(27 ޖަނަވަރީ 2021 ގައި ޝާއިއުކުރި ބަޔާ ގުޅޭ)
އިސްލާމްދީނުގައި އެއްވެސް ބާވަތެއްގެ މުޢާމަލާތެއްގައި މަކަރާއި ޙީލަތް ހެދުމަކީ ޙަރާމް ކަމެކެވެ.އެއީ އެކަމުގައި މީސްތަކުންގެ މުދާ ބާޠިލު ގޮތުގައި ކެއުން ހިމެނޭތީއެވެ. މަކަރާއި ޙީލަތުން ހޯދާ ކޮންމެ ފައިދާއަކީ ޙަރާމް އެއްޗެކެވެ. އެކަމުގެ ސަބަބުން އޭނާ ދާނީ ﷲގެ ރުއްސެވުމާ ދުރަށެވެ.
(1) ގަނެވިއްކުމުގެ މުޢާމަލާތުގައި މަނާކުރައްވާފައިވާ ކަންތައްތަކުގެތެރޭގައި ޣަރަރު ވެއެވެ. ޣަރަރުގައި ތިން ކަމެއް ހިމެނެއެވެ. އެއީ (1) ގަން އެތި ޙަވާލު ކުރުމަށް ޢުޒްރުވެރިވުމާއި (2) ކޮން އެއްޗެއްކަން ނޭނގޭ އެއްޗެއް ވިއްކުމާއި (3) އޭގައި ޙިރާސާއި ނަޞީބު ހިމެނޭ ވިއްކުމަކަށް ވުމެވެ. މި ކަމުގައި އަޞްލަކީ ރަސޫލާ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ (( بَيْعِ الْحَصَاةِ އާއި بَيْعِ الْغَرَرِ ނަހީ ކުރެއްވުމެވެ. [1] )) بيع الحصاة : އަކީ މި ޒަމާނުގައި ތަޢާރުފުކޮށްފައިވާ ޔާނަޞީބު ފަދަ ބަޔިޢެކެވެ. މިބާވަތުގެ ވިއްކުމުގައި، ވިއްކާމީހާ ގަންނަމީހާއަށް ބުނާނީ މި ގައުކޮޅު އެއްލާށެވެ! އޭތި އޭގެ މައްޗަށް ވެއްޓުނު އެއްޗެއް ތިބާއަށް ވިއްކައިފީމެވެ. މި ބާވަތުގެ ބަޔިޢު ޙަރާން ވަނީ އެކަމުގައި ނޭނގޭ ކަންތައްތަކެއް ހިމެނޭތީއެވެ.
(2) ގަނެ ވިއްކުމުގެ މުޢާމަލާތުގައި ޙަރާން ކުރައްވާފައިވާ ބާވަތްތަކުގެތެރޭގައި ޝަރްޢު ހުއްދަ ނުކުރާ ގޮތްގޮތަށް މުދާ ވިއްކުމުގައި ވާދަކުރުން ވެއެވެ. މި ބާވަތުގެ ގަނެވިއްކުމަށް ތަނާޖުޝް ގަނެވިއްކުމޭ ކިޔެއެވެ. އިބްނު ޢުމަރުގެ އަރިހުން ރިވާކުރެއްވިގެން ވެއެވެ. رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ (( نَهَى عَنِ النَّجْشِ [2] – ރަސޫލުﷲގެފާނު ނަޖްޝު ބަޔިޢު ނަހީ ކުރެއްވިއެވެ.)) بيع النَجْش އަކީ ވިއްކަން ހުށައަޅާފައިވާ މުދަލުގެ އަގު ( އޭތި ގަތުމުގެ ގަސްތަކާނުލައި ) މަތިކުރުމަށްޓަކައި ، ބޮޑުއަގެއް ހުށައަޅައި އޭތި ގަތުމެވެ. މި ކަމުގައި ބައިވެރިވާ ދެމީހުން ވެސް ފާފަވެރިވާނެއެވެ. ނަޖްޝު ބައިޢު ޙަރާން ކުރެއްވީ އެ ބާވަތުގެ ގަނެވިއްކުމުގެ ސަބަބުން ބާޒާރު ގަނޑުބަޑުވެގެން ހިނގައިދާނެތީއެވެ. އެކަމުގެ ސަބަބުން މުދަލުގެ އަގު އަތްނުފޯރާ ފަށަށް މައްޗަށް ހިނގައިދާނެތީއެވެ. މި ބާވަތުގެ ގަނެވިއްކުމުގައި މަކަރާއި ޙީލަތާއި އޮޅުވައިލުން ހިމެނޭތީއެވެ.
(3) ބަޔިޢުގެ މައްޗަށް ބަޔިޢު ކުރުން : މިއީ ޚިޔާރުގެ މުއްދަތުގެ ތެރޭގައި ގަތްމީހާ އަށް އެހެން އެއްޗެއް ވިއްކުމަށްޓަކައި ނުވަތަ ގަތް އެއްޗަށް ވުރެ އަގުހެޔޮ އެއްޗެއް ވިއްކުމަށްޓަކައި، ގަތްމީހާ ހައްލާލައިގެން ބަޔިޢު ފަސްޚުކުރުމެވެ.ނުވަތަ ބަޔިޢުގެ މުޢާމަލާތަށް ދެ ފަރާތް އެއްބަސްވުމަށް ފަހު ، އެކަމަށް ދެ ފަރާތް ރުހިޤަބޫލުވުމަށް ފަހު، ވިއްކާމީހާ ހައްލާލައިގެން އޭތި އެއަށް ވުރެ ކުޑައަގަކަށް ނުވަތަ ބޮޑުއަގަކަށް ، ނުވަތަ އެހެންއެއްޗަކަށް ވިއްކުމެވެ. މިއީ ޝަރްޢުގައި ޙަރާމްކަމެކެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘްކުރައްވަނީ (( لاَ يَبِيعُ الرَّجُلُ عَلَى بَيْعِ أَخِيهِ [3] – އޭނާގެ އަޚާގެ ބަޔިޢުގެ މައްޗަށް ބަޔިޢު ނުކުރާހުށިކަމެވެ! ))
(4) މުދާހިފައިގެން އޭއްޗެހި ވިއްކުމަށްޓަކައި ބާޒާރަށް ދާ މީހަކާ ބައްދަލުކޮށް އެ މުދާ މިވަގުތު ބާޒާރުގައި ވަރަށް އަގު ދަށް ކަމަށް ބުނެ އޮޅުވާލައިގެން ، ހެޔޮ އަގެއްގައި އެ މުދާތައް ގަނެ ބާޒާރުގައި އޭނާ ބޭނުންވާގޮތަކަށް އެ މުދާ ވިއްކުން. މީގެ މިސާލަކީ ރާއްޖެތެރެއިން އަނބު ، ފަޅޯ ، ކަރާ، ދޮންކެޔޮ ފަދަ އެއްޗެހި ހިފައިގެން އޮޑިއެއް ލަފާ އިރަށް އެ އޮޑިއަކަށް އަރައި، އޮޅުވާލައިގެން ހެޔޮއަގުގައި މުދާކޮޅު ގަނެ ބޮޑުއަގުގައި އެ މުދާތައް ބާޒާރުގައި ވިއްކުމެވެ. ކީރތިރަސޫލާ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘްކުރައްވަނީ، މުދާހިފައިގެން ތިޔަބައިމީހުން ގާތަށް އަންނަ މީހުންނާ މި ގޮތަށް ބައްދަލު ނުކުރާށެވެ. [4]
(5) ބޭރުރަށެއްގެ މީހަކު ވިއްކަން ގެނައި މުދަލެއް ވިއްކުމުގައި ދަމާކަޑާމީހަކަށް ވުން ނުވަތަ ބްރޯކަރަކަށް ވުން. ރަށުގެމީހުން އެ މުދަލަށް ބޭނުންވެފައި ތިއްބާ ، އެމީހާ ހައްލާލައިގެން ތިޔަ މުދާތައް ނުވިއްކާ މަށާ ޙަވާލުކުރާށޭ އަހުރެން މާ ރަނގަޅު އަގުގައި ވިއްކައިލަދޭނަމޭ ބުނެ އެ މުދާކޮޅު އަތުލުން. ކީރިތިރަސޫލާ ޙަދީޘްކުރައްވަނީ (( لا يَبِعْ حَاضِرٌ لِبَادٍ )) [5] – ދުރުރަށްރަށުން ވިޔަފާރިމުދާ ހިފައިގެން އަންނަމީހާ ހައްލައިލައިގެން ދަމާކަނޑާމީހަކު ، މީހުންނަށް ގެއްލުންވާ ގޮތަށް ވިއްކާދީ ނަހަދާށެވެ. އަދި ގަނެދީ ވެސް ނަހަދާށެވެ.)) [6]
(6) احتكار ( މޮނޮޕޮލީ ) ކުރުން: އިޙްތިކާރުކުރުމަކީ ބާޒާރުގައި ވަކި މުދަލެއް މަދުވެ ގަންނަން ބޭނުންވާ މީހުން ގިނަވަންދެން ( ޑިމާންޑް އިތުރުވަން ދެން) އެ މުދާ ފޮރުވާފައި ބެހެއްޓުމަށް ފަހު ، އެ މުދާ ބާޒާރަށް ނެރުމެވެ. ރަމަޟާން މަސް ކައިރިވުމުން ފިޔާ ، ބިސް ފަދަ މުދާ ފޮރުވާފައި ،ރަމަޟާން މަސް އައުމުން އަގުބޮޑުކޮށްލައިފާ މި އެއްޗެހި ބާޒާރަށް ނެރުމަކީ އިޙްތިކާރެވެ. މިއީ ރަސޫލުﷲގެފާނު ނަހީކުރައްވާފައިވާ ކަމެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރައްވަނީ (( لاَ يَحْتَكِرُ إِلاَّ خَاطِئٌ )) [7] – ކުށްފާފަވެރިއަކު މެނުވީ އިޙްތިކާރު ނުކުރާނެތެވެ. ))
އަޚްލާޤީ މިންގަނޑުތަކުގައި ހިފެހެއްޓުމާއި މުޢާމަލާތުގައި އޭގެ އަސަރު
އިސްލާމްދީނުގައި އަޚްލާޤަކީ ހަމައެކަނި ޝިޢާރެއްނޫނެވެ. ނުވަތަ އެއީ އެއަށް ތަބާވާން ޖެހޭ އަދަބުތަކެއް ވެސް ނުމެނޫންމެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެއީ އިސްލާމީ މާތް ޝަރީޢަތުގައި އައިސްފައިވާ ޝަރްޢީ ވާޖިބުތަކެކެވެ. މީސްތަކުންނާއެކު މުޢާމަލާތު ކުރާއިރު މި އަޚްލާޤީ މިންގަނޑުތަކަށް ތަބާވާން ޖެހޭނެއެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އެތައް ނައްޞުތަކެއްގައި އަޚްލާޤީ މި މިންގަނޑުތައް އައިސްފައި ވެއެވެ.އޭގެތެރެއިން ބައެއް ނައްޞުތައް ބަޔާންކޮށްލާނަމެވެ.
(1) ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. (( فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضًا فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا تَكْتُمُوا الشَّهَادَةَ وَمَنْ يَكْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ [8] – ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންކުރެ އެކަކު އަނެކަކާ أمانة އެއް حوال ކޮށްފިނަމަ، ފަހެ، އެ أمانة އާ حوال ވި މީހާ، އޭނާގެ أمانة ރައްދުކުރާ ހުށިކަމެވެ! އަދި، އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ކަމުގައިވާ اللَّه އަށް، އޭނާ تقوى ވެރިވާހުށިކަމެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން ހެކިބަސް ވަންހަނާ ނުކުރާހުށިކަމެވެ! އެކަން ވަންހަނާކުރާ މީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާއީ، އޭނާގެ ހިތް ފާފަވެރިވެގެންވާ މީހެކެވެ. اللَّه އީ، ތިޔަބައިމީހުންކުރާ ކަންތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ))
(2) ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. (( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ [9] – އޭ إيمان ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ހީގެތެރެއިން ގިނަކަންތަކާ ދުރުވެގަންނާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ބައެއް ހީއަކީ ފާފައެކެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން އެކަކު އަނެކަކަށް ޖާސޫސް ނުކުރާށެވެ! އަދި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް غيبة ނުބުނާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުންކުރެ އެކަކުވެސް އޭނާގެ أخ އާގެ މަސް މުޅަކޮށް ކެއުމަށް ލޯބިކުރާނެ ހެއްޔެވެ؟ ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުން އެކަމަކަށް ނުރުހޭނޫއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން اللَّه އަށް تقوى ވެރިވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، ގިނަގިނައިން توبة قبول ކުރައްވާ رحيم ވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. ))
(3) މާތް ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ޛައްރުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީސް ކުރެއްވިއެވެ. ﷲ ތަބާރަކަ ވަ ތަޢާލާ ވަހީ ކުރެއްވިއެވެ. ((إِنِّي حَرَّمْتُ عَلَى نَفْسِي الظُّلْمَ وَعَلَى عِبَادِي، فَلَا تَظَالَمُوا [10] -ހަމަކަށަވަރުން ތިމަންރަސްކަލާނގެ ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޒާތުފުޅުގެ މައްޗަށާއި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އަޅުތަކުންގެ މައްޗަށް އަނިޔާވެރިވުން ޙަރާން ކުރެއްވީމެވެ. ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް އަނިޔާވެރި ނުވާށެވެ! ))
(4) ކީރިތި ޤުރްއާނާއި މާތް ރަސޫލާގެ ސުންނަތުގެ ނައްޞުތަކުގައި ރިވެތި އަޚްލާޤުގައި ހިފެހެއްޓުމަށް މުސްލިމުންނަށް ގޮވާލައިފާ ވެއެވެ. މީގެތެރެއިން ބައެއް ނައްޞުތައް ފާހަގަކޮށްލާނަމެވެ.
4.1- ﷲ ޢައްޒަ ވަ ޖައްލަ ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. ((لَا يُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ وَكَانَ اللَّهُ سَمِيعًا عَلِيمًا إِنْ تُبْدُوا خَيْرًا أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا قَدِيرًا [11] – އަނިޔާ ލިބިގެންވާމީހާ މެނުވީ، ނުބައިބަސްބުނެ، ފާޅުކުރުމަކަށް اللَّه ލޯބިވެވޮޑިގެނެއް ނުވެތެވެ. އައްސަވާވޮޑިގެންވާ، މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ކަލަކު ކަމުގައި اللَّه ވޮޑިގެންވެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުން ހެޔޮކަމެއް ފާޅުކުރާނަމަ، ނުވަތަ ހެޔޮކަމެއް ވަންހަނާކުރާނަމަ، ނުވަތަ ނުބައިކަމަކުން عفو ކުރާނަމަ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، ގިނަގިނައިން عفو ކުރައްވާ ކުޅަދުންވަންތަ ކަލަކުކަމުގައި اللَّه ވޮޑިގެންވެއެވެ.))
4.2- ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީ ކުރެއްވިއެވެ. (( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِيمٌ [12] – އޭ إيمان ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން اللَّه އަށްޓަކައި އެކަލާނގެ حق ތައް ފުރިހަމަޔަށް قائم ކުރާ، އަދި عدل އަށް ހެކިދޭ ބަޔަކު ކަމުގައިވާށެވެ! އަދި ބަޔަކުމީހުންދެކެ ތިޔަބައިމީހުންގައި އުފެދިފައިވާ ރުޅިވެރިކަމެއް އެއީ، ތިޔަބައިމީހުން عدل ވެރި ނުވުމުގެ މައްޗަށް ބާރުއަޅާކަމެއް ކަމުގައި ނަހަދާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން عدل ވެރިވާށެވެ! އެގޮތް تقوى ވެރިކަމާ ގާތްކަން ބޮޑެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން اللَّه އަށް تقوى ވެރިވާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، اللَّه އީ، ތިޔަބައިމީހުންކުރާ عمل ތައް މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އީމާންވެ صالح عمل ކުޅަމީހުންނަށް ފާފަފުއްސެވުމާއި، ބޮޑުވެގެންވާ ދަރުމަހުރިކަމަށް އެއުރެންނަށް اللَّه وعد ކުރައްވާފައިވެއެވެ. ))
4.3- މާތްﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބުއްދަރްދާއުގެ އަރިހުން ރިވާކުރެއްވިގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީސްކުރެއްވި އަޑުފުޅު އެއްސެވީމެވެ. (( مَا مِنْ شَيْءٍ يُوضَعُ فِي المِيزَانِ أَثْقَلُ مِنْ حُسْنِ الخُلُقِ، وَإِنَّ صَاحِبَ حُسْنِ الخُلُقِ لَيَبْلُغُ بِهِ دَرَجَةَ صَاحِبِ الصَّوْمِ وَالصَّلَاةِ [13] – ރިވެތި އަޚްލާޤަށްވުރެ ބަރު އެއްޗެއް މީޒާނުގައި ނުބޭއްވޭނެތެވެ.އަދި ރިވެތި އަޚްލާޤުގެ ވެރިޔާއަށް ރޯދަވެރިޔާއާއި ނަމާދު ވެރިޔާގެ ދަރަޖައާ ހަމައަށް ވާޞިލު ވެވޭނެ ކަން ކަށަވަރެވެ. ))
4.4- ޖާބިރު ބިން ސަމްރަތުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީސްކުރެއްވިއެވެ. ((إِنَّ أَحْسَنَ النَّاسِ إِسْلَامًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا [14] – އިސްލާމްކަމުގައި އެންމެ ރިވެތި މީހަކީ އެމީހުންކުރެ ޚުލްޤުގައި އެންމެ ރިވެތި މީހާއެވެ. ))
ނިންމުން
އިސްވެދިޔަ ވާހަކަތަކުން އެނގެނީ އިސްލާމީ އަޚްލާޤަކީ އިންސާނާގެ މުޅި ޙަޔާތް ( ޚާއްޞަ ހަޔާތާއި ޢާއްމު ޙަޔާތް) އޭގައި ޝާމިލުވާ އެއްޗެއްކަމެވެ.އެއީ އިންސާނާގެ ޙަޔާތް ތެދުމަގަށް ލަންބުވައި ބާރެއް ކަމެވެ. އޭގެ ސަބަބުން މުޖްތަމަޢުގައި ލޯތްބާއި ކުލުނާއި އޯގާވެރިކަން ފެތުރި މުޅި މުޖްތަމަޢު ހެޔޮކަންތަކަށް ގޮވައިލައި އެކަމުގައި އެއްބާރުލާ ކަމެވެ. އިސްލާމީ މުޖްތަމަޢު ބާއްޖަވެރިވެފައި ވަނީ މި އަޚްލާޤުގެ ސަބަބުންނެވެ.
އިސްލާމީމުޖްތަމަޢާ އެހެނިހެން މުޖްތަމަޢުތައް ތަފާތުވާ އެއް ކަމަކީ މި އަޚްލާޤެވެ. އެހެނިހެން ދީންތަކުގައި ދީނީ އަގުތަކާއި މާނަވީ އަގުތައް ވަނީ އިހްމާލު ކުރެވިފައެވެ. އެކަމުގެ ސަބަބުން ދީނުގެ މަޤާމު ވަނީ ވެއްޓިފައެވެ. ދީނުގެ އަސަރު ވަނީ މި މުޖްތަމަޢުތަކުން ނެތިފައެވެ. މި ފަދަ މުޖްތަމަޢުތަކަކީ ރިވެތި އަޚްލާޤުން ބޭރުވެފައިވާ ލާއަޚްލާޤީ މުޖްތަމަޢުތަކެކެވެ. މިއަދު މިފަދަ މުޖްތަމަޢުތަކުގެ ބުއްދިވެރީން ދަނީ މި ކަމަށް ސަމާލުކަން ދިނުމަށް ގޮވައިލައްވަމުންނެވެ. އިޖްތިމާޢީ ގޮތުންނާއި އަޚްލާޤީގޮތުން ވެއްޓިފައި އޮތް ފުންވަޅުގަނޑުން އެރޭތޯއެވެ.
(ނިމުނީ)
[1] – أخرجه مسلم في صحيحه (كتاب الطلاق/ باب بطلان بيع الحصاة، والبيع الذي فيه غرر)، رقم:1513.
[2] – أخرجه البخاري (كتاب الحيل/ باب ما يكره من التناجش)، رقم: 6963
[3] – رواه البخارى والبيهقى والطبرانى وأحمد وعبد الرزاق
[4] – ރަސޫލުﷲގެފާނުގެ ބަސްފުޅަކީ وَلَا تَلَقَّوْا الرُّكْبَانَ بِبَيْعٍ އެވެ. މި ޙަދީޘް ރިވާކުރެއްވީ މުސްލިމާއި އަޙްމަދާއި އައްދާރަޤުޠުނީއެވެ.
[5] – رواه البخارى ومسلم والطبرانى وأحمد وابن ماجه
[6] – انظر المعاملات المالية المعاصر ، للدكتور وهبة الزحيلى ، ص : 37
[7] – رواه مسلم والبيهقى وأحمد والدامى وابن حبان والطبرانى وأبو داود والترمذى
[8] – البقرة: 283
[9] – الحجرات: 12
[10] – أخرجه الترمذي في جامعه (أبواب البر والصلة/ باب ما جاء في حسن الخلق)، رقم: 2003م.
[11] – النساء: 148- 149
[12] – المائدة : 8-9
[13] – أخرجه الترمذي في جامعه (أبواب البر والصلة/ باب ما جاء في حسن الخلق)، رقم: 2003م.
[14] – أخرجه ابن أبي شيبة في مصنفه (كتاب الأدب/ باب ما ذكر في حسن الخلق وكراهية الفحش)، رقم: 25316.
