޖެހުމުންނެވެ. މިމާނަ ދޭހަވާ (إِذَا طَلَعَ حَاجِبُ الشَّمْسِ فأخِّرُوا الصَّلَاةَ حتَّى تَرْتَفِعَ،  وإذَا غَابَ حَاجِبُ الشَّمْسِ فأخِّرُوا الصَّلَاةَ حتَّى تَغِيبَ) رواه النسائي. މިޙަދީސަކީ އެބޭކަލުން ގެންނަވާ ދަލީލެވެ. ފިޠްރު ޢީދު ނަމާދު ކުރުމުގައި ވަގުތު ލަސްކުރުމާއި ކަދުރުފަދަ ފޮނި އެއްޗެއް ކައިގެން ދިއުން ސުންނަތް ވެގެންވެއެވެ. އަދި އަޟްޙާ ޢީދުގައި ވަގުތު އަވަސްކުރުމާއި  ނަމާދަށްފަހު ކެއުން ސުންނަތް ވެގެން ވެއެވެ. ފިޠްރު ޢީދު ނަމާދު ކުރުން ލަސް ކުރަންޖެހެނީ ފިޠްރު ޢީދު ދުވަހުގައި މީސްތަކުން އެބައިމީހުންގެ ފިޠްރު ޒަކާތް ފަޤީރުންނަށް ދީހެދުމަށްޓަކައެވެ. އަދި އަޟްހާ ޢީދުކުރުން އަވަސްކުރަންޖެހެނީ މީސްތަކުން އުޟްޙިޔާ ކަތިލުމުގެ ކަންތަކާއިގެން އުޅުމަށް ވަގުތު ދިނުމުގެ ގޮތުންނެވެ.

ފިޠްރު ޢީދު ނަމާދުގެ ސުންނަތްތައް

ފިޠްރު އީދަކީ މާތް ﷲ ގެ ޝަޢާއިރުގެ ތެރެއިންވާ ޝިޢާރަކަށް ވީހިނދު އެކަމަށް އިޙްތިރާމްކޮށް މާތްކޮށް ހިތުމަކީ ކޮންމެހެން ބޭނުންތެރި ކަމެކެވެ. މަތް ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ {ذَلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ} الحج : 32 – "(ކަންހުރިމަގީ) އެއީއެވެ. އަދި ﷲ ގެ شعائر ތަކަށް (އެބަހީ: هدي ކަތިލުލާއި، أضحية ކަތިލުމާއި، حجّ ގެ عمل ތަކާއި، އެނޫންވެސް ديني أمرތަކަށް) މާތްކޮށްހިތާމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެކަންތައްވަނީ، ހިތްތަކުގެ تقوى ވެރިކަމުގެ ތެރެއިންނެވެ." އިސްލާމް ދީނުގައި ފިޠްރު ޢީދުގެ ސުންނަތްތަކެއް ކަޑައަޅުއްވާފައިވެއެވެ.

تكبيرއާއި تهليل ކިއުން.

ހިނެއިގަތުމާއި ސާފުތާހިރު ފޭރާންލުން

އަތަރުފަދަ މީރުވަސް ދުވާ ތަކެތި ލުން

ނަމާދަށް ދިއުމުގެ ކުރިން ކަދުރު ފަދަ ފޮނި އެއްޗެއް ކެއުން

އަޑު ހަރުކޮށް ތަކްބީރު ކިއުން.

ހިގާފައި ދިއުމާއި ދިޔަ މަގު ނޫން އެހެން މަގަކުން ގެއަށް އައުން

ޢީދު ކުރަން ހަމޖެހިފައިވާ ތަނުގައި ނަމާދުކުރުން

އިމާމު މީހާ ޢީދު ނަމާދުގެ ޚުޠްބާ ކިއުން

އެކަކު އަނެކަކަށް ތަހުނިޔާ ކިޔައި ސަލާމް ކޮށްހެދުން

ފިޠްރު ޢީދު ނަމާދުގެ ޙުކުމް

ފިޠްރު ޢީދު ނަމާދު ކުރާނެގޮތް ބަޔާން ކުރުމުގައި އެނަމާދުގެ ޙުކުމަކި ކޮބައިކަން ހަނދާންނަށް ގެނައުމަކީވެސް ރަގަޅު ކަމެއްކަމުގައި ދެކެމެވެ. ގިނަ ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ އަޟްޙާ ޢީދާއި ފިޠްރު ޢީދަކީ ވެސް ކިފާޔަތުގެ ފަރުޟެކެވެ. އެހެނީ ޖަމާޢަތުގެ ތެރެއިން ބަޔަކު އެނަމާދު އަދާކޮށްފިނަމަ ދެންތިބި މީހުންގެ ކިބައިން ފުރުޟު ފުދުނީއެވެ. އަދި އެއީ ގަދަވެގެންވަ ސުންނަތެކެވެ. ޢުޒުރަކާއި ލައިގެން މެނުވީ ޢީދު ނަމާދު ކުރުމުން ފަސްޖެހުން ހުއްދަ ނުވާ ހުއްޓެވެ. ބައެއް ދަންނަބޭކަލުން ވިދަޅުވަނީ ޢީދު ނަމާދަކީ ހުކުރު ނަމާދު ފަދައިން ޢައިނިއްޔަ ފަރުޟެއް ކަމުގައެވެ. މިބހުގެ އަހުލުވެރިންގެ ގާތު ޢީދު ނަމާދު ދޫކޮށްލުމަކީ ހުއްދަވެގެންވާ ކަމެއްނޫނެވެ. އުއްމު ޢަޠިއްޔާ ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވާ ގޮތުގައި އަންހެނުންވެސް ޢީދު ނަމާދުގައި ބައިވެރިވުމަކީ ސުންނަތެއްކަމާއި އަދި އެއީ ހުއްދަވެގެންވާ ކަމެއްކަން އެގެއެވެ. އެކަމަކު ޙައިޟުވެރިންނާއި ނިފާސްވެރިން ޢީދު ނަމާދު ކުރުމަކީ ހުއްދަވެގެންވާ ކަމެއްނޫނެވެ. عن أم عطية نسيبة الأنصارية رضي الله عنها قالت: (أَمَرَنَا، تَعْنِي النَّبيَّ -صَلَّى اللَّهُ عليه وسلَّمَ- أَنْ نُخْرِجَ  في العِيدَيْنِ، العَوَاتِقَ، وَذَوَاتِ الخُدُورِ، وَأَمَرَ الحُيَّضَ أَنْ يَعْتَزِلْنَ مُصَلَّى المُسْلِمِينَ) رواه المسلم والبخاري .  

وصلى الله وسلم على سيدنا محمد وعلى آله وصحبه وسلم