މަރު: ފޮނިކަމާއި ލައްޒަތު

މަރަކީ ކުރިމަތިލުމަށް ބޭނުންނުވާ އެންމެ ހިތި ޙަޤީޤަތެކެވެ. އެހެނަސް ކޮންމެ ނަފްސެއްވެސް މަރުގެ ރަހަ ދެކޭނެތެވެ. ހުޅަނގުގެ ވިސްނުންތަކަށާއި ޚިޔާލުތަކަށް ބަލާއިރު މަރުވަނީ ވަރަށް ދަތި ވަރަށް ހަނި ގޯޅިއެއްގެ ތެރެއަށް ވަދެ ތާށިވެފައެވެ. އިންސާނާއަށް އެކަށީގެން ނުވާ މާ ބޮޑު އަގަކުން އިންސަނާ މިނެ ވަޒަން ކުރުމުގެ ސަބަބުންނެވެ.

ކޮންމެވެސް ލިޔުންތެރިއަކު އޭނާގެ މާމަ މަރުވުމުން އެކަމާ ދެކޮޅު ހަދައި ﷲގެ މި ސުންނަތަކީ "ގަބުންގެ ފަލްސަފާއެއް" ކަމަށް ސިފަކުރިއެވެ. މި ވާހަކައިން އެ ލިޔުންތެރިޔާގެ ގަބުކަން  ހާމަވިއެވެ. އޭނާގެ ވިސްނުން ތިލަކަން އެނގުނެވެ. އޭނާ މި ބަލަނީ ތޮށިގަނޑަށެވެ. މަދަކަށް ނުބަލައެވެ. އޭނާ އިސްކަން މި ދެނީ ފެންމަތީގައި އޮޔާ ދެމޭ އެތިކޮޅަށެވެ. އަޑިއަށް ގެނބިފައި އޮތް މިންވަރެއް ނޭނގެއެވެ.

މި ކަހަލަ ގަބު ފިކްރުގެ ތެރޭގައި އުޚްރަވީ ވިސްނުން ވަނީ ގެއްލި މަރުވެފައެވެ. ޤަބޫލުކުރަން ޖެހޭ ގޮތުގައި މަރަކީ ދިގު ދަތުރެއްގެ ފެށުމެވެ. އެއީ އުޚްރަވީ ޙަޔާތުގެ ފުރަތަމަ ފިޔަވައްސެވެ. ކަށްވަޅުގެ މަރްޙަލާއަކީވެސް ދިރުން އޮތް ޙަޔާތެކެވެ. އެއީ ވަގުތީ މަރްޙަލާއެކެވެ. މި މަރްޙަލާ ނިމެނީ އަލުން ދިރުއްވައި މަޙްޝަރު ކުރެވޭ ހިސާބުންނެވެ. އަސަރުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. ((ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުން ހެއްދެވިގެން ވަނީ ތާއަބަދަށެވެ. އެހެނެއްކަމަކު ތިޔަބައިމީހުން އެއް ގޮވަތިން އަނެއް ގޮވައްޗަށް ބަދަލު ވަނީއެވެ.)) އަލްއިމާމުލް ޤުރްޠުބީ ވިދާޅުވިއެވެ. ((މަރަކީ އެއީ ނެތިވެ  ދިޔުމެއްނޫނެވެ. އަދި އެއީ ދާއިމީ ފަނާވުމެއް ވެސް ނޫނެވެ. އެހެނަސް އެއީ ހަށިގަނޑާ ފުރާނާއާ ގުޅިފައިވާ ގުޅުން ވަކިވުމެވެ. އެ ދެމެދަށް ހުރަސްއެޅުމެވެ. ޙާލަތު ބަދަލުވެ އެއް ގޮވަތިން އަނެއް ގޮވައްޗަށް ނަޤްލުވުމެވެ.))

މި ބަދަލުވުމުގެ ޙަޤީޤަތާއި ބަދަލުވާ ގޮތަކީ ޣައިބުގައި ވަންހަނާވެގެންވާ ކަންތައްތަކެކެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީސް ކުރެއްވިއެވެ. ((النَّومُ أخو المَوتِ – أخرجه الطبرانى (٩١٩) –  ނިންޖަކީ މަރުގެ އަޚާއެވެ.))  ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި މި ދެ ކަމުގެ ގުޅުން ބަޔާންކޮށް ދެއްވާ މާތް ﷲ ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. ((اللَّـهُ يَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا ۖ فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَىٰ عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الْأُخْرَىٰ إِلَىٰ أَجَلٍ مُّسَمًّى ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ – الزمر : 42 – نفس ތައް މަރުވާހިނދު، އެ نفس ތަކުގެ ފުރާނަތަކާއި، މަރުނުވެ ނިދާވަގުތުގައި ނިދާމީހުންގެ ފުރާނަތައް ހިއްޕަވަނީ اللَّه އެވެ. ދެން މަރުވުމަށް ކަނޑައަޅުއްވައިފި މީހެއްގެ ފުރާނަ، އެކަލާނގެ ހިފަހައްޓަވަތެވެ. އަދި އެނޫން މީހުންގެ ފުރާނަ، ކަނޑައެޅިގެންވާ މުއްދަތަކަށް (ހަށިތަކަށް) ފޮނުއްވަތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެކަންތަކުގައި ފިކުރުކުރާ ބަޔަކަށް ހެކިތަކެއްވާކަން ކަށަވަރެވެ.))

 މަރު: އިންސާނާގެ ޤިޔާމަތް

ކައުނު ކުދިކުދިވެ ހަލާކުވެގެން ދިޔުމަކީ އައު މަރްޙަލާގެ ފެށުމުގެ އިޢުލާނެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި މި މަރްޙަލާއަށް " އާޚިރަތު" ގެ ނަން ދެވިފައިވެއެވެ. މި ފަނާވުމަށް " ޤިޔާމަތު " އޭ ކިޔެއެވެ. އެހެންކަމުން އިންސާނެއްގެ މަރަކީ އޭނާގެ ޤިޔާމަތެވެ. އެއީ ޚާއްޞަ ޤިޔާމަތެކެވެ. އެއީ ބޮޑު ޤިޔާމަތުގެ ކުރީގެ ކަމެކެވެ. ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީސް ކުރެއްވިއެވެ. (( الموتُ القيامةُ – رواه الديلمي (١/١/٣٠) – މަރަކީ ޤިޔާމަތެވެ.))

ވީމާ މަރަކީ އާޚިރަތުގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ފިޔަވައްސެވެ. އެއީ ދުނިޔަވީ ޙަޔާތުގެ އެންމެ ފަހު ފިޔަވަހިވެސްމެއެވެ. އެހެންކަމުން އެއީ ދުނިޔަވީ ޙަޔާތާއި އުޚްރަވީ ޙަޔާތުގެ އިންފާރެވެ. އެއީ ދެ ދުނިޔޭގެ ސަރަޙައްދީ ރޮނގެވެ. މަރުވުމުން އެ ފެށުނީ ބަރްޒަޚުގެ ޙަޔާތެވެ. އެއީ ކަށްވަޅުގެ ޢާލަމެވެ. ދެން އަންނާނީ އަލުން ދިރުއްވުމުގެ (ބަޢާޘް) ފިޔަވައްސެވެ. ދެން މަޙްޝަރެވެ. އެއަށްފަހު ހިސާބު ބެލުމެވެ. އެއަށްފަހު ކޮންމެ މީހަކު ވެސް އެމީހަކު ކުޅަ ޢަމަލެއްގެ ޖަޒާއެއްގެ ގޮތުން ސުވަރުގެއެވެ. ނުވަތަ ނަރަކައެވެ. އެއީ ދާއިމީ ޙަޔާތެވެ. ފަނާވުމެއް ނެތް ޙަޔާތެވެ. ކަށްވަޅާ ބެހޭގޮތުން ލޮބުވެތި ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީސް ކުރެއްވިއެވެ. ((إنَّ القبرَ أوَّلُ منازِلِ الآخِرةِ، فإنْ نَجا مِنهُ، فما بَعدَهُ أيسَرُ، وإنْ لَمْ يَنْجُ مِنهَ، فما بَعدَهُ أشَدُّ مِنهُ – صحيح ابن ماجه ( ٣٤٦١ ) –    ހަމަކަށަވަރުން ކަށްވަޅަކީ އާޚިރަތުގެ ފުރަތަމަ މަންޒިލެވެ. ފަހެ އެ މަންޒިލުން ނަޖާވި މީހާއަށް އެއަށްފަހު އޮތް މަންޒިލުތައް ލުއިފަސޭހަ ވެގެން ވެއެވެ. އެ މަންޒިލުން ނަޖާނުވި މީހާއަށް ފަހެ ދެން އަންނަ މަންޒިލުތަކުގެ ބުރަކަމާއި ދަތިކަން ބޮޑުވެގެން ވެއެވެ.))

 

ޣައިބުގެ ދުނިޔެއަށް ވަނުން

މަރަކީ ޙާލަތު ބަދަލުވެ ޣައިބުގެ ޢާލަމަށް ވަނުމެވެ. އެ ޢާލަމުގައި އިންސާނާގެ ލޮލުގެ ފެނުން ތޫނުވެގެން ދާނެއެވެ. އޭނާއަށް ދުނިޔެ މަތީގައި ފެނުމަށް ނުކުޅެދިފައިވާ ކަންތައްތައް އޭނާއަށް ފެންނަން ފަށާނެތެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. (( لَّقَدْ كُنتَ فِي غَفْلَةٍ مِّنْ هَـٰذَا فَكَشَفْنَا عَنكَ غِطَاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ –  ق : 22 – ހަމަކަށަވަރުން، ތިބާ މިކަންތަކާމެދު غافل ކަމެއްގައި ވީމުއެވެ. ފަހެ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިބާގެ ކިބައިން غافل ކަމުގެ ފަރުދާ كشف ކުރެއްވީމެވެ. ފަހެ، މިއަދު ތިބާގެ ލޮލަކީ ތޫނު ލޮލެކެވެ.))

ސަލަފުން ދުނިޔެ ސިފަކުރައްވަނީ ނިދުމެއް ކަމުގައެވެ. މި ނިދިން އިންސާނާއަށް ހޭލެވެނީ މަރުވުމުންނެވެ. ޢަލީގެފާނަށް ނިސްބަތް ކުރެވޭ ބަސްފުޅެއްގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. (( الناسُ نيامٌ فإذا ماتُوا انتبَهوا –  މީސްތަކުން ތިބީ ނިދައިފައެވެ. ފަހެ އެބައިމީހުން މަރުވެއްޖެނަމަ އެބައިމީހުންނަށް  ހޭލެވިދާނެތެވެ.)) ކޮންމެވެސް ބޭކަލަކު އެކަލޭގެފާނުގެ ރަޙްމަތްތެރިޔާއަށް ލިޔުއްވިއެވެ. ((ހަމަކަށަވަރުން މި ދުނިޔެއަކީ ހުވަފެނެކެވެ. އާޚިރަތަކީ ހޭލުމެވެ.އެ ދެމެދުގައި އޮތީ މަރެވެ. އަހުރެމެން މި އުޅެނީ ތާބީރު ކުރަން ނޭނގޭ ހުވަފެންތަކެއްގައެވެ.))

މަރުގެ ޙިކްމަތް

މަރުގެ ޙިކްމަތާ ބެހޭގޮތުން ވާހަކަފުޅު ދައްކަވަމުން އައްޝައިޚު އަލްޤަރްޟާވީ ވިދާޅުވިއެވެ.

(1) ޙަޔާތުގެ މަންޠިޤު އެނގޭ މީހާއަށް މަރަކީ ޙަޔާތުގެ މަގުކަން އެނގޭނެއެވެ. ބާޣުބާނުން ބަގީޗާގެ ގަސްގަހުން ބައެއް ގޮފިތައް ކަނޑަނީ އެ ގަސްގަހަށް ދިރުންދީ އެ އެއްޗެއްސަށް އާރޯކަން ގެނެސްދިނުމަށެވެ. އެއީ އެންމެންނަށް ޓަކައި ބައެއް އެއްޗެހި ޤުރްބާން ކުރުމެވެ. މި ޤާނޫނު ނުވާނަމަ އުއްމަތުގެ ދަރިން އުއްމަތުގެ ޢަޤީދާއާއި ޝަރަފަށް ޓަކައި ޝަހީދު ނުވާނެތެވެ. އެއީ އުއްމަތަށް ދިރުން ހޯދައި ދިނުމަށް ޓަކައެވެ. ގޮފިގަނޑު ކަނޑައިލަނީ މައި ގަހަށް ދިރުން ދިނުމަށް ޓަކައެވެ. ގުނަވަން ބުރިކޮށްލަނީ ހަށިގަނޑު ސަލާމަތް ކުރުމަށް ޓަކައެވެ.

(2) ދީނުގެ މަންޠިޤުން ވިސްނާނަމަ މަރާއި ޙަޔާތުގެ ފަހަތުގައި ވަނީ ތަކްލީފާއި އިމްތިޙާނުގެ ސިއްރެވެ. އިންސާނާ ފަނާވެދަނިވި ޙަޔާތުގައި ވިރިގެން ދަނީ ދާއިމީ ޙަޔާތުގައި ދިރިދެމި ހުރުމަށް ޓަކައެވެ. މާތްﷲ ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. ((الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا – الملك : 2 – އެކަލާނގެއީ ތިޔަބައިމީހުންކުރެ އެންމެ عمل ރަނގަޅީ ކާކުތޯ امتحان ކުރެއްވުމަށްޓަކައި، މަރުވުމާއި، ދިރިހުރުން، އުފެއްދެވި ރަސްކަލާނގެއެވެ.)) ދީނަށް އީމާންވާނަމަ މަރަކީ ފަނާވުމެއްނޫންކަން އެނގޭނެއެވެ.އެއީ ނެތިގެން ދިޔުމެއް ވެސް ނުމެނޫންމެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު މަރަކީ ޙާލަތު ބަދަލުވުމެވެ. އެއް ޙާލަތުން އަނެއް ޙާލަތަށް ނަޤްލު ވުމެވެ. އެއް ގޮވަތިން އަނެއް ގޮވައްޗަށް ދަތުރު ކުރުމެވެ. މައްޔިތާ ކަށްވަޅުގައި ހޭދަކުރާ ޙަޔާތަކީ ބަރްޒަޚުގެ ޙަޔާތެވެ. އެތާނގައި އޭނާއަށް ލައްޒަތު ލިބޭނެއެވެ. ނުވަތަ ވޭން ލިބޭނެއެވެ. އެއީ އާޚިރަތުގެ ޙަޔާތަށް އޭނާ ގެންގޮސްދޭ މަންޒިލެވެ.

(3) ފިލޯސަފަރުންގެ ވިސްނުމުން ވިސްނާނަމަ ބުނާނީ ކީކޭ ހެއްޔެވެ؟ އިންސާނާގެ މައްޗަށް މަރު ލިޔުއްވާފައި ނުވާނަމަ އޭނާ މި ދުނިޔޭގައި ކައިކައިގެން ދަރިން ހޯދަހޯދާ އުޅޭނެތެވެ. އޭގެތެރެއިން ހަމަ އެކަކުވެސް މަރު ނުވާނެތެވެ. އެތައް ލައްކަ އެތައް މިލިޔަން އަހަރެއް ފަހުން މީހުން ގިނަވެގެންގޮސް މި ދުނިޔެ ކުޑަވެދާނެއެވެ. މި ކަމަށް ޙައްލެއް ހޯދުމަށް ޓަކައި އަހަރަކު އެތައް ބަޔަކު ނައްތައިލަން ނިންމަން މަޖްބޫރު ވެދާނެއެވެ. ކުނި ނައްތާލައިގޮތަށް މީހުން ނައްތައިލާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ނައްތައިލަން ޖެހޭ މީހުން ހޮވާނީ ކިހިނެއް ހެއްޔެވެ؟ ތިމާގެ ދަރި ނައްތައިލަން ރުހޭނެ މީހަކު ހުންނާނެ ބާވައެވެ؟ ވީމާ އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކަށް ވާނީ ޠަބީޢީ މަރަކުން މަރުވުމެވެ. ވީމާ މަރުވުމަކީ ޟަރޫރީ ކަމެކެވެ. އެއީ ޙަޔާތް ދެމި އޮތުމަށް ޓަކައި ޟަރޫރަތެކެވެ. މުސްލިމު ފިލޯސަފަރެއް ކަމުގައިވާ އަޙްމަދު ބިން މުޙައްމަދު މިސްކަވައިހި މަރުގެ ޙިކްމަތް ބަޔާންކޮށް ދެއްވަމުން " ތަހްޛީބުލް އަޚްލާޤު " ނަމަކަށް ކިޔާ ފޮތުގައި ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. " އަހުރެމެންގެ ކާބަފައިންނާއި މައިންބަފައިން މަރު ނުވާނަމަ އަހުރެމެންނާ ހަމައަށް ވުޖޫދު ދެމިގެން ނާންނާނެތެވެ.އިންސާނާ ދާއިމަށް ދެމި ހުންނަ މަޚްލޫޤަކަށްވެއްޖެނަމަ އަހުރެމެންގެ ކުރީގެ މީހުން ދެމިތިބެދާނެތެވެ. އެ އެންމެންނަށް މި ބިން ތަނަވަސްވުގެން ނުވާނެތެވެ. މަރުދެކެ ބިރުގަންނަ މީހަކީ ބާރީވަންތަ ﷲގެ ޢަދްލުވަންތަކަން ދެކެ ބިރުގަންނަ މީހެކެވެ. އެއީ ﷲގެ ދީލަތިވަންތަކަން ދެކެ ބިރުގަންނަ މީހެކެވެ. މަރު ދެކެ ބިރުގަންނަ މީހަކީ މަރުގެ ޙަޤީޤަތް ނުދަންނަ ޖާހިލު މީހެކެވެ."

މިހެންވެ މުއުމިނު އިންސާނާ މަރުދެކެ ބިރެއް ނުގަންނާނެއެވެ. އެކަމަށް ނަފްރަތްތެރިއެއް ނުމެވާނެއެވެ. އޭނާ މަރުވުމަކީ އޭނާ އުޅުނު ދުނިޔެއަށްވުރެ ބޮޑު ، ތަނަވަސް ދުނިޔެއަކަށް ނުކުމެވުމެވެ. އަލްއިމާމުލް ޣަޒާލީ ވިދާޅުވިއެވެ. "އިންސާނާ މަރުވުމުން އޭނާއަށް ކުރިން އުޅެވުނީ އަދިރި ގެއެއްގައިކަން އެނގޭނެތެވެ. ތަނަވަސް ގަސްގަހާގެހި ގިނަ މާ ބުސްތާނަކަށް ދޮރު ހުޅުވުނު ތަން ފެންނާނެތެވެ. އޭނާ އެބުރި ޖަލަށް ދާން ދެން ބޭނުމެއް ނުވާނެއެވެ."