ގުނޫތަށް ދުއާ އިތުރު ކުރެވޭނެ ގޮތަކީ ކޮބާ؟

الحمدُ لله, والصلاة والسلام على رسول الله وعلى جميع صحابته ومن اهتدى بهداه.

ﷲ ވަނީ އަޅުތަކުންނަށް ﷲ އަށް ދުޢާ ދެންނެވުމުގެ ހުއްދަ ދެއްވާފައެވެ. އަދި ދުޢާތައް ވަނީ ކީރިތި ޤުރުއާނުން އުނގަންނަވައި ދެއްވާފައެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ އުއްމަތަށް ދުޢާ ދަސްކޮށް ދެއްވާފައެވެ. ނަމަވެސް ހިތާމައަކީ ޝައިޠާނާ ވަނީ، ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އުއްމަތަށް އުގަންނަވައި ދެއްވާފައިވާ ދުޢާތައް ދޫކޮށް، އަމިއްލައަށް ދުޢާތަކެއް އުފެއްދުމަށް މަސައްކަތް ކޮށްފައެވެ. އެގޮތަށް އުފެދިފައިވާ ދުޢާތަކުގެ ތެރޭގައި ނަބިއްޔުންނާއި ޞާލިޙު އަޅުތަކުންނަށް ނިސްބަތްކޮށް އުފެއްދިފައިވާ ދުޢާތައް ހިމެނެއެވެ. މިސާލަކަށް ނޫޙުގެފާނުންގެ ދުޢާ؛ ޔޫނުސްގެފާނުންގެ ދުޢާ؛ އަބޫބަކުރުގެފާނުންގެ ދުޢާ ފަދަ ދުޢާތަކެވެ. ‏‏أَنَّ ‏عَبْدَ اللَّهِ بْنَ مُغَفَّلٍ سَمِعَ ابْنَهُ يَقُولُ : اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْقَصْرَ الْأَبْيَضَ عَنْ يَمِينِ الْجَنَّةِ إِذَا دَخَلْتُهَا ، فَقَالَ : أَيْ بُنَيَّ سَلْ اللَّهَ الْجَنَّةَ ، وَتَعَوَّذْ بِهِ مِنَ النَّارِ، فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ‏‏صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ‏‏يَقُولُ :‏ ‏إِنَّهُ سَيَكُونُ فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ قَوْمٌ يَعْتَدُونَ فِي الطَّهُورِ وَالدُّعَاءِ. رواه أبو داود (69). ހަމަ ކަށަވަރުން ޢަބުދުﷲ ބިން މުޣައްފަލު، އެކަލޭގެފާނުންގެ ދަރިކަލުން، ދުޢާގައި ކިޔުއްވި އަޑު އެއްސެވިއެވެ. "އޭ ﷲ އެވެ! މިއަޅާއަށް ސުވަރުގެ ވަދެވޭހިނދު ސުވަރުގޭގެ ކަނާތްފަރާތުން ހުދު ގަނޑުވަރެއް ދެއްވާނދޭވެ." އެހިނދު ޢަބުދުﷲ ވިދާޅުވިއެވެ. "އޭ، ލޯބިވާ ދަރިފުޅާއެވެ. ސުވަރުގެ ދެއްވުމަށް އެދޭށެވެ! އަދި ނަރަކައިން ސަލާމަތްތެރިކަމަށް އެދޭށެވެ! ހަމަ ކަށަވަރުން އަހުރެން، ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވި އަޑު އެހީމެވެ. "ތިމަންކަލޭގެފާނުން އުއްމަތުގެތެރެއިން ބަޔަކު ދުޢާކުރުމުގައްޔާއި ޠާހިރުވުމުގައި ހައްދު ފަހަނައަޅައި ދާނެއެވެ." ޠާހިރު ވުމުގައި ހައްދު ފަނައަޅައި ދިޔުމަކީ، ވުޟޫ ކުރުމުގައި ފެން އިސްރާފު ކުރުމާއި، ތިންފަހަރަށްވުރެ ގިނައިން، ގުނަވަންތައް ދޮވުންފަދަ ކަންތައްތަކެވެ.

ދުޢާ ކުރުމުގައި ހައްދު ފަހަނައަޅައި ދިއުމުގެ މައްޗަށް، އަޅުގަނޑު، މިލިޔުމުގައި އަލިއަޅުވާ ލެވޭތޯ ބަލާނަމެވެ. އަދި އޭގެ ކުރީގައި، މިޙަދީޘު އިތުރަށް ބަޔާން ކޮށް ދިނުމުގެ ގޮތުން މިސާލެއް ގެންނާނަމެވެ. (( اللهم إنا نسألك من خير ما سألك به محمد صلى الله عليه وسلم وعبادك الصالحون ، ونستعيذ بك من شر ما استعاذ به محمد صلى الله عليه وسلم ، وعبادك الصالحون )) މިދުޢާގައި މިވާ "وعبادك الصالحون"، މިފަދައިން ކިޔަން ޖެހޭތޯއެވެ؟ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم، ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުން އެދިލެއްވި ކަންތަކަށް ވުރެ އިތުރު މޮޅު އެދިލެއްވުމެއް، ޞާލިޙު އަޅުންނަށް އެދިލެއްވޭނެތޯއެވެ؟ ވީމާ، މިއީ ހައްދުފަހަނައަޅައި ދިޔުމެއްކަމަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.

މުސްލިމުންނަށް، ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން ވާރިދުވެފައިވާ ޞައްޙަ ދުޢާތައް ފުދެއެވެ. އެދުޢާތަކުގައި ހިފުމަށް މަސައްކަތް ކުރައްވާށެވެ! ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން ވާރިދުވެފައިވާ މި ބަސްފުޅާމެދު ވިސްނަވާށެވެ!

ޤުނޫތުގައި ކިޔާ ދުޢާއާ ގުޅޭ ގޮތުންވެސް މުހިންމު ކަންތަކެއް، ދުޢާ ކުރާމީހުނަށް އެނގެން ޖެހޭ ކަމަށް ދެކެމެވެ. އެހެންކަމުން، އެކަންތައްތަކަށް އިޝާރާތް ކުރަން ޤަޞްދު ކުރަމެވެ. ޤުނޫތުގެ ދުޢާއަކީ ބާރަށް ކިޔަންޖެހޭ ދުޢާއެކެވެ. ޤުނޫތަކީ އަޅުކަމަކަށްވާއިރު، އެ އަޅުކަން ކުރަންޖެހޭނީ، އެ ކަން ކުރުމުގައި އޮންނަ އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތަކީ ކޮބައިތޯ ބަލައި ހޯދުމަށް ފަހުގައެވެ.

އިމާމާ ބާރުއަޑުން ޤުނޫތު ކިޔުމުން، މައުމޫމުން ބާރު އަޑުން އާމީން ކިޔައެވެ. އެއީ ރާސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން މުސްލިމުންނަށް ވާރުތަވަމުން އައިސްފައިވާ ގޮތެވެ. އެންމެ ރަނގަޅު ގޮތުގައި އަޅުކަން ކުރެވޭނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އެ އަޅުކަމެއް ކުރެއްވި ގޮތަށް ކުރުމުންނެވެ. އަދި ﷲގެ ޙަޟުރަތުގައި ޤަބޫލު ވުންވެސް ވަނީ، ޝަރުޢުގައި ވާގޮތަށް އެކަން ކުރުމުންނެވެ.

ބައެއްފަހަރު ރަނގަޅުކަމަށް ފެންނަ ގޮތަކީ ރަނގަޅުނޫން ގޮތަށްވެސް ވެދެއެވެ. އަދި ނުބައި ގޮތްކަމަށް ދެކޭގޮތް، ރަނގަޅު ގޮތް ކަމަށްވެސް ވެދެއެވެ. ބައެއްފަހަރު ދުޢާކުރުމުގައި ހައްދުފަހަނައަޅައި ގޮސް، ﷲ އާއި ﷲގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އާއި މުއުމިނުން އެކަމަށް އިންކާރު ކުރާ ހިސާބަށްވެސް އެބަ ދެއެވެ.

ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން ވާރިދުވެފައިވާ ޤުނޫތަށްވުރެ އިތުރު ދުޢާތައް ކުރުމަށް ޝަރުޢީ ގޮތުން ގޮތްތަކެއް ކަނޑަ އެޅިފައިވެއެވެ. އެގޮތުން ޤުރުއާނާއި ސުންނަތުން ނެގިފައިވާދުޢާތައް އިޚުތިޔާރު ކުރުމަކީ އެންމެ ރަނގަޅުގޮތް ކަމުގައި ޢިލްމުވެރިން ދެކެއެވެ. އަދި ދުޢާތައް ކިޔުމުގައި މައުމޫމުންނަށް އުދަގޫވާ މިންވަރަށް ދިގު ނުކުރުމަކީ ސުންނަތް ގޮތެވެ.

ވީމާ، ޤުނޫތު ކިޔުމުގައި ދުރުހެލިވާން ޖެހޭ ބައެއް ކަންތައް، ތިޔަބޭފުޅުންގެ ސަމާލުކަމަށް ގެނެވޭތޯ ބަލާނަމެވެ.

ސަމާލުވާން ޖެހޭ މުހިންމު ބައެއް ކަންތައް

1- ޤުނޫތު ކިޔާއިރު، ލަވަ ކިޔާގޮތަށް ދަމައި، އެކިރާގުރާގަށް ކިޔުމާއި، ޤުރުއާން ތަރުތީލުކޮށް ކިޔަވާގޮތަށް ކިޔުމަކީ، ދީން އެކަމަށް ހިއްވަރު ދޭކަމެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ އޭގެ ސަބަބުން އިބްތިހާލުވުމާއި ޚުޝޫއަތްތެރިކަމާއި އަޅުކަމުގެ ރޫޙު ގެއްލެއެވެ. އަދި އެ ގޮތަށް ކުރެވޭ ދުޢާއަކީ، ދެއްކުމަށް ކުރެވޭ ދުޢާއަކަށް ވުން ގާތެވެ. ދުޢާ ކުރުމަކީ ބޮޑުކަމެއް ދިމާވުމުން ﷲގެ ޙަޟުރަތުގައި އިބްތިހާލުވެ ﷲގެ ކުރިފުޅުމަތީ ނިކަމެތިވެ ދުޢާކުރުމެވެ. މިސާލަކަށް: ފަޤީރަކު، މުއްސަންޖެއްގެ ކިބައިން ކަމަކަށް އެދޭއިރު، ލަވަ ކިޔާގޮތަށް ރާގު ލައްވާފައި އެދޭ ކަމަށްވާނަމަ އިޙްސާސްވާނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟ ވީމާ، މިގޮތަށް ދުޢާ ކުރުމަކީ، ދީނުގެ އިތުބާރުހުރި ޢިލްމުވެރިންގެ ފަރާތުން އައިސްފައިވާ ގޮތެއް ނޫނެވެ.

އެހެންކަމުން، ނަމާދުގައި އިމާމުވެ ދުޢާކުރުމަށް ﷲ ތައުފީޤު ދެއްވާފައިވާ  އިމާމާ ޤުނޫތު ކިޔާއިރު، ފުރަތަމަވެސް އޭނާގެ ނިޔަތް ރަނގަޅުކުރަން ޖެހެއެވެ. ދެއްކުމަށް، ނުވަތަ މައުމޫމުންގެ ތަޢުރީފު ލިބިގަތުމަށް ދަހިވެތިވުން އޮވެގެން ނުވާނެއެވެ. އަދި ދުޢާ ކުރާއިރު އޭނާގެ ޢާއްމު އަޑުން ބިރުވެތިކަމާ އެކު، ﷲގެ ޙަޒުރަތަށް އިބްތިހާލުވެ ދުޢާކުރަން ޖެހެއެވެ.

2- އަމިއްލައަށް އުފައްދާފައިވާ ދުޢާތަކާއި، އަޞްލެއްނެތް ދުޢާތަކުން ދުރުވެގަންނަން ޖެހެއެވެ. އަދި ދުޢާ ކިޔުމުގައި ތަކުލީފު އުފުލައިގަތުމެއް ނުވެއެވެ. އުނދަގުލާއި ތަކުލީފު އުފުލުމުގެ ސަބަބުން ދުޢާގައި ކުށް ޢިބާރާތްތައް ގިނަވެ، މާނަ އޮޅޭގޮތް މެދުވެރިވެއެވެ. އިމާމާ އުނދަގުލާއި ތަކުލީފު އުފުލައިގެން ދުޢާ ކުރުމުން ހީވަނީ، މަރުވެފައިވާ ސުންނަތެއް ދިރުވަނީ ހެންނެވެ. އިމާމަކު  ދުޢާކިޔުން ރީތިކުރަން މަސައްކަތް ކުރާނަމަ، އޭނާއާއި ﷲއާ ދެމެދު އޮންނަން ޖެހޭ ގުޅުން ބަލިކަށިވާނެއެވެ.

3- ޚާއްޞަކޮށް ފަރުޟު ނަމާދުތަކުގައި، ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން ސާބިތުވެފައި ނުވާ ދުޢާތަކުންނާއި، އެ ރިވާޔަތެއްގެ ސަނަދުގައި ދޮގުވެރިޔަކުވާ ދުޢާތަކުން ދުރުވެގަންނަން ޖެހެއެވެ. އެފަދަ ދުޢާތަކުގެތެރޭގައި،  فُرَاتُ އޭ ކިޔުނު މީހަކު،  علي رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާފައިވާ  މީހަކު ޢަޞްރުނަމާދުގެ ކުރިން ހަތަރު ރަކުޢަތް ނަމާދެއްކޮށް އެނަމާދުގައި ކިޔުމަށް ވާރުދުވެފައިވާ ދުޢާ ހިމެނެއެވެ. އެ ދުޢާއަކީ: "تَمَّ نُورُكَ فَهَدَيْتَ، فَلَكَ الْحَمْدُ، عَظُمَ حِلْمُكَ فَعَفَوْتَ، فَلَكَ الْحَمْدُ، بَسَطْتَ يَدَكَ فَأَعْطَيْتَ،فَلَكَ الْحَمْدُ رَبَّنَا، وَجْهُكَ أَكْرَمُ الْوُجُوهِ، وَجَاهُكَ أَعْظَمُ الْجَاهِ، وَعَطِيَّتُكَ أَفْضَلُ الْعَطِيَّةِ وَأَهْنَؤُهَا،تُطَاعُ رَبَّنَا فَتَشْكُرُ، وَتُعصَى رَبَّنَا فَتَغْفِرُ، وَتُجِيبُ الْمُضْطَرَّ، وَتَكْشِفُ الضُّرَّ، وَتَشْفِي السَّقِيمَ، وَتَغْفِرُ الذَّنْبَ، وَتَقْبَلُ التَّوْبَةَ، وَلَا يَجْزِي بِآلَائِكَ أَحَدٌ، وَلَا يَبْلُغُ مِدْحَتَكَ قَوْلُ قَائِلٍ فَهَدَيْتَ فَلَكَ الحَمْدُ ,عَظُمَ حِلْمُكَ" މިއެވެ. މިދުޢާ އައިސްފައިވާ ރިވާޔަތް ގެނެވިފައިވަނީ ބަލި ރިވާޔަތަކުން އަބޫ ޔަޢުލާގެ ފަރާތުންނެވެ. އެރިވާޔަތުގެ ސަނަދުގައި ވަރަށް ގިނަ ޢިއްލަތްތަކެއް ވެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެއް ޢިއްލަތަކީ ސަނަދު މެދުކެނޑިފައި ވުމެވެ. މިރިވާޔަތުގައި މި ވާ ފުރާތު ބިން ސަލްމާން، علي رضي الله عنه އާ ބައްދަލުވިކަން ސާބިތެއް ނުވެއެވެ. ވީމާ މިސަނަދަކީ މެދުކެނޑިފައިވާ ސަނަދެކެވެ.

މިއީ ބަލި ސަނަދެއްގެ ރިވާޔަތަކަށް ވީނަމަވެސް ވަރަށް ގިނަ މީހުން މިދުޢާ ކުރުމުގައި ގަދަ އަޅައި މަސައްކަތް ކުރާތަން ފެނެއެވެ. އެގޮތަށް  އެ މަސައްކަތް ނުކޮށް، ޞައްޙަ ސަނަދުން އައިސްފައިވާ ދުޢާތައް ކިޔާނަމަ ރަނގަޅުވެފައި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمއަށް ތަބާވުން މާ ގާތްކަން ބޮޑެވީހެވެ.

4- ކާފިޔާ ހަމަވާގޮތަށް ދުޢާތައް ތަރުތީބު ކުރުމުން ދުރުހެލިވާން ޖެހެއެވެ.

ބުޚާރީގައި ޢަބްދުﷲ ބުން ޢައްބާސު رضي الله عنهما ގެ އަރިހުން ޘާބިތުވެފައިވާ ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ. " فَانْظُرِ السَّجْعَ مِنَ الدُّعَاءِ فَاجْتَنِبْهُ ، فَإِنِّي عَهِدْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَصْحَابَهُ لَا يَفْعَلُونَ إِلَّا ذَلِكَ يَعْنِي لاَ يَفْعَلُونَ إِلَّا ذَلِكَ الِاجْتِنَابَ " ދުޢާގައި ކާފިޔާ ހަމަވާގޮތަށް ތަރުތީބު ކުރެވިފައިވާ ދުޢާތަކުން ދުރުހެލިވާށެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން އަހަރެންނަށް ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އަދި އެ ކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުންވެސް ފެނިފައިވެއެވެ. އެބޭކަލުން ކާފިޔާ ފުރިހަމަ ކޮށްގެ ދުޢާކިޔާފައެއް ނުވެއެވެ.

ކާފިޔާ ހަމަވާގޮތަށް އުފެދިފައިވާ ދުޢާތަކުގެ ތެރޭގައި: "اللهم ارحمنا فوق الأرض, وارحمنا تحت الأرض, وارحمنا يوم العرض" މިދުޢާވެސް ހިމެނެއެވެ.

5- އެ ދުޢާ އެއްގައި ދިގު ތަފްޞީލު ހިމެނޭ ޢިބާރާތްތައް ހުންނަ ދުޢާތަކާއި، ދުޢާގެ މާނާފުރިހަމަ ނުވާ މީސްތަކުންގެ ޝުޢޫރުތަކާ ކުޅެ، މީސްތަކުން ބާރުއަޑުން ރޮވި، ހަޅޭއްލެވި، ހޭނެތޭގޮތަށް  ތައްޔާރު ކުރެވިފައިވާ ދުޢާތަކުން ދުރުވެގަންނަން ޖެހެއެވެ. ދުޢާ ކުރުމުގައި މީސްތަކުންގެ ޙާލަތަށް ބެލުންވެސް ވަރަށް މުހިންމެވެ. އެ މީހުނަށް ދިގުވެގެންގޮސް އުނދަގޫ އުފުލަން ޖެހޭ ދުޢާތަކުންވެސް ދުރުހެލިވާން ޖެހެއެވެ.

މިފަދަ ބައެއް ދުޢާ ތަކުގެތެރޭގައި، ޤަބުރުގެ ޢަޒާބާއި، ޤިޔާމަތް ދުވަހުގެ ބިރުވެރިކަމުގެ ވާހަކަ ތަފްޞީލު ކުރުމުގައި އެއްމާނައެއް ދޭހަ ކޮށްދޭ އެތައް ކަލިމައެއް ތަރުތީބު ކުރުންފަދަ ކަންތައް ހިމެނި، ދުޢާ އަކަށް ވުރެ ބޮޑަށް، ބިރުވެރިކަމާއި އުފާވެރިކަމުގެ ނަޞީޙަތަކަށް ވެފައިވާ ދުޢާތައްވެސް ހިމެނެއެވެ.

ދިގު ދުޢާތައް ކުރުމުގެ ސަބަބުން މައުމޫމުންނަށް އުނދަގުލަކަށް ވާފަދަ ދުޢާ ތަކުންވެސް ދުރުހެލިވާން ޖެހެއެވެ. އެފަދަ ދުޢާތަކުގެ ސަބަބުން މައުމޫމުން އެކަމަށް ނުރުހުމާއި، ނަމާދު ދޫކޮށްލުން ފަދަ ކަންތައް ހިމެނި، އިމާމާ ފާފަވެރިވާ ގޮތް ވުމަކީވެސް އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ.

ޤުނޫތު ދިގު ކުރެވޭނެ މިންވަރު ބަޔާންކުރައްވައި، އިމާމު އަޙުމަދު رحمه الله تعالى ގެފަރާތުން ތިން ރިވާޔަތެއް އައިސްފައިވެއެވެ.

1- "إذا السماء انشقت"، މި ސޫރަތް ކިޔޭވޭހައި ދިގުމިނަށް؛

2- ޢުމަރުގެފާނުގެ ޤުނޫތާ އެއްވަރަށް؛

3- ބޭނުންވަރަކަށް ދުޢާ ދިގު ކުރެވިދާނެއެވެ. އެކަމަކު އިމާމާއަށް އިޤްތިދާވެ ތިބޭ މައުމޫމުން ފޫހި ނުވާ ވަރަށެވެ. އެހެނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم، މުޢާޛު رضي الله عنه އިމާމުވެ ދިގުކޮށް ނަމާދު ކުރެއްވުމުން ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. "أفتانٌ أنت يا معاذ"؟  މާނައީ: "އޭ މުޢާޛެވެ! ކަލޭގެފާނަކީ މީސްތަކުން ފާފަވެރި ކުރުވާ މީހެއްހެއްޔެވެ؟" ވީމާ، ސުއާލަކީ، މިގޮތަށް ދިގު ދުޢާ ކިޔާ އިމާމުން ފިތުނަވެރިން ކަމުގައި ނުވާނެތޯއެވެ.

4- ހަމަ އެފަދައިން ދުޢާއަކަށް ނުވާކަހަލަ ދުޢާތަކުންވެސް ދުރުހެލިވާން ޖެހެއެވެ. މިސާލަކަށް: އަހަރުމެނަށް ރޯދަ މަހުގެ ފުރަތަމަރެއާއި ފަހުރޭގައި އަޑުއިވޭ ދުޢާ ތަކުގެ ތެރޭގައި: "اللهم تقبل منا صيامنا وقيامنا"، މިދުޢާ ހިމެނެއެވެ.

5- ދުޢާ ކުރުމުގައި ބޭނުމެއްނެތް ލަފުޒުތަކުން ދުރުހެލިވުންވެސް މުހިންމެވެ. މިސާލަކަށް ދުޢާ ކުރާ މީހާ، "اللهم انصر المجاهدين في سبيلك"، މިދުޢާ ކުރުމުގައި، ދަށުގައި ރޮނގު ދެމިފައިވާ ބައިގެ ބަދަލުގައި: "في كل مكان"، ނުވަތަ: "فوق كل أرض وتحت كل سماء"، މިފަދަ ގޮތްގޮތަށް  ބަދަލުކޮށްގެން ކިޔުން ހިމެނެއެވެ.

6- އެ ދުޢާއެއްގައި އެންމެން ޝާމިލުނުވާ ދުޢާތަކުން ދުރުހެލިވާން ޖެހެއެވެ. މިސާލަކަށް، މޫސާ ޢަލަހިއްސަލާމުގެ ދުޢާ: ((وَاجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي هَارُونَ أَخِي))؛ މިއީ އެންމެން ޝާމިލުވާގޮތަށް އޮތް ދުޢާއެއްނޫނެވެ.

އަދިވެސް މިފަދަ ދުޢާތަކުގެ ތެރެއިން އިމާމާ އޭނާއާ އެކުގައި އެޖަމާޢަތުގައި ބައިވެރިވެފައިވާ މީހުނަށް އެކަނި ކުރާ ދުޢާތައްވެސް ހިމެނެއެވެ. މިސާލަކަށް: ((اللهم أحينا ما كانت الحياة خيراً لنا, وَتَوَفَّنَا إِذا كانت الوفاة خيراً لنا))؛ މިފަދަ ދުޢާތަކެވެ.

ދުޢާ އަޑު އެހުމުގައި އިމާމާ، މައުމޫމުންނަށް ގިނަ ވަގުތު ތަކެއް ހޭދަ ކުރުމަށް މަޖުބޫރު ނުކުރުވާށެވެ. ޚާއްޞަކޮށް އުފައްދާފައިވާ ދުޢާ ތަކުގައެވެ. އެއީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން ވާރިދުވެފައި ނުވާ ދުޢާތަކެވެ. ނޫންނަމަ، އެކަލޭގެފާނު ދުޢާ ކުރައްވާފައިވާ ދުޢާއެއް ކަމާމެދު ސުއާލު އުފެދޭ ދުޢާތައްވެސް، އުފައްދާފައިވާ ދުޢާތަކުގެތެރޭގައި ހިމެނެއެވެ.

7- ބައެއް އިމާމުން ޤުނޫތަށްފަހު ފަހަތުގައި ތިބި މައުމޫނުންނާ ސުއާލު ކޮށްފިނަމަ، ވަރަށް ގިނަ މައުމޫމުން އެކަމުގެ ޝަކުވާ ކުރާނެކަމީ ޝައްކެތް އޮތް ކަމެއް ނޫނެވެ.

ﷲ އިމާމުވެ ނަމާދު ކުރުމުގެ ތައުފީޤު ދެއްވާފައިވާ އިމާމުންގެ މައްޗަށް ލާޒިމުވެގެން ވަނީ ސުންނަތުގައި ހިފުމެވެ. އަދި އޭނާގެ އަމިއްލަ ގޮތް، ދުޢާ ކުރުމުގައި ނުގެންގުޅުމެވެެ. ﷲއަށް ބިރުވެތިވެ، އެ އިލާހަށް މުނާޖާ ދެންނެވުމެވެ. އަދި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އަކީ ނަމޫނާއެއް ކަމުގައި ބެލުމެވެ.  އަދި މުސްލިމުންނަށް ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން ވާރިދުވެފައިވާ ޤުނޫތު ދަސްކޮށް ދިނުމެވެ.

ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ދަސްކޮށް ދެއްވި ޤުނޫތުގެ މާނަ އެނގި ކިޔާނަމަ އިތުރު އެއްވެސް ދުޢާއެއް ކިޔުމުގެ ބޭނުމެއް ނުޖެހޭނެއެވެ.

ނަމާދުގައި އިމާމާއަށް ތަބާވާ މައުމޫމުން، އިމާމާއާމެދު ހެޔޮހިތް ބާއްވަން ޖެހެއެވެ. އަދި އިމާމާގެ ފަރާތުން ދިމާވާ އުނދަގޫތަކަށް ކެތްކުރަންވެސް ޖެހެއެވެ. އިމާމާ ކުރާ ކަމަކަށް އިންކާރު ކުރަން ޖެހެނީ، ދަންނަ ޢިލުވެރިންނާ ސުއާލު ކުރުމަށްފަހުގައެވެ. ހަމަ އެފަދައިން އެކަކު އަނެކަކަށް ނަޞޭޙަތް ބަދަލުކުރުމުގައި، އޯގާވެރިކަމާއި މަޑު މައިތިރިކަން އިސްކުރަން ޖެހެއެވެ.

ޝަރުޢުން ވިތުރީގައި ކިޔުން މަޝްރޫޢު ޤުނޫތާއި އެޤުނޫތަށް އިތުރުކުރެވޭނެ މިންގަނޑު

އާދޭހެވެ. ޝަރުޢީ ހަމަތަކަށް ބަލާއިރު، ވިތުރީގެ ޤުނޫތުގައި، އިމާމާގެ މައްޗަށް ލާޒިމުވެގެންވަނީ، މައުމޫމުންގެ ޙާލަތަށް ރިޢާޔަތްކުރެވުމާއެކު، އެންމެން ހިމެނޭ ގޮތުގެމަތީން، ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަސަނުގެފާނަށް ދަސްކޮށްދެއްވި ދުޢާ ކިޔުމެވެ. އެއީ: ((اللَّهُمَّ اهْدِنِي فِيمَنْ هَدَيْتَ، وَعَافِنِي فِيمَنْ عَافَيْتَ، وَتَوَلَّنِي فِيمَنْ تَوَلَّيْتَ، وَبَارِكْ لِي فِيمَا أَعْطَيْتَ، وَقِنِي شَرَّمَا قْضَيْتَ، إِنَّهُ لا يَذِلُّ مَنْ وَالَيْتَ، تَبَارَكْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَيْتَ.)) 

މުއުމިނުންގެ އަމީރު علي بن أبي طالب رضي الله عنه ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ވިތުރީގެ ފަހު ރަކުޢަތުގައި ((اللهم إِنَّا نعوذ برضاك من سخطك, وبعفوك من عقوبتك, وبك منك, لاَ نُحْصي ثَنَاءً عليك, أَنت كما أَثنيت على نفسك)) މި ދުޢާ ކިޔުއްވިއެވެ.

އެއަށްފަހު، ބައެއް ޞަޙާބީންގެ ކިބައިން ވާރިދުވެފައިވާގޮތަށް، ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ގެމައްޗަށް ޞަލަވާތް ކިޔަވާނީއެވެ.

ޝަރުޢުގައި ދުޢާ ކިޔުމަށް ވާރިދުވެފައިވާ ގޮތަށް ދުޢާ ކިޔުމަށް ސަމާލުވުން މުހިންމެވެ. ދުޢާ ކިޔަން ޖެހެނީ ﷲގެ ޙަޟުރަތުގައި އިބްތިހާލުވެ މަޑުމޮޅިކަމާއެކުގައެވެ. އަދި ދުޢާ ކިޔުމުގައި ވަކި ރާގަކަށް ކިޔުމުން ދުރުހެލިވެގަތުންވެސް މުހިންމެވެ.

ވާރިދުވެފައިވާ މިންވަރަށްވުރެ އިތުރު ކުރާނަމަ، މި ފަސްކަންތަކަށް ބަލަން ޖެހެއެވެ.

ބަޔާން ކުރެވިފައިވާ ޤުނޫތުގެ މާނަ ދޭހަވާގޮތަށް އިތުރު ކުރެވޭ ބައި ވާން ޖެހެއެވެ.

އެ ދުޢާއެއް ވާން ޖެހޭނީ، ޤުރްއާނާއި ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެފައިވާ ދުޢާއަކަށެވެ.

އެ ދުޢާއެއް ކިޔަން ޖެހޭނީ، ޙަސަނުގެފާނުގެ ކިބައިން ވާރިދުވެފައިވާ ޤުނޫތަށްފަހުގައެވެ. އަދި ޢަލީ ފާނުންގެ ކިބައިން ވާރިދުވެފައިވާ ދުޢާއަށްވުރެ ކުރިންނެވެ.

އިތުރު ކުރެވޭ ދުޢާއަކީ އަބަދު ކިޔަން ޖެހޭ ޝިޢާރެއް ކަމަށް ނުހަދާށެވެ.

މައުމޫމުންނަށް އުނދަގޫވާ ވަރަށް، ދުޢާ ދިގު ކުރުމަކީ ރަނގަޅުކަމެއް ނޫނެވެ.