މި ދުވަސްވަރުގެ އެންމެ މީރު ކެއުމަކީ އިންސާނުންގެ މަސް

މަޖިލީހެއް ހިނގަމުންދާނަމަ އެމަޖިލީހެއްގައި ކޮންމެވެސް މުސްލިމެއްގެ މަސް ކެއުން ނެތް ކަމަށް ވާނަމަ އެ ބައްދަލުވުމެއްގެ ރަހަ ރަނގަޅެއް ނުވާނެއެވެ. ތިން މީހުންގެ އެއްވުމެއްގައި ތިއްބަސް ކޮންމެވެސް މީހެއްގެ މަސް ނޮޅައިގެން އެއިން އެތިކޮޅެއް ނުކައި ބަނޑެއް ނުފެރޭނެއެވެ. ހިތްހަމައެއް ނުޖެހޭނެއެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ސިޔާސީ ދާއިރާގެ މީހުންނެވެ. އެ މީހުންގެ ތެރޭގައި އެންމެ މަޤްބޫލު އަދި އެންމެ ހުނަރު ވެރިޔަކަށްވާނީ އިދިކޮޅު ކޮންމެވެސް މީހަކަށް ޣީބަ ބުނާމީހާއެވެ. ހީވަނީ މި ޤައުމުގެ ސިޔާސީ މީހުން ކުރަން އެހެން ކަމެއް ނެތީހެންނެވެ. އެންމެ ބޮޑަށް ޢަޖާއިބުވެ އަންތަރީސްވާ ކަމަކީ އެ ވާހަކަތައް ނޫނީ ޣީބަ ބުނާ މަންޒަރު ބަލަން އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު ތިބޭ ކަމެވެ. ސިޔާސީ އެއްވެސް ބައްދަލުވުމަކުން ޣީބަ ބުނުމުގެ ނުބައި ވަސް ނުދުވައެއް ނުދާނެއެވެ.

މުސްލިމުންގެ މަސް ކެއުމަށް އާދަ ވެފައިވާ މީހުންނަށް ބުނެލަން އޮތީ ހަމަ ކަށަވަރުން ޣީބައަކީ ނުބައި ބައްޔެކެވެ. މީހާ ހަލާކުވެދާ ފަދަ ނުބައި ބައްޔެކެވެ. އެއީ ހަށިގަނޑަށް ޖެހޭ ކެންސަރެކެވެ. ބައެއްފަހަރު ކެންސަރު ޖެހިފައިވާ ގުނަވަން ކަނޑާލިޔަސް އޭގެ އަސަރު ނުފިލައި ހުންނަ ބީދައިން ޢީބަބުނުމުގެ ނުބައި އާދަ ހިފިފައިވާ މީހާގެ ކަންތައްތައް ވެސް ހުރީ ހަމަ މިފަދައިންނެވެ. އެހެންކަމުން ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަޠަޢާލާ ވަނީ ޣީބަ ބުނުން ޙަރާން ކުރައްވާފައެވެ. ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلا تَجَسَّسُوا وَلا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ} (الحجرات: 12) މާނައީ: "އޭ އީމާން ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ހީގެތެރެއިން ގިނަ ކަންތަކާ ދުރުވެގަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ބައެއް ހީއަކީ ފާފައެކެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން އެކަކު އަނެކަކަށް ޖާސޫސް ނުކުރާށެވެ! އަދި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ޣީބަ ނުބުނާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުންކުރެ އެކަކުވެސް އޭނާގެ އަޚާގެ މަސް މުޅަކޮށް ކެއުމަށް ލޯބިކުރާނެ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އެ ކަމަކަށް ނުރުހޭނޫއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން اللَّهއަށް ތަޤްވާވެރިވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، ގިނަގިނައިން ތައުބާ ޤަބޫލު ކުރައްވާ ރަޙީމް ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ."

ޣީބަ ބުނުން

ޣީބަ ބުނުމަކީ ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘުގައިވާ ފަދައިން {ذِكْرُكَ أَخَاكَ بِمَا يَكْرَهُ} މާނައީ: "ތިބާގެ އަޚާ ނެތްތަނުގައި، އޭނާ ނުރުހޭފަދައިން ތިބާ ވާހަކަދެއްކުމެވެ." އެއީ އެމީހެއްގެ ގައިގައި އެ ސިފައެއް ހުރި ނަމަވެސް މެއެވެ. އެ މީހެއްގެ ގައިގައި އެ ސިފައެއް ހުރިކަމަށްވާނަމަ އެ ވާނީ ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވާ ފަދައިން "ފަހެ، އޭނާގެ ކިބައިގައި ތިބާ އެ ބުނާކަމެއް ހުރިނަމަ، ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އެއީ ޣީބަބުނުމެވެ. އަދި ތިބާ އެ ބުނާ ކަމެއް، އޭނާގެ ކިބައިގައި ނެތްނަމަ، އެ ވާނީ އޭނާގެ މައްޗަށް ތިބާކުރާ ބުހުތާން ދޮގު ތުހުމަތެއްކަމުގައެވެ." (މި ޙަދީޘު ރިވާ ކުރެއްވީ އިމާމު މުސްލިމް އެވެ.) މީހަކު ނެތް ތަނެއްގައި އެ މީހެއްގެ ވާހަކަ ދައްކަން ނޭދޭ ކަންތަކުގެ ތެރޭގައި އޭނާގެ ޚަލްޤީ އަދި ޚުލްޤީ، އަދި އޭނާގެ ނަސަބުގެ ވާހަކަ އަދި އޭނާ އެ ވާހަކައެއް ދައްކަން ނޭދޭ ކޮންމެ ވާހަކައެއް ދެއްކުން ހިމެނެއެވެ.

ޢާއިޝާ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހާ ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެ ކަމަނާ ދެންނެވިއެވެ. ތިމަން ކަމަނާ ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް އަށް ދެންނެވީމެވެ. حَسْبُكَ مِنْ صَفِيَّةَ كَذَا وَكَذَا،  قَالَ بَعْضُ الرُّوَاةِ: تَعْنِي قَصِيْرَةٌ، فَقَالَ: {لَقَدْ قُلْتِ كَلِمَةً لَو مُزِجَتْ بِمَاءِ الْبَحْرِ لَمَزَجَتْهُ} މާނައީ: "ޞަފިއްޔާގެ (އެބަހީ: މާތް اللَّهُ، އެ ކަމަނާއަށް ރުއްސުންލެއްވި، ޞަފިއްޔާ ބިންތު ޙުޔައްޔު ބުނު އަޚުޠަބުގެ) އެވެނި މިވެނި ސިފައާ މެދުގައި ކަލޭގެފާނަށް ފުދެއެވެ." ޙަދީޘްގެ ބައެއް ރާވީން، އެ ކަމަނާ ވިދާޅުވި ބަސްފުޅަކީ ކޮބައިކަން ބަޔާންކުރައްވައި ވިދާޅުވެފައިވަނީ، އެ ކަމަނާގެ އިސްކޮޅުފުޅުން ތުއްޕުޅުކަމުގެ ވާހަކަ އެ ކަމަނާ (އެބަހީ: ޢާއިޝަތުގެފާނު) ދެންނެވީ ކަމުގައެވެ. ފަހެ، އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. "ހަމަކަށަވަރުން، ކަމަނާ ތިޔަވިދާޅުވީ ވަރަށް ނުރަނގަޅު ބަސްފުޅެކެވެ. އެއީ (އިޙުސާސްކުރެވޭ އެއްޗެއް ކަމުގައިވެ) މިއޮތް ބޮޑު މާސިންގާ ކަނޑަށް އެއްލައި ލެވުނުނަމަ، އެ ކަނޑު ތަޣައްޔަރު ވެއްޖައީހެވެ." އެ ކަނޑުގެ ވަސް އަދި ރަހަ އެ ބަހުގެ ނުބައިކަމުން ބަދަލުވީހެވެ.

ޣީބަ ބުނުމަކީ ބޮޑު ފާފައިގެ ތެރެއިން ހިމެނޭ ކަމެކެވެ. ހުރިހާ މުސްލިމުން އިޖްމާއު ވެފައިވަނީ އެއީ ޙަރާމް ކަމެއް ކަމުގައެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވަނީ {كُلُّ الْمُسَلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ حَرَامٌ: دَمُهُ، وَعِرْضُهُ، وَمَالُهُ} (رَوَاهُ مُسْلِمٌ) މާނައީ: މާތް اللَّهُ، އެ ކަލޭގެފާނަށް ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. (އެ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.) ހަމަކަށަވަރުން، ރަސޫލު اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. "ކޮންމެ މުސްލިމެއްގެ މައްޗަށް އަނެއް މުސްލިމެއްގެ ފުރާނައާއި، އޭނާގެ އަބުރާއި، އޭނާގެ މުދައު ޙަރާމުވެގެންވެއެވެ."

ޢީބަ ބުނާ މީހާއާއި އަޑު އަހާމީހާއާއި ދެމީހުން ހަމަހަމަ ވެގެން ވެއެވެ. މާނައީ ދެމީހުންމެ ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމްގެ އަރިހުން އައިސްފައިވާ ވަޢީދުތަކުގައި ހަމަހަމަ ވެގެން ވެއެވެ. ޢުތުބާބިން އަބީސުފިޔާނު އެ ކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފުޅު ޢަމްރޫގެ އަރިހުގައި ދެންނެވިއެވެ. އޭ ދަރިފުޅާއެވެ! ތިބާގެ ދޫ ހުތުރު ބަސްތަކުން ދުރުހެލި ކުރާ ފަދައިން ނަފުސު ވެސް ނުބައި ބަސްތަކުން ދުރުހެލި ކުރާށެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން އެ ބަސްތައް އަޑު އަހާމީހާއީ އެ ބަސް ބުނާމީހާގެ ބައިވެރިޔެކެވެ. މާނައީ ދެމީހުންނަށް ލިބޭ ފާފަ ހަމަހަމަ ވެގެން ވެއެވެ.

މީސްތަކުން އެ ކަމަކުން ނަފުރަތުކުރާ އަދި އޭގެ ރަހަ ލިބިގަންނަން ބޭނުން ނުވާ ސިފައަކުން ކީރިތި ޤުރުއާން ޣީބަ ބުނާ މީހުން ސިފަ ކުރައްވާފައިވާ ސިފަކުރެއްވުމާ މެދު ޢަޖާއިބު ނުވާށެވެ. ﷲގެ ބަސްފުޅު އަޑު އައްސަވާށެވެ.  {أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ} (الحجرات: 12) މާނައީ: "ތިޔަބައިމީހުންކުރެ އެކަކުވެސް އޭނާގެ އަޚާގެ މަސް މުޅަކޮށް ކެއުމަށް ލޯބިކުރާނެ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އެކަމަކަށް ނުރުހޭނޫއެވެ." މި ސިފަ ﷲ ގެންނަވާފައި މި ވަނީ ނަފުސު އެކަމަކަށް އެންމެ ނަފުރަތު ކުރާ ސިފައިންނެވެ. އެއީ އޭނާގެ އަޚާ މަރުވެފައި ވަނިކޮށް އެ މައްޔިތާގެ މަސް ނޮޅައިގެން ކެއުމެވެ. މަރުވެފައި އޮތް މައްޔިތާގެ މަސް ކެއުމަށް ނުރުހޭ ފަދައިން އޭނާ ދިރި ހުއްޓާ ވެސް ކެއުމަށް ނުރުހޭށެވެ. އޭނާއަށް ޣީބަ ނުބުނާށެވެ. މި އާޔަތުން ދޭހަވަނީ ޣީބަ ބުނުމަކީ ބޮޑުފާފައިގެ ތެރެއިން ހިމެނޭ ކަމެއް ކަމެވެ.

ޣީބަ ބުނާމީހާގެ މިސާލަކީ ކުއްތާއެއްގެ މިސާލެވެ. އެ ޖިންސެއްގެ އެއްޗެއް މަރުވުމުން އޭގެ މަސް ނޮޅައިގެން ކެއުމަކީ ހަމަ އެކަނި ކުއްތާއަށް ލިބިގެންވާ ނަޖިސް ސިފައެކެވެ. އިންސާނުންނަކީ ﷲ ހެއްދެވި އެންމެ މަތިވެރި މަޚުލޫގުން ކަމުގައިވާއިރު ޖަނަވާރުގެ ފެންވަރަށް އަމިއްލައަށް ވެއްޓިގަތުމަކީ ކޮންފަދަ ނިކަމެތިކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން މީހަކާ ދިމާއަށް މީހަކު ޖަނަވާރަށް ގޮވައިފިނަމަ އެ ގޮވި މީހަކު ދެކެ އިންތިހާއަށް ރުޅިއައުމަކީ ތަބީއީ ކަމެކެވެ. އެކަމަކު ކޫދު ތިމާ އަމިއްލައަށް ޖަނަވާރެއްގެ ދަރަޖައަށް ވެއްޓިގަންނަނީވެސް އަމިއްލައަށެވެ. ގިނަ ފަހަރަށް މި ކުރެވެނީ ކީއްކަން ނުވެސް އެނގި ތިބެގެންނެވެ. މިއީ ހިތާމަހުރި ކަމެކެވެ.

ޣީބަ ބުނާ މީހާއީ މަރުވުމުން ޤަބުރުގައިވެސް ޢަޒާބު ލިބޭ މީހެކެވެ. އޭނާ އަށް ޤަބުރުގައި ލިބޭ ޢަޒާބު ސިފަކޮށް ދެއްވާފައި ވަނީ ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ގެ މިޙަދީޘުފުޅެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް މިޢްރާޖަށް އުފުއްލެވުނުރޭ ދެކެ ވަޑައިގަތް ކަންތަކުގެ ތެރެއިން ބައެއްކަންތައް ބަޔާންކޮށްދެއްވި ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވެއެވެ. ރަސޫލުاللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ހަދީސުކުރެއްވިއެވެ. {لَمَّا عُرِجَ بِي مَرَرْتُ بِقَوْمٍ، لَهُمْ أَظْفَارٌ مِن نُحَاسٍ يَخْمِشُونَ بِهَا وُجُوهَهُمْ، وَصُدُورَهُمْ، فَقُلْتُ: مَنْ هَؤُلاَءِ يَا جِبْرِيلُ؟ قَالَ: هَؤُلاَءِ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ لُحُومَ النَّاسِ، وَيَقَعُونَ فِي أَعْرَاضِهِمْ} (رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ)

މާނައީ: "ރަސޫލު اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. {ތިމަންކަލޭގެފާނާއިގެން މިޢުރާޖު އަރައިވަޑައިގެންނެވުނު ރޭ، ތިމަންކަލޭގެފާނު ބަޔަކުމީހުންގެ ކައިރިން ވަޑައިގަތީމެވެ. އެ ބައިމީހުންގެ ނިޔަފަތިތައް ވަނީ، ރަތުލޮއިންނެވެ. އެއިން އެބައިމީހުންގެ މޫނުތަކާއި މޭތަކުގައި (ވަކިއަޅައި) ނޮޅަމުން ގެންދެއެވެ. ފަހެ، ތިމަންކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވީމެވެ. މިއީ ކޮންބައެއްތޯއެވެ؟ އޭ ޖިބުރީލުގެފާނޭވެ! އެ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. މިބައިމީހުންނަކީ، މީސްތަކުންގެ (މުޅަ) މަސްކައި، އެ ބައިމީހުންގެ އަބުރަށް އަރައިގަތް މީހުންނެވެ."  އެހެން ޙަދީޘަކަށް ބަލާއިރު عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: صَعِدَ رَسُولُ اللَّهِ – صلى الله عليه وسلم – الْمِنْبَرَ فَنَادَى بِصَوْتٍ رَفِيعٍ فَقَالَ: (يَا مَعْشَرَ مَنْ قَدْ أَسْلَمَ بِلِسَانِهِ وَلَمْ يُفْضِ الإِيمَانُ إِلَى قَلْبِهِ، لاَ تُؤْذُوا الْمُسْلِمِينَ، وَلاَ تُعَيِّرُوهُمْ، وَلاَ تَتَّبِعُوا عَوْرَاتِهِمْ؛ فَإِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَةَ أَخِيهِ الْمُسْلِمِ، تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ، وَمَنْ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ، يَفْضَحْهُ وَلَوْ فِي جَوْفِ رَحْلِهِ)

ابْنِ عُمَرَރަޟިޔަﷲ ޢަންހާ ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. رَسُولُ اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް މިންބަރުކޮޅަށް އަރައިވަޑައިގެން ބާރު އަޑުފުޅުން ގޮވާލެއްވިއެވެ. "އޭ! ހިތަށް އީމާންކަން ނުވަދެ ދުލުން އިސްލާމްވެގެން ތިބި މީހުންނޭވެ." މިގޮތަށް ރަސޫލާ ގޮވާލެއްވުމުން އެނގިގެންދަނީ ދުލުން ހަމަ އެކަނި ޝަހާދަތް ކިޔައިގެން ތިއްބަސް މީހާގެ ގުނަވަންތަކުން އެއާ ދެކޮޅު ޢަމަލުތައް ފެންނަ މީހުންނީ މުސްލިމުން ނޫންކަމެވެ. މި ޙަދީޘުފުޅު މިއީ އެ މީހުންނަށް ދެއްވި އިންޒާރެއް ކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ. ފުރިހަމަ މުސްލިމަކަށް ވުމުގެ ދަލީލަކީ މީހާގެ ދުލާއި ޢަމަލުތައް ހެޔޮކަންތައްތަކަށް އަމުރުކޮށް ނުބައިކަންތަކުން ނަހީކޮށް އެ ކަންތައް ހިތުގެ އަޑިން ޤަބޫލު ކުރުމެވެ. އެ ކަލޭގެފާނު ޙާދީޘުކުރައްވަނީ "މުސްލިމުންނަށް އުދަގޫނުކުރާށެވެ! އެމީހުންނަށް ޣީބަ ނުބުނާށެވެ! އަދި އެ މީހުންގެ ޢައުރަ ކަޝްފު ނުކުރާށެވެ! އަދި އެ މީހުން ދެރަކުރުމުގެ ގޮތުން އެ މީހުން ނެތް ތަންތަނުގައި އެ މީހުންގެ ވާހަކަ ނުދައްކާށެވެ. އަދި އެ މީހުންގެ ސިއްރުތައް ހޯދަން މަސައްކަތް ނުކުރާށެވެ. އެ ސިއްރުތައް އެންމެންގެ ތެރެއަށް ނުފަތުރާށެވެ! އެމީހުންގެ ފަރާތުން ހިނގާ ނޭދެވޭކަންތަކުގެ ފަހަތުން ނުދުވާށެވެ! އެހެނީ މީސްތަކުންގެ ކަންތައް ހޯދައި މީސްތަކުން ފަޟީޙަތްކުރަން މަސައްކަތްކުރާ މީހުންގެ ޢައުރަ ﷲ ކަޝްފުކުރައްވާނެއެވެ." މިއިން ދޭހަވަނީ ﷲ މީސްތަކުންނަށް ޣީބަ ބުނެ މީސްތަކުންގެ ފަރާތުން ހިނގާ ނޭދެވޭކަންތައް ހޯދައި ޚާއްޞަކޮށް ﷲ އަޅާގެ ފަރާތުން ކަމެއް ހިނގައި އެ ކަމެއް ސިއްރުކުރައްވާފައި ވަނިކޮށް އެ ކަން ހޯދައި މީސްތަކުންގެ ތެރެއަށް ފަތުރައި ފަޟީޙަތްކުރަން މަސައްކަތްކުރާ މީހުންގެ ސިއްރުތައް ހޯދާނެ ބަޔަކު ދުނިޔެ މަތީގައި ލައްވައި އެ މީހާގެ ގޭގައި އޮތަސް އޭނާ މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި ފަޟީހަތް ކުރައްވާނެއެވެ. އެއީ އޭނާ ކުރަމުން ދިޔަ ނުބައި ޢަމަލުގެ ނަތީޖާ މި ދުނިޔެ މަތީގައި ވެސް ދައްކަވަނީއެވެ. އަދި ޤިޔާމަތް ދުވަހުން މަޙްޝަރު ބިމުގައި އެންމެހައި ޚަލްޤުތަކުންގެ ކުރިމަތީގައި ﷲ އޭނަ ފަޟީޙަތް ކުރައްވާނެއެވެ.

ދުލުން ބޭރުކުރެވޭ ބައެއް ބަސްތަކަކީ އޭގެ ސަބަބުން އިންސާނާގެ ހަލާކު ކަމަށްވެދެއެވެ.

ޝައްކެއް ނެތް ގޮތުގައި ފާފަތަކަށް މަގު ދައްކާ ގުނަވަނަކީ ދުލެވެ. مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަން ކަލޭގެފާނު ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް އަރިހުގައި އެ ކަލޭގެފާނާ އެކު ދަރުތުފުޅެއްގައި ބައިވެރިވެ ވަޑައިގަތީމެވެ. ދަތުރު މަތީގައި ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް އެކު ކައިރީގައި ދަތުރު ކުރުމުގެ ފުރުސަތު ލިބުނެވެ. ތިމަން ކަލޭގެފާނު ދެންނެވީމެވެ. އޭ ﷲގެ ނަބިއްޔާއެވެ. އެ ކަމެއް ކުރުމުން އަޅުގަނޑަށް ސުވަރުގެ ވަދެވޭނެ ކަމެއް ވިދާޅުވެދެއްވާށެވެ. އަދި ނަރަކައިން ނަޖާވާނެ ކަމެއްގެ ވާހަކަ ވިދާޅުވެދެއްވާށެވެ. އެ ކަލޭގެފާނު ޙާދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. "ހަމަކަށަވަރުން، ކަލޭގެފާނު ތިޔަ އެދިވަޑައިގަތީ ވަރަށް ބޮޑު ކަމެއްގެ ވާހަކައެވެ. އެހެނަސް، އެއީ اللَّهُ އެ މީހަކަށް އެކަން ހިންމަވައިދެއްވައިފި މީހަކަށް ވަރަށް ފަސޭހަ ކަމެއްމެއެވެ. ތިބާ ހަމައެކަނި اللَّهُ އަށް އަޅުކަންކުރާށެވެ! ﷲއާ އެކައްޗެއް ވެސް ޝަރީކު ނުކުރާށެވެ. އަދި ތިބާ ނަމާދު ޤާއިމުކުރާށެވެ. އަދި ތިބާ ޒަކާތްދޭށެވެ. އަދި ތިބާ ރަމަޟާންމަހު ރޯދަހިފާށެވެ. އަދި ތިބާ އެ ކަމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިއްޖެނަމަ (ކަޢުބަތު اللَّهِ) ގެފުޅަށް ޙައްޖުވާށެވެ." އެއަށްފަހު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. "ތިބާއަށް ހެޔޮކަމުގެ ދޮރުތައް އޮޅުން ފިލުއްވައި ދެއްވަންތޯއެވެ؟ ރޯދައަކީ ރައްކައުތެރި ކަމެކެވެ. ޞަދަޤާތަކީ ފާފަތައް ފިލުވައިލާ ކަމެކެވެ. ފެނުން އަލިފާން ނިއްވައިލެވޭ ފަދައިންނެވެ. އަދި ރޭގަނޑުގެ ދަންވަރުގެ ވަގުތުގައި މީހާ ކުރާ ނަމާދެވެ." މިހެން ޙަދީޘްކުރެއްވުމަށްފަހު، (އައްސަޖިދަ ސޫރަތުގެ 17،16 ދެ އާޔަތް) {تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ} މި ތަނުން ފަށްޓަވައިގެން {يَعْمَلُونَ} އާ ހަމައަށް ކިޔަވާވިދާޅުވިއެވެ. (މި ދެ އާޔަތުގެ މާނައީ: "އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟުރަތަށް ބިރުވެތިކަމާއި އުންމީދާއެކު ދުޢާކުރާ ޙާލު، އެއުރެންގެ އަރިކަށިތައް (ރޭއަޅުކަން ކުރުމަށް ޓަކައި) ތަންމަތިތަކާ ފޭވެއެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ، އެ އުރެންނަށް ދެއްވި ތަކެތީން، އެއުރެން ހޭދަކުރެތެވެ. ފަހެ، އެ އުރެންނަށް ޓަކައި ފޮރުއްވައިފައިވާ ލޮލުގެ ފިނިކަން (އެބަހީ: ލޮލަށް ފިނިކަންދެނިވި، ސުވަރުގޭގެ ނިޢުމަތްތައް) އެއްވެސް ނަފުސަކަށް ނޭނގޭނެތެވެ. (އެއީ) އެއުރެން ކޮށްއުޅުނު ޢަމަލުތަކުގެ ޖަޒާއެއްކަމުގައެވެ."

އެއަށްފަހު ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. ދީނުގެ އަސްލަކީ، އަދި ތަނބަކީ، އަދި އެންމެ އުސް ކުރިބޯއްޓަކީ  ކޮބައިކަން ކަލޭގެފާނަށް ވިދާޅުވެ ދެއްވަންތޯއެވެ؟ (މުޢާޛުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.) ތިމަންނާ ދެންނެވީމެވެ. އާދޭހެވެ! اللَّهُގެ ރަސޫލާއެވެ. ވިދާޅުވެދެއްވާށެވެ. ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. "ދީނުގެ ބޮލަކީ، ނުވަތަ އަސްލަކީ އިސްލާމްކަމެވެ. (އެބަހީ: اللَّهُއަށް ފުރިހަމައަށް ކިޔަމަންވުމެވެ.) އަދި ދީނުގެ ތަނބަކީ ނަމާދެވެ. އަދި ދީނުގެ އެންމެ އުސް ކުރިބޯއްޓަކީ ނުވަތަ އެންމެ މަތިވެރިކަމަކީ، (اللَّهُގެ މަގުގައި) ޖިހާދުކުރުމެވެ." އެއަށްފަހު ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. "މި ހުރިހައިކަމެއް ބިނާވެގެންވަނީ ކޮންކަމެއްގެ މައްޗަށްކަން ކަލޭގެފާނަށް ވިދާޅުވެދެއްވަންތޯއެވެ؟" (މުޢާޛުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.) ތިމަންނާ ދެންނެވީމެވެ. އާދޭހެވެ. ވިދާޅުވެދެއްވާށެވެ. اللَّهُގެ ރަސޫލާއެވެ. (އެހިނދު) އެކަލޭގެފާނުގެ ދޫފުޅުގައި ހިއްޕަވައިލެއްވިއެވެ. ދެން ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. "ކަލޭގެފާނު މި، ހިފަހައްޓަވާށެވެ." (އެބަހީ: ދޫ ރައްކައުތެރި ކުރައްވާށެވެ.) (މުޢާޛުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.) ތިމަންނާ ދެންނެވީމެވެ. އޭ اللَّهُގެ ރަސޫލާއެވެ. އެއިން (އެބަހީ: ދުލުން) އަޅުގަނޑުމެން ދައްކާ ވާހަކައަކީ، އެއާ މެދުގައި އަޅުގަނޑުމެންނާ ސުވާލުކުރެވޭނެ ކަމެއްތޯއެވެ؟ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. "ތިބާގެ މަންމައަށް ތިބާގެއްލިދާށިއެވެ. (އެބަހީ: ކަލޭގެފާނު ހާދަހާ ނުވިސްނަވަމުތާއެވެ!) މީސްތަކުން މޫނުވަތަށް (ދަމާ ގެންގޮސް) ނަރަކައަށް އެއްލައިލެވެނީ، އެބައިމީހުންގެ ދޫތަކުން ހޯދައިގެން ކަންތައް ފިޔަވައި އެހެން ކޮންކަމަކާހުރެ ހެއްޔެވެ؟"

ދޫތަކުން ހޯދައިގަތް ކަންތަކުގެ މުރާދަކީ ޙަރާމް ވާހަކަތަކާއި އެއަށް ދެވޭ ޖަޒާއެވެ. އިންސާނާ އޭނާގެ ޢަމަލުންނާއި ބަހުން ހެޔޮކަންތައްތަކާއި ނުބައި ކަންތައް ކުރެއެވެ. އިންސާނާ މި ދުނިޔޭގައި އިންދާ ގޮވާމުގެ ގޮވާން ކަނޑާ ދުވަހަކީ ޤިޔާމަތް ދުވަހެވެ. ހެޔޮ ގޮތުގައި ގޮވާން ކޮށްފިނަމަ އެ ދުވަހު އޭނާ ކަނޑާނީ ހެޔޮ ދީލަތިކަމުގެ ގޮވާމެވެ. ނުބައި ގޮތުގައި އިންދާ ގޮވާމުގެ މޭވާއަކަށްވާނީ ހިތާމައެވެ. ދެރަކަމެވެ. ނަރަކައެވެ. ރަސޫލާ ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވަނީ {إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الفَاحِشَ الْبَذِيَّ} (رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ) މާނައީ: "އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ދޫނުބައި، ހަޑިހުތުރު ވާހަކަދައްކާ މީހާދެކެ، اللَّهُ ތަޢާލާ ކޯފާވެވޮޑިގެންވެއެވެ."

މި ޙަދީޘުން ދޭހަވާ އަނެއް ކަމަކީ އިންސާނާގެ ދުލަކީ ހުރިހާ ހެޔޮކަމެއްގެ ތަޅުދަނޑިއެވެ. އެ ދުލުގެ މިލްކުވެރިޔަކަށް އޭނާ ވެއްޖެނަމަ އޭނާއަށް އޮތީ ކާމިޔާބެވެ. ބާއްޖަވެރިކަމެވެ.

އިމާމު އައްޠަބަރާނީ رحمه اللهގެ ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ. ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫޛައްރު އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ހެޔޮ ބަހެއް ބުނުމަށް ނޫނީ ހަނު ހުރުން އިޚްތިޔާރު ކުރާށެވެ. އޭގެ ސަބަބުން ޝައިޠާނާ ތިބާއާ ދުރުކުރެވެއެވެ. އަދި ހަނު ހުރުން ތިބާއަށް ތިބާގެ ދީން ރައްކާކުރުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ."

ވީމާ ކޮންމެ މުސްލިމެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބު ވެގެން ވަނީ އެ މީހެއްގެ ދޫ ރައްކައުތެރިކުރުމެވެ. އެ ދުލުގެ ލަގަން ހިތަށް އެރިގޮތަކަށް ދޫކޮށް ނުލުމެވެ. ޙައްޤު ބަހެއް ބުނުމަށް މެނުވީ އެ ދުލަށް ހުއްދަ ނުދިނުމެވެ. ބާޠިލު އަދި މުންކަރާތް ތަކުން ދޫ ހިފެހެއްޓުމެވެ.

އަޅުގަނޑުމެންގެ މީޑިއާތަކުން ފެންނަ މަންޒަރުތަކާއި އިވޭ އަޑުތަކާ މި ދެންނެވުނު ވާހަކައާ ހުރީ ކޮން ތަފާތެއްތޯއެވެ؟ ދޫ ރައްކާތެރި ކުރުމަކީ މީޑިއާގެ ހައްގުތަކަށް އުނިކަން އަންނަ ކަމެއް ކަމަށް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ފެންނަނީތޯއެވެ؟ ޚިޔާލު ފައުޅު ކުރުމުގެ މިނިވަންކަމަކީ އިސްލާމްދީނުގައި ފުރިހަމައަށް ލިބިދީފައި އޮންނަ ހައްގެކެވެ. އެކަމަކު އެއީ އެހެން މީހުންގެ ހައްގުތަކަށް އަރައިގަންނާން ލިބިދޭ ހުއްދައެއް ނޫނެވެ. ތެދުތެދަށް ދަންނަވާނަމަ މީހެއްގެ އަބުރާ ނުބެހި އަދި މީހެއްގެ ޒާތީ އުނިކަމުގެ ވާހަކައާއި އާއިލީ ނުކުޅެދުންތެރިކަމުގެ ވާހަކަ ނުދައްކައި ފާޑު ކިޔަން ނޭނގޭ މީހުންނަކީ ދިރާސާ ކުރުމަކާ ނުލައި ވާހަކަދައްކާ މީހުންނެވެ. އެ ވަގުތަކު ހިތަށާއި ދުލަށް އައި ކޮންމެ ވާހަކައެއް ދައްކަނީއެވެ. މީހަކު ދައްކާ އެއްވެސް ވާހަކައަކީ ރެކޯޑުނުވެ ޖައްވަށް އަރައިގެން ގޮސް ހުލިވާ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ.

ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ: {مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ} (ق: 18) މާނައީ: "(ކުރާ عمل ތައް) ބަލަހައްޓަވަން އޭނާގެ ކައިރީގައި ޙާޟިރުވެ ރަޤީބު، ޢަތީދު ދެމަލާއިކަތުން ނެތި، އެނާޔަކަށް އެއްވެސް ބަހެއް ނުބުނެވެތެވެ." ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. {مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَومِ الآخِرِ، فَلْيَقُلْ خَيْرًا أَوْ لِيَسْكُتْ". (مَّتَفقٌ عَلَيهِ) މާނައީ: "(ތިޔަބައިމީހުންކުރެ) اللَّهُ އަށާއި އާޚިރަތްދުވަހަށް އީމާންވާ މީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އޭނާ، (ބަހެއް ބުނާނަމަ) ހެޔޮބަހެއް ނޫނީ ނުބުނާހުށިކަމެވެ. އެހެން ނޫންނަމަ ހަނު ހުންނަހުށި ކަމެވެ." އިމާމުއްނަވަވީ ރަޙިމަހު الله މި ޙަދީޘު ޝަރަޙަކުރައްވަމުން ވިދާޅުވެފައި ވަނީ، އިންސާނާ ހެޔޮބަހެއް މެނުވީ އަނގައިން ބޭރު ނުކުރާ ހުށި ކަމެވެ. އޭނާއަށް ހެޔޮގޮތް ވަނީ އެ ގޮތުގައެވެ. އެ ބަހަހަކުން މަޞްލަޙަތު ގެއްލިދާނެ ކަމުގެ ޝައްކެއްވެއްޖެ ކަމަށްވާނަމަ ހަނު ހުރުން އިތުރު ވެގެންވެއެވެ. އިމާމު ޝާފިޢީ ރަޙިމަހު الله ވެސް މި ފަދައިން ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. އެ ބަހެއް ބުނުމުގެ ކުރިން މަޣްފިރަތަށް އެދޭށެވެ. އެ ބަހެއްގައި މަޞްލަޙަތު އޮވެދާނެ ކަމަށް ފެންނަނަމަ ބުނާށެވެ. ޝައްކެއް ވާނަމަ އެ ބަހެއް ފާޅު ނުކުރާށެވެ.

މާތް اللَّهُ، އެ ކަލޭގެފާނަށް ރުއްސުންލެއްވި ޢުޤުބަތުބުން ޢާމިރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންނާ ދެންނެވީމެވެ. އޭ اللَّهُގެ ރަސޫލާއެވެ. (ނަރަކައިން) ނަޖާވާނެގޮތަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. "ތިބާގެ ދޫ ތިބާގެ ބާރުގެދަށުގައި ބާއްވާށެވެ! (އެބަހީ: ތާކުންތާކުނުޖެހޭ ބޭކާރު ބަސްތައް ނުބުނާށެވެ.) އަދި ތިބާގެ ހުސްވަގުތުތައް ތިބާގެ ގޭގައި ހޭދަކުރާށެވެ. (އެބަހީ: ހުސްވަގުތުތަކުގައި اللَّهُ އަށް ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރުމުގެ ގޮތުން، ގޭގައި ނުވަތަ މިސްކިތުގައި ވިއަސް ވަގުތު ހޭދަކުރާށެވެ.) އަދި ތިބާގެ ކުށްފާފަތައް ހަނދުމަކޮށް (ގިނަގިނައިން) ރޯށެވެ!" އަދި މި ޙަދީޘުފުޅަށް ވެސް ވިސްނަވާށެވެ. {عَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رضي الله عنه ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް {مَنْ يَضْمَنْ لِي مَا بَيْنَ لَحْيَيْهِ، وَمَا بَيْنَ رِجْلَيْهِ، أَضْمَنْ لَهُ الْجَنَّةَ} (مُتَّفَقٌ عَلَيهِ)  މާނައީ: "މާތް اللَّهُ، އެ ކަލޭގެފާނަށް ރުއްސުންލެއްވި ސަހުލު ބުނު ސަޢުދުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލު اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް  ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. އެ މީހެއްގެ ދެ ކޯކަށިގަނޑުގެ ދެމެދުގައިވާ ތަނާއި (އެބަހީ: ދުލާއި) އެ މީހެއްގެ ދެ ފައިގެ ދެމެދުގައިވާ ތަން (އެބަހީ: ލަދުވެތި ގުނަވަން) ރައްކައުތެރި ކުރުމުގައި (ދެމިހުންނާނެކަމަށް) ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ޔަޤީންކަން އަރުވައިފި މީހަކަށް ސުވަރުގެ ލިބޭނެކަމުގެ ޔަޤީންކަން ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެއްވަމެވެ."

ﷲއާއި ބައްދަލުވާނެ ކަމަށް އީމާންވާ މުއުމިނެއް ކަމަށްވާނަމަ ހެޔޮ ބަހެއް ނޫނީ ނުބުނާ ހުށިކަމެވެ. އެބަހެއް ބުނުމުން ނުބައި ކަމެއް ނިކުމެދާނެ ކަމަށްވާނަމަ ހަނު ހުންނާށެވެ. {أبو هريرة – رضي الله عنه -: أنَّ النبي  ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް – قال: {إِنَّ الْعَبْدَ لَيَتَكَلَّمُ بِالْكَلِمَةِ مِنْ رِضْوَانِ اللَّهِ تَعَالَى، مَا يُلْقِي لَهَا بَالاً يَرْفَعُهُ اللَّهُ بِهَا دَرَجَاتٍ، وَإِنَّ الْعَبْدَ لَيَتَكَلَّمُ بِالْكَلِمَةِ مِنْ سَخَطِ اللَّهِ تَعَالَى، لاَ يُلْقِي لَهَا بَالاً يَهْوِي بِهَا فِي جَهَنَّمَ} (رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ) މާނައީ: މާތް اللَّهُ، އެ ކަލޭގެފާނަށް ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރަތުގެ ފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. (އެ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.) މާތް ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. "ހަމަކަށަވަރުން، އަޅާ، اللَّهُގެ ރުއްސަވާވޮޑިގަތުން ލިބޭނޭ ވާހަކައެއް ދައްކައެވެ. އެކަމަކު އެއީ، އޭނާ އެ ކަމަށް ގަސްދުކޮށްގެން ދެއްކި ވާހަކައެއްކަމުގައި ނުވެއެވެ. (ނަމަވެސް) އެ ކަމުގެ ސަބަބުން اللَّه ތަޢާލާ އޭނާ އެތައް ދަރަޖައަކަށް މަތިވެރި ކުރައްވައެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، އަޅާ، اللَّهُގެ ނުރުއްސެވުން ލިބޭނޭ ވާހަކައެއް ދައްކައެވެ. އެކަމަކު އެއީ، އޭނާ އެ ކަމަށް ގަސްދުކޮށްގެން ދެއްކި ވާހަކައެއް ކަމުގައި ނުވެއެވެ. ފަހެ، އެ ކަމުގެ ސަބަބުން އޭނާ ނަރަކައިގެ ތެރެއަށް ސޮއްސައިލައެވެ."

މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ހެޔޮ މުސްލިމަކީ ކޮބައިތޯ ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް އާއި ސުއާލު ކުރެވުމުން ޙާދީޘު ކުރައްވީ {الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ} (مُتَّفَقٌ عَلَيهِ) މާނައީ "މުސްލިމަކީ، އޭނާގެ ދުލުގެ ނުބައިކަމާއި އަތުގެ ނުބައިކަމުން، އެހެނިހެން މުސްލިމުން ސަލާމަތްވެގެންވާ މީހާއެވެ." އަދިވެސް ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. {لا يَسْتَقِيمُ إِيمانُ عبدٍ حتى يَسْتَقِيمَ قلبُهُ ، ولا يَسْتَقِيمُ قلبُهُ حتى يَسْتَقِيمَ لسانُهُ ، ولا يدخلُ رجلٌ الجنةَ من لا يَأْمَنُ جارُهُ بَوَائِقَهُ} މާނައީ: "އަޅާގެ އީމާންކަން ފުރިހަމަ ވާނީ އަޅާގެ ހިތް ސީދާ ވެގެންނެވެ. އަޅާގެ ހިތް ސީދާވާނީ އަޅާގެ ދޫ ސީދާ ވެގެންނެވެ. އެ މީހެއްގެ ނުބައިކަމުން އޭނާގެ އަވައްޓެރިޔާއަށް އަމާންކަން ލިބިގެން ނުވާ މީހާއީ، ސުވަރުގެއަށް ވަންނާނެ މީހެއް ނޫނެވެ." އިމާމުއްޝާފިޢީ އެ ކަލޭގެފާނުގެ އެކުވެރި ރަބީޢުއަށް ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ: "ކަލޭގެފާނާ ނުބެހޭ ކަންތަކާ ވާހަކަ ނުދައްކާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ކަލޭގެފާނު ވާހަކައެއް ދައްކަވައިފިނަމަ އެ ވާހަކައެއް ކަލޭގެފާނު އަޅަކަށް ހަދައިފިއެވެ. އެ ވާހަކައެއް ކަލޭގެފާނުގެ ދޫފުޅުން ބޭރުވުމުން އެ ވާހަކައަކަށް ކަލޭގެފާނަށް ބާރެއް ނުފޯރުވޭނެއެވެ."

ޢީބަ ބުނުމުގެ ކައްފާރާއަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟

ޝައްކެއް ނެތް ގޮތުގައި އިންސާނާގެ އަނގައިން ބޭރުކުރެވޭ ކިތަންމެ ކުޑަ ބަހެއް ވެސް، އަދި ބޮޑު ބަހެއް ވެސް، އެ ފަތުގައި ނުހިމަނައި ދޫކޮށްލައިފައެއް ނުވެއެވެ. އެ ބަސް ލިޔުއްވުމަށް އަބަދުވެސް ދެމަލާއިކަތުން ތައްޔާރަށް ތިއްބަވައެވެ. ވީމާ، މުސްލިމު އަޚާއެވެ. އަވަހަށް އެ ދުވަސް އައުމުގެ ކުރިން ފުރުޞަތުގެ ބޭނުން ހިފައި ތައުބާވާށެވެ. އެ ބަހުގެ ކައްފާރާ ދޭށެވެ. އެ ދުވަހަކީ، މުދަލެއްވިޔަސް، އަދި ދަރިންނެއްވިޔަސް، މަންފާއެއް ނުކުރާނެ ދުވަހެވެ. ސަލާމަތްވެގެންވާ ހިތަކައިގެން اللَّهގެ ޙަޟުރަތަށް އައި މީހަކަށް މެނުވީއެވެ. އެފަދަ މީހަކަށްވާށެވެ.

• ވަގުތުން އެކަން ހުއްޓާލާށެވެ.
• އެ ކަމަށްޓަކައި ހިތާމަ ކުރާށެވެ.
• ދެން އެފަދަ ކަމެއް ނުކުރާނެ ކަމުގެ ޢަޒުމު ކަނޑައަޅާށެވެ.
• ޢީބަ ބުނި މީހާ ގާތުން މާފަށް އެދޭށެވެ. އެކަން ނުކުރެވޭނަމަ ނޫނީ އެނާ މަރުވެއްޖެނަމަ ނޫނީ އޭނާ ވީތަނެއް ނޭނގޭނަމަ އޭނާއަށް ޓަކައި ހެޔޮ ދުޢާކުރާށެވެ. އަދި އޭނާގެ ފާފަ ފުއްސެވުމަށް އެދި ދުޢާކުރާށެވެ.

ޣީބަ ބުނި މީހާ މާފަށް އެދުމުން، ޣީބަ ބުނެވުނު މީހާ، އޭނާއަށް މާފުކޮށްދިނުން ވާޖިބުވެގެން ވޭ ހެއްޔެވެ؟

ނޫނެކެވެ! އެއީ ވާޖިބުކަމެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ. ބޭނުމިއްޔާ މާފުކޮށްދޭށެވެ. އިބްނު ސީރީން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. "އަޅުގަނޑު އޭނާއަށް ޙަލާލުކޮށްދިނުމަށް އެކަން އޭނާއަށް ޙަރާމެއް ނުކުރައްވަމެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން ﷲ ވަނީ ޣީބަބުނުން ޙަރާމް ކުރައްވާފައެވެ. ﷲ ޙަރާމް ކުރެއްވި ކަމެއް އަހުރެން ޙަލާލުކުރާނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟"

ޝައްކެއް ނެތް ގޮތުގައި މާފުކޮށްދިނުމަކީ އިތުރުކަން ބޮޑު ގޮތެވެ. މާތް މީހަކަށް ވާށެވެ. ފާއިތުވެ ދިޔަތަން ހަނދާން ނައްތާލާށެވެ. ހަޔާތަކީ ވަރަށް ކުރު މުއްދަތެކެވެ. އެއްވެސް މީހަކާ މެދު ޙަސަދަވެރިކަން ނުބާއްވާށެވެ. ޣީބަ ބުނެވޭ މީހާ ވެސް މި އާޔަތުގައި ވާފަދަ މީހަކަށްވާށެވެ. {وَالكاظِمِينَ الغَيْظَ وَالعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهِ يُحِبُّ المُحْسِنِينَ} (آل عمران: 134) މާނައީ: "އަދި، ރުޅި މަތަކޮށް ހިފަހައްޓާ މީހުންނެވެ. އަދި، މީސްތަކުންނަށް މާފުކުރާ މީހުންނެވެ. އިޙްސާންތެރިން ދެކެ اللَّه ލޯބިވެވޮޑިގެންވެއެވެ." އަދިވެސް މި އާޔަތް ވެސް ބައްލަވާށެވެ. {وَلمَنْ صَبَرَ وَغَفَرَ إِن ذلكَ لَمِنْ عَزْمِ الأمُورِ} (الشورى: 43) މާނައީ: "އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ކެތްތެރިވެ، ޢަފޫކުރި މީހާ (ދަންނާށެވެ!) ހަމަކަށަވަރުން، އެ ކަންކަންވަނީ، ޢަޒުމް ކަނޑައަޅަންޖެހޭ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިންކަން ކަށަވަރެވެ."

ޢީބަ ބުނަން ޖެހޭ ސަބަބުތަކަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟

ފުރަތަމަ ސަބަބަކީ: ޣީބަ ބުނާމީހާ ޣީބަ ބުނެވޭ މީހާދެކެ ރުޅިވުން ނުވަތަ ޙަސަދަ ވެރިވުމެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ވަނީ ޙަސަދަ ވެރި ވުމުގެ ނުބައިކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައެވެ. އެ ކަލޭގެފާނު ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވަނީ: {إِيَّاكُمْ وَالْحَسَدَ،  فَإِنَّ الْحَسَدَ يَأْكُلُ الْحَسَنَاتِ،كَمَا تَأْكُلُ النَّارُ الْحَطَبَ، أَوْ قَالَ: العُشْبَ}.  (رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ)  މާނައީ: "މާތް اللَّهُ އެ ކަލޭގެފާނަށް ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރަތުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. (އެ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.) ހަމަކަށަވަރުން، ރަސޫލު اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. "ތިޔަބައިމީހުން ޙަސަދަވެރިކަމާ ދުރުހެލިވާށެވެ. އެހެނީ، ހަމަކަށަވަރުން، އަލިފާނުން ދަރު އަންދާފަދައިން ޙަސަދަވެރިކަން ހެޔޮކަންތައް ނެތިކޮށްލައެވެ."

ދެވަނަ ސަބަބު: ޣީބަ ބުނާމީހާ އޭނާގެ އެކުވެރިންގެ ފަރާތުން ހެޔޮބަސް ލިބިގަތުމަށް ވެސް އެހެން މީހުނަށް ބައެއް ފަހަރު ޣީބަ ބުނެވެއެވެ.

ތިންވަނަ ސަބަބު: އެހެން މީހުން ނިކަމެތިކޮށް ތިމަންނާއަކީ އެއްވެސް ކުށެއް ނެތް މީހެއްކަން ދެއްކުމަށް ވެސް ޣީބަ ބުނެވެއެވެ.

ހަތަރުވަނަ ސަބަބު: މީސްތަކުންގެ ސަޕޯޓް ލިބިފައިވާ މީހާއަށް ޙަސަދަވެރިވެ އެ މީހާއަށް ޣީބަ ބުނެވެއެވެ.

ފަސްވަނަ ސަބަބު: ވަކީ މީހަކަށް މަލާމާތްކޮށް އެހެން މީހުންގެ ތެރޭ ނިކަމެތި ކޮށްލުމުގެ ނިޔަތުގައި ވެސް ޣީބަ ބުނެވެއެވެ.

ޣީބަ ބުނުން ހުއްދަވާ ޙާލަތްތައް

ޣީބަ ބުނުން ހުއްދަވާ ޙާލަތްތައްވެއެވެ. ދަންނާށެވެ! ޢީބަ ބުނުން ހުއްދަ ކުރެވިފައިވަނީ ހަމައެކަނި ޞައްޙަ ޝަރުޢީ ބޭނުމަކަށް އެކަންޏެވެ. ޝަރުޢީ ބޭނުން ޙާޞިލުވާން އޮތީ އެ މީހެއްގެ ވާހަކަ ދައްކައިގެން ކަމަށްވާނަމައެވެ. އެ ވާހަކައެއް ދެއްކުން ހުއްދަވަނީ މިދަންނަވާ ހަ ސަބަބުން ކުރެ ސަބެއް މެދުވެރިވެގެންނެވެ. އެ ސަބަބުތަކަކީ:

1- އަނިޔާ ލިބިފައިވާ މީހާއަށް އޭނާގެ ޙައްޤު ލިބިގަތުމަށް ވާހަކަ ދެއްކިދާނެއެވެ. ﷲ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ {لاَّ يُحِبُّ  اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوَءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَن ظُلِمَ وَكَانَ اللّهُ سَمِيعًا عَلِيمًا} (النساء:148) މާނައީ: "އަނިޔާ ލިބިގެންވާ މީހާ މެނުވީ، ނުބައިބަސްބުނެ، ފާޅުކުރުމަކަށް اللَّه ލޯބިވެވޮޑިގެނެއް ނުވެތެވެ. އައްސަވާވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ އިލާހު ކަމުގައި اللَّه ވޮޑިގެންވެއެވެ." جَابِر بْن عَبْدِ اللَّهِ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންމެން ރަސޫލު اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ގެ އަރިހުގައި ނުކުންނެވީމެވެ. ތިމަންމެނަށް އަންޞާރުންގެ އަންހެނަކާ ބާޒާރުމަތިން ބައްދަލުވިއެވެ. އެ އަންހެނާ އޭނާގެ ދެ އަންހެން ކުދިންނާ އެކު ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމްގެ އަރިހަށް އައެވެ. އެދި ދެންނެވިއެވެ. އޭ ﷲގެ ރަސޫލާއެވެ. މިއީ ކަލޭގެފާނާ އެކު އުޙުދުގައި ހަނގުރާމަކުރައްވައި ޝަހީދުވި ثَابِتِ بْنِ قَيْسٍ ގެ ދެ ކުދިންނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން މި ދެކުދިންގެ މުދާ އަދި ވާރުތައިން ވާ މުދާ ވެސް އެ ކުދިންގެ ބަފާފުށުގެ ބޮޑުބޭބެ ޣަނީމާގެ ގޮތުގައި ނަގައިފިއެވެ. އެ ދެ ކުދިންނަށް އެއްވެސް މުދަލެއް ނުދީ ނަގައިފިއެވެ. މި ކަމުގައި ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟  އެ ދެކުދިންނަށް މުދަލެއް ނެތި ކައިވެނި ވެސް ނުކުރެވޭނެއެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ﷲ އެ ކަމުގައި ގޮތެއް ނިންމަވައި ދެއްވާނެއެވެ. ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ ނިސާ ސޫރަތުގެ މި އާޔަތް އެކަމާ ގުޅިގެން ﷲ ބާވައިލެއްވިއެވެ. {يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلاَدِكُمْ …..} ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އެ އަންހެން މީހާ ގެންނެވުމަށް އެންގެވިއެވެ. އެދި އެ ކަމަނާގެ ބަފާފުށުގެ ބޮޑުބޭބެ ވެސް ގެންނަން އެންގެވިއެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް  އެ ބޮޑު ބޭބެއަށް އަމުރު ކުރެއްވިއެވެ. އެ ދެ ކުދިންނަށް ތިންބައިކުޅަ ދެބައި ދޭށެވެ. އަދި އެ ދެކުދިންގެ މަންމައަށް އަށް ބައިކުޅަ އެއްބައި ދޭށޭވެ! ބާކީ ތިބާ އަށެވެ.

2- ފާފަކުރާ މީހާ ހެޔޮމަގަށް ގެނައުމަށް ނޫނީ މުންކަރާތެއް ހުއްޓުވުމަށް އެހީ ހޯދުމުގެ ގޮތުން އެކަން ކުރުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ ބަޔަކާ އެ ވާހަކައެއް ޙިއްސާ ކުރެވިދާނެއެވެ. މިސާލަކަށް: މިވެނި މީހަކު އެވެނި ކަމެއް ކުރެއެވެ. އޭނާގެ ކިބައިން އެކަން ހުއްޓުވާށެވެ. ބިރު ދައްކާށެވެ.

3- ފަތުވާއެއް ހޯދުމަށް މުފުތީއަށް މީހެއްގެ ފަރާތުން ހިނގާ ނުބައި ކަމެއްގެ ވާހަކަ ދެންނެވިދާނެއެވެ. މިސާލަކަށް: އެވެނި ގޮތަކަށް މިވެނި މީހަކު އަނިޔާ ކުރެއެވެ. ހުއްޓުވާނީ ކިހިނެއްތޯ އެވެ؟ ދަލީލަކީ: އަބޫސުފިޔާންގެ އަނބި ކަމަނާ ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ގެ އަރިހަށް އަބޫސުފިޔާނުގެ ޝަކުވާއަކައިގެން ވަޑައިގެން ދަންނަވަނީ ހަމަކަށަވަރުން، އަބޫސުފުޔާނަކީ، ވަރަށް ދަހިވެތި ބޭކަލެކެވެ. އެ ކަލޭގެފާނު، އަޅުގަނޑާއި އަޅުގަނޑުގެ ދަރީންގެ ޚަރަދުބަރަދު ފުދޭވަރަކަށް ނުދެއްވައެވެ. އެކަމަކު އޭނާގެ މުދަލުގެ ތެރެއިން އޭނާއަށް އެނގުމެއްނެތި އަޅުގަނޑު ނެގި އެއްޗެއް މެނުވީއެވެ. ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. "ކަމަނާއަށާއި ކަމަނާގެ ދަރީންނަށް ފުދޭ ވަރަށް (އޭނާގެ މުދަލުގެ ތެރެއިން) ހެޔޮގޮތުގައި ނަންގަވާށެވެ." ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް އެކަމަނާ ޝަކުވާކުރެއްވުމުން ހިތްހަމަ ނުޖެހުމުގެ ބަސްފުޅެއް ވިދާޅެއްނުވެއެވެ. ވީމާ، މިއީ ޣީބައަކަށް ނުވާނެއެވެ. ޙަދީޘް ޢިލްމުވެރިން ވަނީ ރާވީންނާ ބެހޭގޮތުން ހަނދާންބަލި މީހެކޭ ނުވަތަ ދޮގުހަދާ މީހެކޭ ބުނުއްވާފައެވެ.

4- މީސްތަކުން ނުބައިކަންތަކުގެ ތެރެއަށް ވެއްޓިގެން ހިނގައިދާނެކަމުގެ ބިރުން، އެ މީހުން ސަލާމަތްކުރުމަށް ދެކެވޭ ވާހަކަތައް ވެސް ޣީބައިގެ ތެރޭގައި ނުހިމެނޭނެއެވެ. މިސާލަކަށް: އެއީ ބިދުޢަވެރިއެކެވެ. އެހެން ބުނަން ޖެހެނީ ވެސް ނަޞޭޙަތެއްގެ ގޮތުގައެވެ. މި ޙާލަތުގައި ވެސް ހަވާނަފްސަށް ތަބާވެ މީސްތަކުން ބިދުޢަވެރި ނުކުރެވޭނެއެވެ.

5- އެމީހެއްގެ ފާސިޤުކަމުން މަޝްހޫރު ފާސިޤަކަށް ޣީބަ ބުނުން ހުއްދަ ވާނެއެވެ. މިސާލަކަށް ރާ ހުއްދަ ކުރާ މީހާއާ ބެހޭގޮތުން ޢުމަރުބުނުލްޚައްޠާބު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ފާޖިރަކަށް ޙުރުމަތެއް ނުވެއެވެ. (މިއީ ބަލި ރިވާޔަތެއް ކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.) މުރާދަކީ އެ މީހާގެ ފާޖިރުކަން އެއްވެސް ފޮރުވުމެއް ނެތި ޢާއްމުކުރާ މީހާއެވެ. އަމިއްލައަށް ފާޖިރުކަން އިޢްލާންކުރާ މީހާއަށް އެއްވެސް މާތް ކަމެއް ނެތެވެ.

6- މީހަކު މަޢްރިފާކޮށްދިނުމަށް ބުނެވޭ ބަސްތައް ބުނެވިދާނެއެވެ. މިސާލަކަށް ވަކި ލަޤަބަކުން މަޝްހޫރު ވުން، ލޯއަނދިރި ލޮލުން ފެން ވެއްޓޭ މީހާ ، ނޫނީ ކޮރުމީހާއެވެ. އޭނާ އެ ކަމަކަށް މަޝްހޫރު ލަޤަބަކުން ގޮވުމަކީ ޙަރާމްކަމެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް އެމީހާ ދެރަކޮށް ނިކަމެތިކޮށްލުން ކަމުގައި ކަމަށް ވާނަމަ ޙަރާމްވާނެއެވެ. އެ އުނި ލަޤަބު ބޭނުންކުރުން ނޫން އެހެން ގޮތަކަށް އެ މީހާ ތަޢާރަފުކޮށްދެވޭ ކަމަށްވާނަމަ އެ ގޮތް އިތުރު ވެގެންވެއެވެ.

އިބްނުކަޘީރު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ޣީބަ ބުނުމަކީ ދީނުގައި ހަރާމް ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް އެ މީހެއްގެ މަޞްލަޙަތު އެ ކަމުގެ ހިމެނޭ ނަމަ މިސާލަކަށް ޙަދީޘު ޢިލްމުގެ ރާވީންގެ އިތުބާރުގެއްލުމާއި، އިތުބާރުހިފެވޭ ކަންކަމާ ބެހޭ ބައިތަކާއި ނަޞޭޙަތުގެ ގޮތުން ދެކެވޭ ވާހަކަ މެނުވީއެވެ. މިސާލަކަށް ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ފާޖިރު މީހަކާ ބެހޭގޮތުން ޙަދީޘުކުރެއްވީ "އޭނާ، އެތެރެއަށް އައުމަށް ހުއްދަދޭށެވެ. ތިޔަ މީހަކީ އޭނާގެ ޤަބީލާގެ މީހުންކުރެ ނުބައިކަންބޮޑު މީހެކެވެ." ފާޠިމާ ބިންތި ޤައިސްއަށް ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ދެންނެވީ {أَمَّا مُعَاوِيَةُ، فَصُعْلُوكٌ لاَ مَالَ لَهُ، وَأَمَّا أَبُو الْجَهْمِ، فَلاَ يَضَعُ العَصَا عَنْ عَاتِقِهِ} (مُتَّفَقٌ عَلَيهِ) "މުޢާވިޔަތުގެފާނު ދަންނައެ! އެ ކަލޭގެފާނަކީ ފަޤީރު ބޭކަލެކެވެ. އެ ކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުގައި މުދަލެއް ނެތެވެ. އަދި އަބޫޖަހްމު ދަންނައެ! އެކަލޭގެފާނަކީ، އޭނާގެ ކޮނޑުމަތިން އަސާ ތިރިކުރައްވާ ބޭކަލެއްނޫނެވެ." މި ބަސްފުޅުގެ މާނަ ކަމުގައި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. އަބޫޖަހުމު ދަންނައެ! އެ ކަލޭގެފާނަކީ، އަނބީންގެ ގައިގައި ވަރަށް ބޮޑަށް ތަޅުއްވާ ބޭކަލެކެވެ." ގިނަގިނައިން ދަތުރުކުރައްވާ ބޭކަލަކު ކަމުގައި ވެސް ބުނެވިގެންވެއެވެ.

ޣީބަބުނެވޭ މަޖްލިސްތައް

ކޮންމެ އިންސާނެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ މީހަކު ޣީބަ ބުނާ އަޑު އިވޭ ހިނދު އެކަމަށް އިންކާރުކޮށް ނަޞޭޙަތްތެރިވުމެވެ. އަދި އެއީ ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމްގެ ބަސްފުޅުން ޙަރާމްވެގެންވާ ކަމެއްކަން ބުނެދިނުމެވެ. ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވަނީ {مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ أَخِيْهِ، رَدَّ اللَّهُ عَنْ وَجْهِهِ النَّارَ يَوْمَ القِيَامَةِ} (رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ) މާނައީ: "މާތް اللَّهُ، އެ ކަލޭގެފާނަށް ރުއްސުންލެއްވި އަބުއްދަރުދާއުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. (އެ ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.) މާތްނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. "އެ މީހެއްގެ މުސްލިމު އަޚާގެ އަބުރާއި ޢިއްޒަތް ދިފާޢުކޮށްދީފި މީހާ (ދަންނާށެވެ!) ޤިޔާމަތްދުވަހުން، މާތް اللَّهُ، އޭނާގެ މޫނު (އެބަހީ: އެ މީހަކު) ނަރަކައިން މުއްތިކުރައްވާ ހުއްޓެވެ." އަދިވެސް އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. {ما منِ امرئٍ يَخْذُلُ مسلمًا في موطنٍ ينتقَصُ فيه من عرضِهِ ويُنْتَهَكُ فيه من حرمَتِهِ إلَّا خذَلَهُ اللهُ في موطِنٍ يُحِبُّ فيه نُصْرَتَهُ وما مِنِ امْرِئٍ يَنْصُرُ مسلِمًا في مَوْطِنٍ يُنْتَقَصُ فيه من عِرْضِهِ ويُنْتَهَكُ فيه من حرمَتِهِ إلَّا نصرَهُ اللهُ في موطِنٍ يُحِبُّ فيه نُصْرَتَهُ} މާނައީ: "މުސްލިމެއްގެ އަބުރަށް އަރާގަނެވި އޭނާގެ ޙުރުމަތާއި ކަރާމާތް ކަނޑާލެވޭ ތަނެއްގައި އޭނާއަށް ނަޞްރުދިނުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ މީހަކު ހުރެ، އޭނާއަށް އެހީތެރިކަން ބަހުންނާއި އަމަލުން ނުދީ މަނާވެގެންފި ނަމަ ﷲ އެ މީހާ ނަޞްރަށް ބޭނުންވާ ވަގުތު ނިކަމެތި ކުރައްވާނެތެވެ. ހަމައެފަދައިން މުސްލިމެއްގެ ޢިއްޒަތާއި ކަރާމާތް ނަގާލެވި ނިކަމެތި ކޮށްލެވޭ ތަނެއްގައި ނިކަމެތިކުރެވޭ މުސްލިމާއަށް ނަޞްރުދިނުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބި އޭނާއަށް ނަޞްރު ދީފިނަމަ ﷲ އެ މީހަކު ނަޞްރަށް ބޭނުންވާ ވަގުތު ނިކަމެތި ނުކުރައްވައި ނަޞްރު ދެއްވާނެއެވެ."

އަދިވެސް ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙާދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. {من حمى مؤمنًا من منافقٍ – أٌراهُ قال – :بعث اللهُ ملكًا يحمي لحمَه يومَ القيامةِ من نارِ جهنمَ ، ومن رمى مسلمًا بشيءٍ يريدُ شينَه به حبسَه اللهُ على جسرِ جهنمَ حتى يخرجَ مما قال} މާނައީ: "މުއުމިނެއްގެ އަބުރު މުނާފިޤެއްގެ ކިބައިން ދިފާޢުކޮށްދީފިނަމަ ﷲ މަލާއިކަތެއް ފޮނުއްވަވާނެއެވެ. އެ މަލާއިކަތާ އޭނާގެ މަސް ޤިޔާމަތް ދުވަހު ނަރައިން ސަލާމަތް ކުރައްވާނެއެވެ. އެ މަލާއިކަތާ އޭނާ ނަރަކައާ ކައިރި ވިޔަ ނުދޭނެއެވެ. މުސްލިމަކަށް ދެރަ ބަސް ބުނެ ހުތުރު ބަސް ރައްދުކޮށް ޣީބަ ބުނާނަމަ އެ ބުނި ބަސްތައް އޭނާ ނިކަމެތިކުރި މުސްލިމާއަށް ހޯދައި ދެވެންދެން ޤިޔާމަތް ދުވަހު ނަރަކައިގެ މަތިން އެޅިފައިވާ ޞިރާޠުމަގުގައި ކުރިޔަށް ނުދެވޭގޮތަށް ހިފަހައްޓަވާނެއެވެ. ނަރަކަ މަތިން އެޅިފައިވާ ޞިރާޠު މަގުގައި އޭނާގެ ފަރާތުން ޤިޞާޞް ހިއްޕަވާނެއެވެ." މި ޙަދީޘުން ދޭހަވަނީ މުސްލިމުންގެ އަބުރާއި ކަރާމަތަކީ ކޮންމެ މުސްލިމަކު ވެސް އެއަށް އަރައިގަތުމުން އެއްކިބާވާން ޖެހޭ ކަމެއް ކަމެވެ. އެއީ ނަރަކައިން ސަލާމަތްކަން ލިބި ގަތުމަށެވެ.

އަޅުގަނޑުމެންގެ މުޖުތަމައުގައި ޣީބަބުނުން މިހާރު މިވަނީ އާއްމު ވެފައެވެ. އެއީ އާދައިގެ ކަމަކަށް ވެފައެވެ. އެއްވެސް މަޖިލީހެއް، އެއްވެސް ޖަލްސާއެއް ޣީބަބުނުމާ ނުލައި ފުރިހަމައެއް ނުވެއެވެ. އަމިއްލަ އަގު އެރުވުމަށްޓަކައި ނުވަތަ ތާއީދުކުރާ މީހެއްގެ ގަދަރު ބޮޑުކުރުމުގެ ގޮތުން އެހެން މީހެއްގެ އަގުވައްޓައިލުމަކީ ލާޒިމު ކަމެއް ކަމަށް ވަނީ ގަބޫލު ކުރެވިފައެވެ. އަމިއްލަ ގާބިލުކަން ދެއްކުމުގެ ބަދަލުގައި ދެއްކެނީ އެހެން މީހެއްގެ ނާގާބިލުކަމެވެ. މި ހުރިހައި ކަމެއް ކުރަނީ ސިޔާސީ މަސައްކަތުގެ ނަމުގައެވެ. މިއީ ދީނީ ކުލަވަރެއް ނެތް މުޖުތަމައުގައި ހިނގާ ކަންތައްތައް ބަލައިގެން އަޅުގަނޑުމެން ނަކަލުކުރާ ކަންތައްތަކެވެ. އިސްލާމީ މުޖުތަމައަކާ އެއްވެސް ގުޅުމެއް ނެތް ވިޔާނުދާ ކަންތައްތަކެކެވެ. އާޚިރަތް ދުވަހު ނުބައި ކަންތައްތަކާއި ރަނގަޅު ކަންތައްތައް ވަކިކުރުމުގެ މިންގަނޑަކީ ސިޔާސީ މިންގަނޑެއް ނޫނެވެ. ރައްޔިތުންގެ ވޯޓެއް ނޫނެވެ. ގިނަ ބަޔަކު ތާއީދުކުރާ ގޮތެއްވެސް ނޫނެވެ. މިންގަނޑަކީ ﷲ ގެ އެންގެވުމެވެ. ނަހީއާއި އަމުރުފުޅެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާގެ އިރުޝާދުފުޅުތަކެވެ. އެ މިންގަނޑުން ވަޒަންކުރެއްވުމުގައި އަޅުގަނޑުމެން ހަދާ ގާނޫނަކާއި ހަމައަކަށް ބެއްލެވުމެއް ނޯންނާނެއެވެ.

މުސްލިމަކަށް ޣީބަ ބުނެވޭ މަޖްލިހެއްގައި އިނދެ އެކަމަށް އިންކާރު ނުކުރެވޭނަމަ އެ މަޖްލިހެއް ދޫކޮށް ތެދުވެގެން ދިއުމަކީ ވާޖިބެކެވެ. އެފަދަ ބަޔަކު ދައްކާ ވާހަކަ އަޑު އަހައިގެން ވެސް ނުވާނެއެވެ. އެއީ ﷲގެ ވަޙީބަސްފުޅަށް ޢަމަލު ކުރުމުގެ ގޮތުންނެވެ. ﷲ ވަޙީ ކުރައްވާފައިވަނީ {وَإِذَا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آيَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ وَإِمَّا يُنْسِيَنَّكَ الشَّيْطَانُ فَلا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّكْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ} (الأنعام: 68) މާނައީ: "ތިމަން ރަސްކަލާނގެ އާޔަތްތަކާ މެދު ދޮގު ވާހަކަދައްކައި އުޅޭ މީހުން ކަލޭގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގެންފިނަމަ، އެ އުރެން އެ ނޫން ވާހަކައެއް ދައްކައިފުމަށް ދާންދެން އެ އުރެންގެ ކިބައިން ވަކިވެވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އަދި ޝައިޠާނާ ކަލޭގެފާނު ހަނދުމަނެތި ކޮށްފިނަމަ (އެކަން) ހަނދުމަވުމަށްފަހު، އަނިޔާވެރިވީ މީސްތަކުންނާ އެކު ފަހެ، ކަލޭގެފާނު ނީންނަވާށެވެ." އަދިވެސް ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. {وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آيَاتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِهَا وَيُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذًا مِثْلُهُمْ} (النساء: 140) މާނައީ: "ހަމަކަށަވަރުން، ފޮތުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ބާވައިލައްވާފައިވެއެވެ. اللَّهގެ އާޔަތްތަކަށް ކާފިރުވެ، އެ އާޔަތްތަކަށް މަލާމާތްކުރާ އަޑު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިވޭ ހިނދު، އެއުރެން އެހެން ވާހަކައެއް ދައްކަން ފަށައިފުމަށް ދާންދެން، އެއުރެންނާއެކު، ތިޔަބައިމީހުން ނުތިބޭށެވެ! އެހެން ތިޔަބައިމީހުން ތިބެނީނަމަ، ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންނަކީ ވެސް އެއުރެންފަދަ ބަޔެކެވެ." ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘުކުރައްވާފައި ވެއެވެ. {مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ، وَذَلِكَ أَضْعَفُ الإِيْمَانِ.} (رَوَاهُ مُسْلِمٌ) މާނައީ: "ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކަށް މުންކަރާތެއް ފެނިއްޖެނަމަ (އެބަހީ: މީހަކު މުންކަރާތަކަށް އަރައިގަންނަނިކޮށް ފެނިއްޖެނަމަ) ފަހެ، އެ މީހެއްގެ (އަތުން އެކަން މަނާކުރުމަށް ކުޅަދާނަވެގެންވާ މީހާ) އަތުން އެކަން މަނާކުރާހުށިކަމެވެ. ފަހެ، އެކަމަށް އޭނާ ނުކުޅެދުނުނަމަ، ފަހެ، އޭނާގެ ދުލުން އެކަން މަނާކުރާހުށިކަމެވެ. ފަހެ، އެކަމަށް އޭނާ ނުކުޅެދުނުނަމަ، ފަހެ، އޭނާގެ ހިތުން އެކަމާ (އިންކާރުކޮށް) ދުރުހެލިވާހުށިކަމެވެ. އަދި މިއީ، އީމާންކަމުގެ އެންމެ ބަލިކަށި ދަރަޖައެވެ."

ހަމަ ކަށަވަރުން ޢުމަރުބުން ޢަބުދުލް ޢަޒީޒު އެކަލޭގެފާނުގެ އެކުވެރިންނަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަން ކަލޭގެފާނާއެކު ފަސް ސިފައެއް ހުރެގެން ނޫނީ މަޖްލިސް ނުކުރައްވާށެވެ.

ފުރަތަމަ ސިފައަކީ: ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އެނގި ނުލައްވާ ކަންކަމަށް ތިމަން ކަލޭގެފާނަށް މަގު ދައްކަން ވާނެއެވެ.

ދެވަނަ ސިފައަކީ: ހެޔޮ ކަންތަކަށް އެހީތިރިވާން ވާނެއެވެ.

ތިންވަނަ ސިފައަކީ: ތިމަންކަލޭގެފާނާ ހަމައަށް ބައްދަލު ނުވެވޭ މީހުންގެ ޙާޖަތްތައް ތިމަން ކަލޭގެފާނަށް ފޯރުކޮށްދޭން ވާނެއެވެ.

ހަތަރުވަނަ ސިފައަކީ: ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ މަޖްލިސްގައި އެއްވެސް މީހަކަށް ޣީބަ ބުނެވިގެން ނުވާނެއެވެ.

ފަސްވަނަ ސިފައަކީ: ތިމަންކަލޭގެ ފާނު މީސްތަކުންނަށް އަދާކުރަންޖެހޭ އަމާނާތް އަދާކުރެވެން ޖެހޭނެއެވެ. މި ފަސް ސިފަ ހުރި ކޮންމެ މީހަކަށް މަރުޙަބާ ކިޔަމެވެ. ނޫނީ އެ މީހަކީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އެކުވެރިއެއް ނޫނެވެ. އޭނާ އަމިއްލައަށް ތިމަން ކަލޭގެފާނުގެ މަޖްލިސްތަކުން ދުރުވެގަންނާށެވެ.