ނޯޓް: މި ލިޔުން ވަނީ ކުރިން ބައެއް އެހެން ނޫސްތަކުގައި ޝާއިއުކުރެވިފައިވެ.
ސިލްސިލާގެ ކުރު ތައާރުފެއް
'ކީރިތި ޤުރުޢާނު ފަހުމްކޮށްގަތުމަށް މަގެއް' މިސިލްސިލާ ގެނެސްދިނުމުގެ ބޭނުމަކީ، މިސިލްސިލާއަށް ދެވިފައިވާ ނަމުން އިޝާރަތް ކުރެވޭ ފަދައިން، ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ މާނަ ދެނެގަތުމަށް އެހީވެ ދިނުމުގެ ގޮތުން މަގެއް ކޮށައިދެވޭތޯ މަސައްކަތްކުރުމެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ރިސާލަތަކީ، މެސެޖަކީ، ކޮބައިތޯ ދެނެގަތުމަށް އެހީތެރިކަމެއް ފޯރުކޮށް ދެވޭތޯ ބެލުމެވެ.
ކީރިތި ޤުރްއާނު އެކުލެވިގެންވަނީ ބައިތަކަކަށް، ސޫރަތްތަކަކަށް، ބަހައިލެވިގެންނެވެ. މިއިން ސޫރަތެއްގެ މާނަ ވިސްނާ ފަހުމްކޮށްގަތުމަށްޓަކައި ދެނިގަންނަންޖެހޭ މުހިއްމު ކަންތައްތަކެއްވެއެވެ. ސޫރަތުގެ މައިގަނޑު މައުޟޫއާއި އިތުރު އެހެން ޘާނަވީ މައުޟޫތައް ވާނަމަ އެއީ ކޮބައިކަނެ ދެނެގަތުމެވެ. އަދި ސޫރަތް ބިނާކުރެވިފައިވަނީ ކިހިނެއްކަމާއި، އޭގައި އެކުލެވޭ ބައިތަކަކީ ކޮބައިކަމާއި އެބައިތަކުގައި އައިސްފައިވާ ވާހަކަތައް, މައިގަނޑު މައުޟޫއުއާ ގުޅެނީ ކިހިނެއްކަން ދެނެގަތުމެވެ. އަދި ސޫރަތުގައި އެކުލެވޭ މުހިއްމު މަފްހޫމުތަކަކީ ކޮބައިކަން ފާހަގަކޮށް، އެމަފްހޫމުތަކުގެ މާނަ ދެނެގަތުމެވެ. އަދި ސޫރަތުގެ ނުވަތަ އާޔަތުގެ ސިޔާގު، ނުވަތަ އޭގެ ތާރީޚީ، އިޖްތިމާއީ، ސިޔާސީ އޮނިގަނޑަކީ ކޮބައިކަން ދެނެގަތުމެވެ. އަދި ބަލާލެވޭ ސޫރަތުން، މުއުމިނުންނަށް އޮތް ފިލާވަޅަކީ، ލިބިދޭ ފައިދާއަކީ، ކޮބައިކަމާ މެދުވެސް ވިސްނުމުގެ ނަޒަރު ހިންގާލަންޖެހެއެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާން ފަހުމްކޮށްގަތުމަށްޓަކައި، އެހީތެރިވެދިނުމުގެ ގޮތުން ކޮށާލަން ގަސްދުކުރާ މަގުގައި، މަތީގައި ދެންނެވުނު ނުކުތާތަކުގެ އަލީގައި، ބަލާލަން ގަސްދުކުރަނީ ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ސޫރަތްތަކުގެ ޖުމްލަ މާނައާއި މެސެޖަކީ ކޮބައިކަމާމެދުގައެވެ.
ކީރިތި ޤުރްއާންގެ މާނަ ދެނެގަތުމުގެ މަސައްކަތުގެ ތާރީޚުގެ މައްޗަށް އަވަސް ކަޅިއެއް
މިމަސައްކަތް ފެށުމުގެ ކުރިން، ކީރީތި ޤުރްއާން ދެނެގަނެ ފަހުމްކޮށް ގަތުމުގެ ގޮތުން ކުރެވިފައިވާ މަސައްކަތުގެ މައްޗަށް އަވަސް ނަޒަރެއް ހިންގާލަން ގަސްދު ކުރަމެވެ. އެމަސައްކަތުން ހިތްވަރު ލިބިގަނެ، ކީރިތި ޤުރްއާން ފަހުމްކޮށްގަތުމަށް މަސައްކަތް ކުރުމުގެ އެދުން، އެފޮތަށް ލޯބިކުރާ މީހުންގެ ހިތްތަކުގައި އަށަގަނުވައި ދިރުވޭތޯއެވެ. ސިލްސިލާގެ ފުރަތަމަ ބޮޅުގެ މައުޟޫއަކީ މިއެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ތަފްސީރުގެ ތާރީޚަށް ވަރަށް ކުރުކޮށް ބަލައިލުމެވެ.
ކީރިތި ޤުރުއާން ބާވާލައްވަން ފެށުނީ ކީރިތި ރަސޫލާ މަދީނާއަށް ހިޖުރަކުރެއްވުމުގެ 13 އަހަރު ކުރިންނެވެ. މީލާދީ ސަނަތުން 610ވަނަ އަހަރުއެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ބާވާލެއްވުނީ އަލަޤް ސޫރަތުގެ ފުތަރަމަ ފަސް އާޔަތެވެ. "ކަލޭގެފާނު [މުހައްމަދުގެފާނު] ހެއްދެވި، ކަލާނގެފާނުންގެ ސާހިބުވަންތަ ރަސްކަލާނގެ އިސްމުފުޅު [ނަންގަނެ، ފަށްޓަވައިގެން] ކަލޭގެފާނު ކިޔަވައިވިދާޅުވެ، އުނގެނި ވަޑައިގަންނަވާށެވެ! އެކަލާނގެއީ ހުރިހާ އެއްޗެއްމެ އުފެއްދެވި ކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ، ގަނޑުލޭ ކޮޅަކުން، އިންސާނާ އުފެއްދެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނު ކިޔަވާވިދާޅުވެ، އުނގެނި ވަޑައިގަންނަވާށެވެ! ކަލޭގެފާނުންގެ ސާހިބުވަންތަ ކަލާނގެއީ އެންމެ ދީލަތިވަންތަ ކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެއީ ގަލަން މެދުވެރިކޮށް (ލިޔެކިޔުން މެދުވެރިކޮށް) އުނގަންނައިދެއްވި ކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ، އިންސާނާއަށް، އޭނާއަށް ނޭނގޭ ކަންތައްތައް، (ލިޔެކިޔުން މެދުވެރިކޮށް) އުގަންނައި ދެއްވިއެވެ."
ކިޔެވުމާ އުނގެނުމަށް ބާރުއަޅައި ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އެންމެ ފުރަތަމަ އާޔާތް ބާވާލެއްވުމަށްފަހު، އޭގެ ތޭވީސް ވަރަކަށް އަހަރު ފަހުން، ހިޖުރައިން 11ވަނަ އަހަރުގައި ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އެންމެ ފަހުން ބާވާލެއްވުނު އާޔަތް ކަމުގައި ބެލެވޭ އާޔަތް ބާވާލެއްވުނެވެ. އަލްބަޤަރާ ސޫރަތުގެ 281ވަނަ އާޔަތެވެ. ކޮންމެ މީހަކުވެސް، ދުނިޔަވީ ހަޔާތުގައި، އޭނާގެ އަމަލުތައް ހެޔޮގޮތުގައި ބެހެއްޓުމަށް ހަނދާންކޮށްދީ އެކަމަށް ބާރުއަޅަމުންނެވެ. "ކަލޭމެން އެދުވަހަކަށް ބިރުވެތި ރައްކާތެރިވެ ތިބޭހުށިކަމެވެ. އެދުވަހަކީ ކަލޭމެން އެންމެން (މާތް)ﷲގެ ހަޒުރަތަށް (އަނބުރާ) ގެންދެވޭނޭ ދުވަހެވެ. އަދި އެއަށްފަހު، ކަލޭމެންގެ ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް (އެމީހެއްގެ އަމަލުތަކުން) ލިބިގަތް ކަމެއްގެ ޖަޒާ، ފުރިހަމަ ގޮތުގައި، އެމީހަކަށް ދެވޭނެއެވެ. އެއްވެސް މީހަކަށް (ކުޑަކޮށްވެސް) އަނިޔާވެރިވުމެއް (ބޭއިންސާފުވެރިވުމެއް) ނެތިއެވެ." މިއާޔަތް ބާވާލެއްވުނީ ކީރިތި ރަސޫލާ ސުވަރުގެ ވަޑައިގަތުމުގެ ނުވަ ވަރަކަށް ދުވަސް ކުރިންކަމަށް ބައެއް ހަދީސްތަކުގައި ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ބާވާލެއްވުނު އާޔަތާއި އަދި އެންމެ ފަހުން ބާވާލެއްވުނު އާޔާތާ ދެމެދުގައި، 23 އަހަރުގެ ދިގު މުއްދަތެއްގެ ތެރޭގައި، ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އާޔަތްތައް ބާވާލެއްވި އެފޮތް ފުރިހަމަ ކުރެވުނެވެ.
ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އިނގިރޭސި ތަރުޖަމާއަކާ އަދި ތަފްސީރެއް ލިޔުއްވި މުހައްމަދު އަސަދު ވިދާޅުވާގޮތުގައި، މިމުއްދަތުގެ ތެރޭގައި ބާވާލެއްވުނު ފޮތް، އާދެ، ކީރިތި ގުރުއާން، ހިމެނިފައިވަނީ ދުނިޔޭގެ ތާރީޚުގައި ހިނގާދިޔަ އެހެން އެއްވެސް ހާދިސާއެއް ނުކުރުވާ ފަދަ ބޮޑު ތައުސީރެއް އިންސާނާގެ ދީނީ، އިޖުތިމާއީ އަދި ސިޔާސީ ހަޔާތައް ކުރުވާފައެވެ. ތައުރާތާއި އިންޖީލުފަދަ މުގައްދަސު އެހެން އެއްވެސް ފޮތެއް، ނޫނީ ތާރީޚީ އެހެން އެއްވެސް ހާދިސާއެއް، ކީރިތި ޤުރުއާން، އެންމެ ފުރަތަމަ، އެބައެއްގެ މައްޗަށް އެފޮތް ބާވާލެއްވުނު މީހުންގެ ހަޔާތަށް، ކުރުވިފަދަ ތައުސީރެއް ކުރުވާފައެއް ނުވެއެވެ. ކީރިތި ޤުރުއާން އެމީހުންގެ ހިތްތަކަށް ވިސްނުމާއި ފިކުރުކުރުމުގެ އިންގިލާބެއް ގެނައެވެ. އަދި ކިޔެވުމާއި އިލްމު އުނގެނުމެ އެދުން އެމީހުންގެ ހިތްތަކުގައި އުފައްދައި އަށަގެންނެވިއެވެ. މިކަމުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން، ދެން އައި ތިން ހަތަރު ޖީލެއްގެ މުސްލިމުން، ދުނިޔެއަށް، އިލްމީ ބޮޑު އިންގިލާބެއް ގެނުވިއެވެ. އަދި މިއިންގިލާބު އަދުގެ ހުޅަނގުގެ އިލްމީ ކުރިއެރުމުގައި މުހިއްމު ދައުރެއް އަދާކުރިއެވެ. ހުޅަނގުގެ ހަޟާރަތުގެ ބިންގާ ކަމުގައިވާ ޔޫނާނީ ޙަޟާރަތުގެ އިލްމީ ތަރިކަ ދިރުވައި ރައްކާކޮށް، އެތަރިކައަށް އިތުރު މުއްސަނދިކަން ގެނެސް، އެތަރިކަ ހުޅަގަށް ފޯރުކޮށްދިނެވެ. އާދެ، މުސްލިމުންގެ ތެރޭގައި، މިދެންނެވި އިލްމީ އަދި ފިކުރީ އިންގިލާބު ގެނައީ ކީރިތި ޤުރުއާނެވެ. އެފޮތުގައި ކިޔެވުމާއި އުނގެނުމަށް ބާރުއަޅައިފައިއޮތް އޮތުމުގު ސަބަބުންނެވެ. އަދި، އެ އެކަމަށް މުސްލިމުން ހިތުގެ އަޑިން ގަބޫލުކޮށް، އެ މަސައްކަތުގައި ދެމިތިބުމުގެ ސަބަބުންނެވެ.
މިހިސާބުން އުފެދޭ ސުއާލަކީ އިލްމީ ތަފާތު ރޮނގު ރޮނގުގައި އިލްމު އުގެނި ކުރިއަށްދާން، ކީރިތި ޤުރުއާނު، އެފޮތް އެންމެ ފުރަތަމަ ބަލައިގަނެ ކިޔެވި ޖީލުތަކަށް ބާރުއަޅައި ހިތްވަރު ދިން އިރު، ފަހުގެ ޖީލުތަކުގެ މުސްލިމުން، ވަކީން ޚާއްސަކޮށް އަދުގެ މުސްލިމުން، އިލްމީ ރޭހުގައި ފަހަތަށް ޖެހުނީ ކީއްވެބާއެވެ؟ އިހުގައި ކީރިތި ޤުރުއާން ވެފައިއޮތީ އިލްމީ ގޮތުން ކުރިއެރުމަށް ބާރު އަޅައި ހިތްވަރު ދޭ ފޮތަކަށެވެ. މިހާރު ކަންތައް އޮތީ މިހެން ބާވައެވެ؟ މިސުއާލުތަކުގެ ޖަވާބު ހޯދައި ކަނޑައަޅާލުމަކީ މިލިޔުމުގެ މަގްސަދެއްނޫނެވެ. ނަމަވެސް، މިސުއާލާ ދޭތެރޭ ވިސްނާލުމަކީ މުހިއްމު ކަމެއްކަން ފާހަގަކޮށްލުމުގެ ގޮތުން މިސުއާލަތައް އުފުލައިލެވުނީއެވެ.
އެއްވެސް ޝައްކެއްނެތެވެ. ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ތަކުރާރުކޮށް، އެފޮތް އުނގެނި ދަސްކޮށް، އެފޮތުގެ އާޔަތްތަކާއި މެދު ވިސްނައި ފިކުރުކުރުމަށް، ބާރު އެޅިފައި އެބައޮތެވެ. މަތީގައި ނަންގަނެވިދިޔަ ޢަލަޤު ސޫރަތުގެ އާޔަތްކޮޅަށް ބަލާލިޔަސް މިކަން ފެނިގެންދެއެވެ. މީގެ އިތުރުން މިކަމަށް ބާރުއަޅައި އެހެން އެތައް އެތައް އާޔަތެއްގައިވެސް ތަކުރާރުކޮށް ވާރިދުވެފައިވެއެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން ދެތިން އާޔަތަކަށް އިޝާރަތްކޮށްލާނަމެވެ. އަލްއަންޢާމު ސޫރަތުގެ 98ވަނަ އާޔަތުގައި ކީރިތި ބާވާލެއްވިފައިވަނީ 'ރަގަޅަށް ފަހުމްކޮށް ވިސްނާނޭ' ބައެއްގެ މައްޗަށްކަމުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. އަދި ޔޫނުސު ސޫރަތުގެ 24ވަނަ އާޔަތުގައި އެފޮތް ބާވާލެއްވިފައިވަނީ 'ވިސްނާ ފިކުރުކުރާ' ބައެއްގެ މައްޗަށްކަމުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. އަދި އައްނަޙްލު ސޫރަތުގެ 12ވަނަ އާޔަތުގައި އެފޮތް ބާވާލެއްވިފައިވަނީ 'ބުއްދީގެ ހަމަތައް ބޭނުންކުރާ' ބައެއްގެ މައްޗަށް ކަމުގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. އަދި އައްނިސާ ސޫރަތުގެ 82ވަނަ އާޔަތުގައްޔާއި ޞޯދު ސޫރަތުގެ 29ވަނަ އާޔަތުގައި، ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އާޔަތްތަށް އިޝާރާތްކުރާ މާނައަކީ ކޮބައިކަމާމެދު 'ތަދައްބުރު ކުރުމަށް'، ފުންކޮށް ވިސްނައި ފިކުރުކުރުމަށް، ގޮވާލެވިފައި ވެއެވެ. މިއިން އެނގެނީ ކީރިތި ގުރްއާނަކީ އުނގެނި ދަސްކުރަންއޮތް ފޮތެއްކަމެވެ. އެފޮތުގެ އާޔަތްތަކަކީ އެޔާމެދު ވިސްނައި ފިކުރު ކުރުމަށްއޮތް އާޔަތްތަކެއްކަމެވެ. މިކަން އަދައިގެން މަސައްކަތްކޮށްފި ކޮންމެ މީހަކަށްމެ އެއީ ކުރެވިދާނޭ ކަމެއްކަންވެސް މިއާޔަތްތަކުން ދޭހަ ވެއެވެ.
އެއްވެސް ޝައްކެއްނެތެވެ. އެންމެ އިހުގައި މުސްލިމުން ކީރިތި ޤުރުއާން ކިޔަވައި އުޅުނީ އެފޮތް ވިސްނައި ފަހުމްކޮށް ގަތުމަށްޓަކައެވެ. އިސްލާމީ ތާރީޚުގެ ސަފުހާތަކުން މިކަން ވަރަށް ސާފުކޮށް އެނގެން އެބައޮތެވެ. ހިޖުރައިން 8ވަނަ އަހަރު މައްކާ ފަތަހަކުރެވި، އެއާވިދިގެން އަރަބި ބައެއް ގަބީލާތައް، އިސްލާމް ދީން ގަބޫލުކުރުމުން، ކީރިތި ރަސޫލާ އެގަބީލާތަކުގެ މީހުންގެ ގާތަށް ބައެއް އަސްހާބުބޭކަލުން ފޮނުއްވިއެވެ. އެމީހުންނަށް ޤުރުއާން ކިޔަވައިދެއްވުމަށްޓަކައެވެ (ليقرئ عليهم القرآن)." އަދި އެހެން ރިވާޔަތެއްގައި "އެމީހުންނަށް ޤުރްއާން އުނގަންނައި ދެއްވުމަށްޓަކައެވެ (ليعلمهم)". މިދެރިވިޔާތް އަޅާކިޔާލުމުން، ކިޔަވައިދިނުމުގެ (ليقرئ)، މި އިބާރާތުގެ މާނައަކީ އުނގަންނައިދިނުންކަން (ليعلم) އެނގެއެވެ.
ކީރިތި ރަސޫލާ ސުވަރުގެ ވަޑައިގަތުމަށްފަހު ކީރިތި ޤުރްއާން އުނގެނުމުގެ މަސައްކަތް ކުރިއަށް ގެންދެވުނެވެ. އެދުވަސް ވަރުގެ އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ މައި ރަށްތަކުގައެވެ. ހިޖާޒުކަރައިގެ މައްކާއާއި މަދީނާގައެވެ. ޝާމްކަރާއިގެ ދިމިޝްގުގައެވެ. އިރާގުގެ ކޫފާއާއި ބަސްރާއާއި ބަޣްދާދުގައެވެ. މިސުރުގެ ފުސްތާތުގައެވެ. (އިހުގެ ފުސްތާތު ކަމުގައި ހިމެނުނު ރަށުގެ ސަރަހައްދު މިއަދު ހިމެނެނީ މިސުރުގެ ވެރިރަށް ގާހިރާގެ ތެރޭގައެވެ) އަދި، ފަހުން އުތުރު އެފްރިކާގެ ރަށްތަކުގައްޔާއި އަންދަލުސް (މުސްލިމް ސްޕެއިން)ގައި ވެސް މެއެވެ. މިރަށްރަށުގެ މިސްކިތްތަކުގައްޔާއި މަދަރުސާތަކުގައެވެ. މިމަސައްކަތުގެ ތަސައްވުރެއް، އަޅުގަނޑުމެންގެ އަތުގައިވާ ބައެއް އިސްލާމީ ފޮތްތަކުން ލިބެން އެބައޮތެވެ. ހަދީސްފޮތްތަކުގެ ޤުރްއާން ތަފްސީރާ ބެހޭ ބާބުތަކުންނެވެ. އަދި އިހުގެ ޤުރްއާން ތަފްސީރުތަކުންނެވެ.
އިހުގެ ތަފްސީރުތަކަށް ބަލާލާއިރު އައްތަބަރީގެ (އަވަހާރަވީ310ހ./923މ. ގައި) ޖާމިޢުލް ބަޔާން، އާއި އިބްނު ކަޘީރުގެ (އަވަހާރަވީ774ހ./ 1373މ. ގައި) ތަފްސީރު އަލްޤުރްއާނު އަލްޢަޡީމް އައްސުޔޫތީގެ 'އައްދުރް އަލް މަންޘޫރު' (އަވަހާރަވީ 910ހ./1505މ. ގައި) ފަދަ ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ތަފްސީރު ފޮތްތަކުން އެންމެ ކުރީގެ ޖީލުތަކުގެ މުސްލިމުން ކީރިތި ޤުރްއާން ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމަށް ކުރިމަސައްކަތް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ނަމަވެސް ފެންނާން އެބައޮތެވެ. މިދެންނެވިފަދަ ތަފްސީރުތަކުގައި ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އެކިއެކި އާޔަތްތަކާ ބެހޭ ގޮތުން، ފުރަތަމަ ދެތިން ޖީލުގެ މުސްލިމުންގެ – އަސްހާބުބޭކަލުންނާއި ތާބިއީ ބޭކަލުންނާއި އަދި ތަބައަ ތާބީއީ ބޭކަލުންގެ – ރައުޔުތައް ބަޔާން ކުރެވިފައިވެއެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އާޔަތްތައް، އެބޭކަލުންނަށް ފަހުމްވެވަޑައިގަތް ގޮތާއި އަދި އެފަހުމްވުން ބިނާވެފައިއޮތީ ކޮންކަމެއްގެ މައްޗަށްތޯ ވެސް އެނގެން އެބަ އޮތެވެ. މިކަމުން، އިހުގެ މުސްލިމުންގެ މެދުގައި، މިނިވަންކަމާއި ފޯރިއާއެކު، ކީރިތި ޤުރުއާން ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމުގެ ގޮތުން ކުރެވުނު މަސައްކަތުގެ ތަސައްވުރެއް ހިތަށް ފެނިގެންދެއެވެ.
މުސްލިމުންގެ ފުރަތަމަ ދެތިން ޖީލަށް ފަހު، ވިދިގެން އައި ގަރުނުތަކުގައި ވެސް، ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އާޔަތްތައް ފަހުމްކޮށްގަތުމުގެ މަސައްކަތް ހުއްޓުމެއް ނެތި ކުރިއަށް ގެންދެވުނެވެ. އަދި ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އާޔަތްތަކާ މެދު ތަފާތު ރޮގުވަޅުތަކުން ބަލައި ބަހުސްތައް ކުރެވެމުން ދިޔައެވެ. ބަހުގެ ޤަވާއިދާ އަދި ބަހުގެ އަދަބިއްޔާތުގެ ރޮނގުވަޅުތަކުން ބަލައިގެންނެވެ. އައްޒަމަޚްޝަރީގެ (އަވަހާރަވީ 538ހ./1144މ. ގައި) އަލްކައްޝާފާއި އަބޫހައްޔާނު އަލްޣަރްނާޠީގެ (އަވަހާރަވީ744ހ./1344މ.ގައި) އަލްބަހްރު އަލްމުޙީޠުއިން މިކަން ފެނިގެންދެއެވެ. ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި އެކި ކަންކަމާ ބެހޭ ގޮތުން އައިސްފައިވާ ހުކުމްތައް ދެނެގަތުމުގެ މައްޗަށްބުރަވެ، އެރޮނގުވަޅުން ބަލައިލެވިގެން ވެސް ތަފްސީރުތައް ލިޔެވުނެވެ. އަލްޤުރްތުބީގެ (އަވަހާރަވީ 671ހ./1273މ. ގައި) އަލްޖާމިއު ހިމެނިފައިވަނީ މިގޮތުން ލިޔެވިފައިވާ އެންމެ މަޝްހޫރު އެއް ތަފްސީރު ފޮތް ކަމުގައެވެ. އިލްމީ އަދި ފަލްސަފީ ރޮގުވަޅަކުން ބެލެވިގެން ވެސް ތަފްސީރުތައް ލިޔެވުނެވެ. މިގޮތުން ލިޔެވުނު އެންމެ މަޝްހޫރު ތަފްސީރެއްކަމުގައި ހިމެނިފައި އޮތީ ފަޚްރުއްދީން އައްރާޒީގެ (އަވަހާރަވީ 605ހ./1209މ.ގައި) 'މަފާތީހު އަލްޣައިބް، ނުވަތަ މަޝްހޫރު ނަމުން ނަމަ، 'އައްތަފްސީރު އަލްކަބީރު'އެވެ. އައްރާޒީ ދެކިލައްވާ ގޮތުގައި، ހައްގާ ހަމައަށް ވާސިލުވެވޭނީ މާތްﷲ އިންސާނާއަށް ދެއްވާފައިވާ ބުއްދިއާއި ސިކުނޑީގެ އަލީގައެވެ. އޭނާގެ ކިބައިގައިވާ އުނގެނުމާއި ވިސްނުމާއި އަދި ފިކުރުކުރުމުގެ ބާރާއި ގާބިލިއްޔަތު ބޭނުންކޮށްގެންނެވެ. އަދި، އެއަށްފަހު، އެއްޗެއްތި ފަހުމުކޮށް، އޭނާގެ އަމިއްލަ ޚިޔާލާއި ރައުޔު ފާޅުކޮށް ކަންކަމާ ދޭތެރޭ ގޮތްކިޔައިގެންނެވެ. އޭނާގެ ތަފްސީރު ބިނާކުރެވިފައިވަނީ މިއުސޫލުގެ މައްޗަށެވެ. އަދި އެދުވަސްވަރުގެ ބައެއް އިލްމީ ވާހަކަތައް ވެސް، އާޔަތްތަކުގެ މާނަ ބަޔާންކޮށްދިނުމުގައި އޭނާގެ ތަފްސީރުގައި ލިޔެވިފައި ވެއެވެ. އޭނާގެ ތަފްސީރު ފޮތް ހިމެނިފައިވަނީ އަމިއްލަ ރައުޔާއި އިޖުތިހާދު ބޭނުންކޮށްގެން ލިޔެވުނު ތަފްސީރުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މަގުބޫލު އެއްފޮތް ކަމުގައެވެ.
ކީރިތި ޤުރްއާން ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމުގެ މަސައްކަތް މިޒަމާނުގައިވެސް މުސްލިމުންގެ މެދުގައްޔާއި (އަދި ޣައިރު މުސްލިމުންގެ މެދުގައިވެސް) ކުރެވެމުން ދިޔައެވެ. މިމަގާމުގައި އަޅުގަނޑު ފާހަގަކޮށްލަން ބޭނުންވަނީ މިޒަމާނުގައި ލިޔެވުނު އަދި މުސްލިމުންގެ މެދުގައި މަގްބޫލުކަން ލިބިފައިވާ ތަފްސީރުތަކުގެ ތެރެއިން އެއް ތަފްސީރެއްގެ ވާހަކައެވެ. ސައްޔިދު ޤުޠްބުގެ (އަވަހާރަވީ 1385ހ./1966މ. ގައި) ޡިލާލުގެ ވާހަކައެވެ. މިތަފްސީރުގެ ވާހަކަ ނަންގަނެލަން ބޭނުންވަނީ އެތަފްސީރު ލިޔުން ބިނާކުރެވިފައިވާ މަންހަޖާއި (މެތޮޑޮލޮޖީއާ) ގުޅޭ މުހިއްމު ނުކުތާއެއް ފާހަގަކޮށްލުމުގެ ގޮތުންނެވެ. އިހުގެ ތަފްސީރުތަކާއި އަދި ފަހުގެ ތަފްސީރުތަކަށް ވެސް ބަލާލާއިރު، އާއްމު ގޮތެއްގައި ފެންނަނީ ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ސޫރަތްތަކުގެ އާޔަތްތަކަށް ވަކިވަކީން ބަލާލެވިގެން އެއާޔަތްތަކުގެ މާނަ ބަޔާންކޮށްދެވިފައިވާ ތަނެވެ. ސައްޔިދު ޤުޠްބުގެ ޡިލާލަށް ބަލާލާއިރު، ފެންނަނީ ސޫރަތްތަކުގެ އާޔަތްތައް، އެއާޔަތްތަކުގެ މައިގަނޑު މައުޟޫއުގެ މައްޗަށް ރިއާޔަތްކޮށް، ބަހާލެވިފައިވާތަނެވެ. އެއަށްފަހު، އާޔަތްތަކުގެ މާނަ އެއާޔަތްތަކާ ބެހޭ މައުޟޫއާއި ގުޅުވައިގެން ބަޔާން ކުރެވިފައިވާތަނެވެ. މިހައިސިއްޔަތުން ބަލާއިރު، ސައްޔިދު ޤުޠްބުގެ ޡިލާލުއަކީ މައުޟޫޢީ ތަފްސީރެއްގެ ގޮތުގައި ކަނޑައަޅާލެވިދާނެއެވެ. ކީރިތި ޤުރުއާން ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމަށް، އެހެން ތަފްސީރުތައް ފަދައިން، މައުޟޫޢީ ތަފްސީރުގެ އެހީތެރިކަންވެސް ވަރަށް މުހިއްމެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ސޫރަތްތަކުގައި ގިނަފަހަރު ތަފާތު އެތައް ވާހަކަތައް ހިމެނެއެވެ. އެކިއެކި ކަންކަމާ ބެހޭ ހުކުމްތަކެވެ. އިއުތިގާދީ ވާހަކަތެކެވެ. ތާރީޚީ ވާހަކަތެކެވެ. މިތަފާތު ވާހަކަތައް އެއްސޫރަތެއްގައި ހިމެނިފައިވަނީ ކީއްވެގެންކަމާއި އެވާހަކަތައް ގުޅޭ މައިގަނޑު މައުޟޫއަކީ ކޮބައިކަން، މައުޟޫއީ ތަފްސީރުތަކުން ސާފުވެގެންދެއެވެ. އަދި، ކީރިތ ޤުރްއާނުގެ ސޫރަތްތަކުގެ އާޔަތްތަކަކީ އެއްއާޔަތާ އަނެއްއާޔަތް ގުޅި ލާމެހިފައިވާ ވަހުދާއެއްކަން، ޔުނިޓެއްކަން ވެސް، މައުޟޫއީ ތަފްސީރުތަކުން ފެނިގެންދެއެވެ.
ކީރިތ ޤުރްއާނުގެ މާނަ ދެނެގަތުމަށް، އިހާއި އަދި މިހާރުގެ މަސައްކަތްތަކަށް ކުރުގޮތަކަށް ނަމަވެސް އަލިއަޅުވާލުމުގެ ބޭނުމަކީ، އެފޮތަކީ، ކުރިންވެސް ނަންގެންފަދައިން، ވިސްނައި ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމަށް އޮތް ފޮތެއްކަން ފާހަގަކޮށްލުމަށްޓަކައެވެ. އަދި، ކީރިތި ޤުރްއާނަށް ލޯބިކުރާ ކޮންމެ މީހަކުވެސް ކީރިތި ޤުރްއާން ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމަށް މަސައްކަތްކުރުމަށް ހިތްވަރު ދިނުމަށްޓަކައެވެ. އަޅުގަނޑުގެ މިމުގައްދިމާ ނިންމާލަން ގަސްދުކުރަނީ ދިވެހިންގެ ތެރޭގައިވެސް ކީރިތި ޤުރްއާން ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމަށްޓަކައި ކުރެވިފައިވާ މަސައްކަތާބެހޭގޮތުން ކޮންމެވެސް އެއްޗެއް ދަންނަވާލައިފައެވެ.
ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި، ކީރިތި ޤުރުއާން ފަހުމުކޮށް ދެނެގަތުމުގެ މަސައްކަތުގެ ވާހަކަ ދައްކާއިރު އެންމެ ފުރަތަމަ ހިތަށް އަންނަނީ، ރަސްމީ ސިފައެއް ލިބިގެން، ދިވެހިބަހުން ލިޔެވި ދިވެހިންގެ ތެރޭގައި އާއްމުވި، ތަރުޖަމާގެ ވާހަކައެވެ. ނަވާރަ ސަތޭކަ ހަތްދިހައިގެ ކުރީކޮޅު ތަރުޖަމާ ކުރެވިގެން 1975ގައި ޝާއިއުކުރަން ފެށުނު ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާގެ ވާހަކައެވެ. އެތަރުޖަމާ ކުރެވުނީ އެދުވަސްވަރުގެ ސަރުކާރުން ކަނޑައަޅާލެވުނު އިލްމީ ފަސް ބޭފުޅެއްގެ މައްޗަށް އެކުލަވާލެވުނު ކޮމިޓިއަކުންނެވެ. ފޮތެއްގެ ސިފައިގައި ލިޔެވި ޝާއިއުކުރެވުމުގެ އިތުރުން، ދިވެހިރާއްޖޭގެ އަޑުން މެދުކެނޑުމެއްނެތި، ރާއްޖޭގެ ކަންކޮޅުތަކަށް، މިތަރުޖަމާ، އިއްވެމުން ދިޔައެވެ. ޝައްކެއްނެތް ގޮތުގައި މިތަރުޖަމާއިން ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ މާނަ ކޮންމެވެސް މިންވަރަކަށް ނަމަވެސް ދިވެހިންނަށް ސާފުވެގެންދިޔައެވެ.
މީގެ އިތުރުން ބައެއް އަމިއްލަ ބޭބޭ ފުޅުންވެސް ދިވެހި ބަހުން ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު ލިޔުއްވައިފައިވެއެވެ. މިގޮތުން ދެ ތަފްސީރެއްގެ ވާހަކަ ނަންގަނެލާނަމެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ އައްޝައިޚު އަލްމަރްހޫމް މަލިންގޭ ހުސައިންދީދީ (އަވަހާރަވީ 1399ހ./1979މ.ގައި) ލިޔުއްވި 'ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު'ގެ ވާހަކައެވެ. މިތަފްސީރަކީ، އަޅުގަނޑަށް މައުލޫމާތު ލިބިފައިވާ ގޮތުގައި، ދިވެހި ބަހުން ލިޔެވުނު ފުރަތަމަ ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރެވެ. މިތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު ފުރަތަމަ ޗާޕުކުރެވި ޝާއިއު ކުރެވުނީ އިންޑިޔާގައި 1378ހ./1958މ. ވަނަ އަހަރުގައެވެ. މިއީ މިހާތަނަށް ދިވެހިބަހުން އެންމެ ތަފްސީލުކޮށް ލިޔެވި ފެންނަން އޮތް ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރެވެ. މިތަފްސީރު ދެ ބައަކަށް ބެހިނގެން ވެއެވެ. ފުރަތަމަބައިގައި އަލް ފާތިހާއިން ފެށިގެން އައް ނަޙްލު ސޫރާތާ (ސޯޅަވަނަ ސޫރަތާ) ހަމައަށް ތަރުޖަމާ ލިޔެވިފައިވެއެވެ. ނޮވެލްޓީއިން ކުރެވުނު ޗާޕުގެ މިބައިގައި، ހަތަރު ޖިލްދު އެކުލެވިގެންވެއެވެ. އަދި ދެވަނަބައިގައި އަލްއިސްރާއު ސޫރަތުން (ސަތާރަވަނަ ސޫރަތުން) ފެށިގެން އައްނާސު ސޫރަތާ (ސަތޭކަ ސާދަވަނަ ސޫރަތާ) ހަމައަށް ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރު ލިޔެވިފައި ވެއެވެ. ނޮވެލްޓީއިން ޗާޕުކުރެވުނު މިބައިގައި ތޭރަ ޖިލްދު ހިމެނެއެވެ. އާދެ، މިފޮތް ކަރުދާހުގައި ލިޔެވި ޝާއިއުކޮށް އާއްމުންނަށް ލިބެން މިހާރު އެބައޮތެވެ. އަދި ހަމަ އެހެންމެ އިންޓަރނެޓުން ވެސް މިތަފްސީރު ފޮތްބައި ބަލައިލުމުގެ ފުރުސަތު އެބައޮތެވެ.
ދެވަނައަށް ފާހަގަކޮށްލަން ބޭނުންވަނީ ޅ. ހިންނަވަރު އައްޝައިޚު އަލްމަރްހޫމު އަބޫބަކުރު އިބްރާހިމް އަލީ 2006 ވަނައަހަރު ލިއުއްވި ތަރުޖަމާއާއި ތަފްސީރުގެ ވާހަކައެވެ. އަދި މިހާތަނަށް ކަރުދާހުގައި ލިޔެވި ޝާއިއުކުރެވިފައި ނެތަސް، އިންޓަރނެޓްގައި އޭނާގެ ތަފްސީރާއި ތަރުޖަމާ ޝާއިއު ކުރެވި ލިބެން އެބައޮތެވެ. މިއީ ސާދާ ދިވެހި ބަހުން އެންމެ އާންމު މީހާއަށްވެސް ދޭހަވާނޭ ފަދައިން ލިޔުއްވާފައިވާ ތަރުޖަމާއަކާއި ތަފްސީރެއް ކަމުގައި މުސައްނިފު ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ.
އާދެ، އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރޭގައި ވެސް ރަސްމީ ސިފައިގައްޔާއި އަދި އަމިއްލަ މީސްމީހުން ވެސް ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ މާނަ ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމަށް މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެވިފައިވާކަމުގެ ހެކި ދެންމެ މި އިޝާރަތްކޮށްލި ދެތިން ފޮތުން ލިބެއެވެ. މީގެ އިތުރުން ވެސް ރާއްޖޭގެ އެކިއެކި ކަންކޮޅުގައި ކީރިތި ޤުރްއާން ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމުގެ މަސައްކަތް ކުރެވިފައި ވެއެވެ. ޚާއްސަ ގޮތެއްގައި އައްޑު އަތޮޅުގައެވެ. ސ.ހިތަދޫ ޝައިޚު ހުސައިން ރަހާއާއި އޭނާގެ އިސްދަރިވަރުންގެ ތެރޭގައި ހިމެނުނު ޝައިޚު މޫސާ އަލްމުސްތަފާ އާއި ދެ އިލްމުވެރިން ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެއް ލިޔުއްވި ކަމަށްވެއެވެ. އަދި މީގެ އިތުރުން ޖަލާލުއްދީން އަލްމަހައްލީއާއި (އަވަހާރަވީ 864ހ/1459މ.ގައި) އޭނާގެ ދަރިވަރު ޖަލާލުއްދީން އައްސުޔޫޠީގެ (އަވަހާރަވީ 911ހ./1505މ.ގައި) ތަފްސީރު ކަމުގައިވާ ތަފްސީރު އަލްޖަލާލައިން ވެސް ހިތަދޫގައި ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރެވުނު ކަމަށްވެއެވެ. މިއިން ފޮތެއް ބަލާލުމުގެ ނަސީބު އަޅުގަނޑަކަށް ލިބިފައެއްނުވެއެވެ. އެހެން ކަމުގައި ވިޔަސް، މިއިން އެނގެނީ ދިވެހިން ވެސް، ކީރިތި ޤުރުއާން ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމުގެ ގޮތުން މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްފައިވާ ކަމެވެ.
ކީރިތި ޤުރުއާން ފަހުމްކޮށްގަތުމުގެ މަސައްކަތް ކުރިއަށް ގެންދިޔުމަކީ މުހިއްމު ކަމެއްކަން، އެފޮތަށް ލޯބިކުރާ ކޮންމެ މީހަކުވެސް ދެކޭނޭކަމީ، އެއްވެސް ޝައްކެއް އޮތް ކަމެއްނޫނެވެ. 'ކީރިތ ޤުރްއާން ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމަށް މަގެއް'، މިސިލްސިލާ ހުށަހަޅާލަނީ، މިކަމަށް މާތްﷲގެ ކިބަފުޅުން ތައުފީގު އެދޭހާލު، ކީރިތި ޤުރްއާން ފަހުމްކޮށް ދެނެގަތުމުގެ މަސައްކަތުގެ އާއޮށެއް އިންދުމުގެ ގަސްދުގައެވެ. މިއޮށުގައި ކޯދުލައި އާނިރެއް ފަޅުވައިލެވޭތޯއެވެ. އަދި ކީރިތި ޤުރުއާން ދެނެގަނެ ފަހުމްކޮށްގަތުމުގެ ސިލްސިލާއަށް ބޮޅެއް އިތުރުކޮށްލެވޭތޯއެވެ. އެކަމަށް އެހީތެރިވުމުގެ ގޮތުން އަތެއް ފޯރުކޮށް ދިނުމުގެ މަގުސަދުގައެވެ. ކިޔުންތެރިންގެ ކިބައިން އެދެނީ ފާޑުކިޔުމުގެ ނަޒަރަކުން ލިޔުންކިޔައި ކުށެއްވާ ނަމަ އެކަން ފާހަގަކޮށްލަދިނުމެވެ. އަދި އުފެދޭ ސުއާލުތަކާއި ލިޔުމުގައި ސާފުކޮށް ބުނެނުދެވި ހުރިކަންކަން ވެސް ފާހަގަކޮށްލަދިނުމެވެ. އެސުއާލުތަކުގެ ޖަވާބު ހޯދައި އަދި ސާފުނުވެހުރި ކަންކަން ސާފުކޮށްދެވޭތޯ މަސައްކަތް ކުރުމަށްޓަކައެވެ. ދެވަނަ ބައިގައި އަލްފާތިޙާ ސޫރަތުގެ، އާދެ، އަލްހަމްދު ސޫރަތުގެ މާނައިގެ މައްޗަށް ބަލައިލަން ގަސްދުކުރަމުން، އަޅުގަނޑުގެ މުގައްދިމާ މިހިސާބުން ނިންމާލަމެވެ.