އެދުވަހެއްގައި އިރު އެރި އެންމެ ހެޔޮކަން ބޮޑު ދުވަސް

الحمد لله ربِّ العالمين، والصلاة والسلام على المبعوث رحمةً للعالمين، وعلى آله وصحبه أجمعين، وعلى التابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين.

ﷲ މާތް ކުރައްވާފައިވާ ދުވަސްތަކުގެ ތެރެއިން ދުވަހެއް ކަމުގައިވާ ހުކުރު ދުވަހާއި ގުޅޭގޮތުން ދެތިންބަހެއް ކިޔުންތެރިންނާއި ހަމައަށް ގެނެސްދެވޭތޯ ބަލާނަމެވެ. މިދުވަހުގެ ފައިދާ ލިބިގަތުމަށް އެންމެ ފުރަތަމަ އަވަސްވެގަންނާނީ އަހަރެން އަމިއްލައަށެވެ. ދެވަނައަށް ހުރިހާ މުސްލިމު އަޚުންނަށް މިދުވަހުގެ ފައިދާ މިންވަރު ކުރައްވާތޯ ﷲގެ ޙަޟުރަތުގައި ދުޢާ ދަންނަވަމެވެ!

އެދުވަހަށް الجُمُعة ގެ ނަމުން ނަންދެވުނު ގޮތަށް ބަލައިލާނަމެވެ.

ޢިލްމުވެރިން އެދުވަހަށް ނަން ދެވިފައިވާ ގޮތުގެ ގިނަ ސަބަބުތަކެއް ގެނެސްދެއްވާފައި ވެއެވެ.

1- ހުރިހާ ޚަލްޤުތަކުން އެއްތަނަކަށް އެއްކުރެވޭ ދުވަހަކީ އެދުވަސްކަމަށްވާތީ އެދުވަހަށް الجُمُعة އެވެ ކިޔުނީއެވެ.

2- سعد بن زرارة – رضي الله عنه  ހުރިހާ އަންޞާރުންނާއެކު އެދުވަހު ބައްދަލުކުރައްވާތީ އެދުވަހަށް الجُمُعة އެވެ ކިޔުނީއެވެ.

3- ޖާހިލިއްޔަ ދުވަސްވަރު كعب بن لؤي އެކަލޭގެފާނުގެ ޤައުމުގެ މީހުން އެދުވަހު އެއްކުރައްވައެވެ. އަދި ޙަރަމުގެ މާތްކަން ބަޔާން ކުރައްވައެވެ. އެހެންވެ އެދުވަހަށް الجُمُعة އެވެ ކިޔުނީއެވެ.

4- ﷲ ހުރިހާ ޚަލްޤެއް ފުރިހަމަކުރައްވައި ނިމުނު ދުވަހަކީ އެދުވަސްކަމަށްވާތީ އެދުވަހަށް الجُمُعة އެވެ ކިޔުނީއެވެ.

5- ހުކުރު ދުވަހަކީ ﷲ އާދަމުގެފާނު ޚަލްޤު ކުރައްވައި ފުރިހަމަ ކުރެއްވި ދުވަހެވެ. މިއީ އެންމެ ޞައްޙަގޮތެވެ. މިބަސް ޞައްޙަވުމުގެ ދަލީލަކީ أبو هريرة – رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން نبي – صلَّى الله عليه وسلَّم ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. (خيرُ يومٍ طلعت عليه الشَّمس يومُ الجمعة؛ فيه خُلق آدم، وفيه أُدْخِلَ الجنةَ، وفيه أُخرج منها، ولا تقوم الساعة إلا في يوم الجمعة) މާނަ: އެދުވަހެއްގައި އިރުއެރި އެންމެ ހެޔޮކަންބޮޑު ދުވަހަކީ، ހުކުރު ދުވަހެވެ. އެދުވަހު، އާދަމުގެފާނު ޚަލްޤު  ކުރެއްވުނެވެ. އަދި އެދުވަހު، އެކަލޭގެފާނު ސުވަރުގެއަށް ވެއްދެވުނެވެ. އަދި އެދުވަހު، އެކަލޭގެފާނު ސުވަރުގެއިން ނެރުއްވުނެވެ. އަދި ހުކުރު ދުވަހެއްގައި މެނުވީ ޤިޔާމަތް ނުވާނެއެވެ.

6- މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކު މިސްކިތަށް އެއްވާތީ އެދުވަހަށް الجُمُعة އެވެ ކިޔުނީއެވެ.

7- ހުކުރު ދުވަހަކީ އިތުރު ގިނަ ކަންތަކެއް އެކުވެފައިވާ ދުވަހަކަށްވާތީ އެދުވަހަށް الجُمُعة ކިޔުނީއެވެ.

ހުކުރުދުވަހަށް ޚާއްޞަ ކުރެވިފައިވާ ބައެއް ކަންތައް

ފުރަތަމައީ: ހުކުރު ދުވަހު ރަސޫލާ صلى اللهُ عليهِ وَسَلَمَ ގެ މައްޗަށް ގިނައިން ޞަލަވާތް ކިޔަވާށެވެ.

ހުކުރު ދުވަހު އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ޞަލާވާތް ކިޔެވުމަކީ އިތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވާ ކަމެކެވެ. ޢައްލާމާ އިބުނުލްޤައްޔިމު رحمه الله ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم އަކީ ހުރިހާ މީސްތަކުންގެ ޞާޙިބާއެވެ. ހުކުރު ދުވަހަކީ ދުވަސްތަކު ޞާޙިބާއެވެ. އެދުވަހު އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ޞަލަވާތް ކިޔެވުމުން އެހެން ދުވަސްތަކުގައި ނުވާ ޙާއްޞަ ދަރުމައާއި ޘަވާބު ވެއެވެ.

އެދުވަސް މާތް ކުރެވުނީ އެހެން ޙިކުމަތަކާވެސް އެކުގައެވެ. އެއީ ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގައި މިއުއްމަތަށް ލިބުނު އަދި ލިބޭނެ ހުރިހާ ހެޔޮކަމަކާއި ބާއްޖަވެރިކަމެއް ލިބިފައިވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުންނެވެ. ދުނިޔެއާއި އާޚިރުތުގެ ހުރިހާ ހެޔޮކަމެއް ޖަމާވެފައިވަނީ މި އުއްމަތަށެވެ. ހުކުރު ދުވަހަކީ މަސައްކަތް ކޮށްފި މީހަކަށް ގިނަގުނަ ދަރުމަ ޙާޞިލުވާ ދުވަހެކެވެ. އެހެނީ އެދުވަހު މުއުމިނުން އެމީހުންގެ މަންޒިލަށް، މުރާދަކީ ސުވަރުގެއަށް ﷲ ވައްދަވާ ދުވަހެވެ. (ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لَا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَلَا أَنتُمْ تَحْزَنُونَ) މާނައީ: ސުވަރުގެއަށް ތިޔަބައިމީހުން ވަންނާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަކަށް އެއްވެސް ބިރެއްނެތެވެ. އަދި ހިތާމަކުރާނޭ ބަޔަކު ކަމުގައިވެސް ތިޔަބައިމީހުން ނުވަމުއެވެ. އެމީހުންގެ ގަނޑުވަރުތައް ވަނީ ސުވަރުގޭގައެވެ. ސުވަރުގެއިން އެމީހުންނަށް އިތުރު ނިޢުމަތްތައްވެސް ދެވޭނެއެވެ. (لَهُم مَّا يَشَاءُونَ فِيهَا وَلَدَيْنَا مَزِيدٌ) މާނައީ: އެ ސުވަރުގޭގައި އެއުރެންނަށް އެއުރެން އެދޭހާ ކަމެއްވެއެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޙަޟުރަތުގައި އިތުރު ނިޢުމަތްތައްވެސް ވެއެވެ. ހުކުރު ދުވަހަކީ މުއުމިނުންގެ ޢީދު ދުވަހެވެ. އެދުވަހު މުއުމިނުންނަށް އެމީހުންގެ ބޭނުންތައް ފުއްދައި ދެވެއެވެ. ﷲގެ ޙަޟުރަތުން ކަންކަަމަށް އެދޭ މީހަކަށް ނުދެއްވައި އަނބުރާ ފޮނުއްވައި ނުލައްވައެވެ.

އާދެ! މިހުރިހާ ކަމެއް އެނގިގެން މިދިޔައީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުމަތިންނެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ޞަލަވާތް ކިޔަވައި ޝުކުރުކޮށް އެކަލޭގެފާނުގެ ޙައްޤު އަދާ ކުރުމަކީ ހުކުރު ދުވަހުގެ ރޭގަނޑާއި ދުވާލުގެ ވަގުތު ތަކުގައި ގިނައިން ޞަލަވާތް ކިޔެވުމެވެ. ހުކުރު ދުވަހު النبي – صلَّى الله عليه وسلَّم ގެ މައްޗަށް ގިނަގިނައިން ޞަލަވާތް ކިޔެވުމަށް މިޙަދީޘު ކިޔާށެވެ. أَوْس بن أوس – رضي الله عنه އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ރަސޫލު ﷲ صلَّى الله عليه وسلَّم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ( إِنَّ مِنْ أَفْضَلِ أَيَّامِكُمْ يَوْمَ الْجُمُعَةِ ، فِيهِ خُلِقَ آدَمُ عَلَيْهِ السَّلَام ، وَفِيهِ قُبِضَ ، وَفِيهِ النَّفْخَةُ ، وَفِيهِ الصَّعْقَةُ ، فَأَكْثِرُوا عَلَيَّ مِنْ الصَّلَاةِ فَإِنَّ صَلَاتَكُمْ مَعْرُوضَةٌ عَلَيَّ ، قَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، وَكَيْفَ تُعْرَضُ صَلاتُنَا عَلَيْكَ وَقَدْ أَرَمْتَ -أَيْ يَقُولُونَ قَدْ بَلِيتَ- قَالَ : إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ قَدْ حَرَّمَ عَلَى الأَرْضِ أَنْ تَأْكُلَ أَجْسَادَ الأَنْبِيَاءِ عَلَيْهِمْ السَّلام) މާނަ: ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައިމީހުންގެ ދުވަސްތަކުގެތެރެއިން، އެންމެ މާތް ދުވަހަކީ ހުކުރުދުވަހެވެ. ފަހެ، އެދުވަހު، ތިޔަބައިމީހުން ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ޞަލަވާތްކިޔެވުން ގިނަކުރާށެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔަބައި މީހުންގެ ޞަލަވާތް ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ރައްދުކުރެއްވޭހުއްޓެވެ. އަޞްޙާބުން ދެންނެވޫއެވެ. އޭ اللَّهُގެ ރަސޫލާއެވެ! މީސްތަކުންގެ ޞަލަވާތް ކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ރައްދުކުރެއްވޭހުށީ ކިހިނަކުންތޯއެވެ؟ ކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅު ވީރާނާވެ، ހަލާކުވެގެން ހިނގައިދާނެ ނޫންތޯއެވެ؟ (ޙަދީޘުގެރާވީ، އަޥްސުގެފާނު) ވިދާޅުވިއެވެ. [އަރަމްތަ] ގެ މާނައަކީ، [ބަލީތަ] އެވެ. (އެބަހީ: ކަލޭގެފާނުގެ ހަށިކޮޅު ވީރާނާވެ، ހަލާކުވެ ހިނގައިދާނެ ނޫންތޯއެވެ؟) ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، އެންމެހައި ނަބީބޭކަލުންގެ ހަށިކޮޅުތައް، ބިމުގެ ފަނިފަކުސަތަކަށް މާތް اللَّهُ ވަނީ ޙަރާމު ކުރައްވައިފައެވެ.

މިޙަދީޘުފުޅުން ދޭހަވަނީ ހުކުރު ދުވަހަކީ ﷲ މާތްކުރައްވާފައިވާ ދުވަސްތަކުގެ ތެރެއިން ދުވަހެއްކަމެވެ. ﷲ ހުކުރު ދުވަހަށްވުރެ މާތް ދުވަހެއް ވަނީ ލައްވާފައެވެ. އެއީ ޢަރަފާތްދުވަހެވެ. އެއީ އަހަރުތެރޭގައިވާ އެންމެ މާތް ދުވަހެވެ. ހަމަ އެފަދައިން މައްސަރުތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މާތް މައްސަރަކީ ރަމަޟާން މައްސަރެވެ. ރޭތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މާތް ރެޔަކީ ލައިލަތުލް ޤަދުރެވެ. ހުކުރު ދުވަހކީ ހަފުތާގެ ތެރެއިން އެންމެ މާތްދުވަހެވެ.

ހަފުތާގެ ތެރެއިން އެންމެ މާތް ދުވަހަކީ ހުކުރު ދުވަހެވެ. އެއީ ކީއްވެތޯއެވެ؟ الإمامُ مالكٌ އެކަލޭގެފާނުގެ مُوَطَّا ގައި ރަސޫލުﷲ صلَّى الله عليه وسلَّم ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ. (إِنَّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ سَيِّدُ الأَيَّامِ ، وَأَعْظَمُهَا عِنْدَ اللَّهِ ، وَهُوَ أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ يَوْمِ الأَضْحَى وَيَوْمِ الْفِطْرِ ، فِيهِ خَمْسُ خِلالٍ : خَلَقَ اللَّهُ فِيهِ آدَمَ ، وَأَهْبَطَ اللَّهُ فِيهِ آدَمَ إِلَى الأَرْضِ ، وَفِيهِ تَوَفَّى اللَّهُ آدَمَ ، وَفِيهِ سَاعَةٌ لا يَسْأَلُ اللَّهَ فِيهَا الْعَبْدُ شَيْئًا إِلا أَعْطَاهُ ، مَا لَمْ يَسْأَلْ حَرَامًا ، وَفِيهِ تَقُومُ السَّاعَةُ ، مَا مِنْ مَلَكٍ مُقَرَّبٍ وَلا سَمَاءٍ وَلا أَرْضٍ وَلا رِيَاحٍ وَلا جِبَالٍ وَلا بَحْرٍ إِلا وَهُنَّ يُشْفِقْنَ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ) މާނަ: ހަމަކަށަވަރުން ހުކުރު ދުވަހަކީ ދުވަސްތަކުގެ އިސް ދުވަހެވެ. އެންމެ މާތް ދުވަހެވެ. އަދި ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުގައި އެންމެ މަތިވެރިވެސް ދުވަހެވެ. އަޟްޙާ ޢީދާއި ފިޠްރު ޢީދުގެ ދުވަހަށްވުރެ ﷲގެ ޙަޟުރަތުގައި މަތިވެރި ދުވަހެކެވެ. އެދުވަހުގައި ފަސްކަމެއް ހިމެނިފައިވެއެވެ. އާދަމް ޢަލައިހިއްސަލާމް ހެއްދެވުނީ އެދުވަހުގައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ބިމަށް ތިރި ކުރެވުނީވެސް އެދުވަހުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވީވެސް އެދުވަހުގައެވެ. އަޅާ މާތް ﷲ ގެ ޙަޟްރަތުގައި ޙަރާމް ކަމެއް ފިޔަވާ އެހެން ކޮންމެ ކަމަކަށް އެދި ދަންނެވިނަމަވެސް އެކަމެއް ދެއްވާނެ ވަގުތުކޮޅެއް އެދުވަހުގައިވެއެވެ. ގިޔާމަތްވާނީ  އެދުވަހުގައެވެ. އެދުވަހާއި މެދުގައި ބިރުވެތިނުވާ މަލާއިކަތެއް، އުޑެއް، ބިމެއް، ވައިރޯޅިއެއް، ފަރުބަދައެއް، އަދި ކަނޑެއް ނުވެއެވެ.

ދެވަނައީ: ހުކުރު ދުވަހު ދުޢާ އިޖާބަ ކުރެވޭ ވަގުތެއް ވެއެވެ.

އެވަގުތު ދުޢާކުރެވިއްޖެނަމަ ﷲ އެ ދުޢާއެއް ޤަބޫލުކުރައްވައެވެ. ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އެވަގުތު ވަނީ ހުކުރު ދުވަހުގެ ފަހު ވަގުތު ތަކުގައެވެ. މުރާދަކީ އިރުއޮއްސުމުގެ ގަޑިއެއްހާއިރު ކުރިއެވެ. ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އެހިނދުކޮޅަކީ ޢަޞްރުފަހުން އިރުއޮއްސެންދެންނެވެ. އެވަގުތު ގެއްލުވާ ނުލާށެވެ. އެވަގުތު ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުން ހެވަށް އެދި ދުޢާކުރާށެވެ.

އެހެން ޙަދީޘެއްގައިވެއެވެ. އެންމެ މާތް ދުވަހަކީ ހުކުރު ދުވަހެވެ. އެދުވަހު އާދަމުގެފާނު އުފެއްދެވުނެވެ. އެދުވަހު އާދަމަގެފާނު އަވަހާރަވިއެވެ. އެދުވަހު ތާޅަފިލި ފުމެލެވޭނެއެވެ. އެދުވަހު އެންމެން މަރުވާނެއެވެ. މުރާދަކީ އެދުވަހު ޤިޔާމަތް ވާނެއެވެ. ﷲ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތަކަށް ނޭގޭ ގިނަ ހިކުމަތްތަކެއް އެދުވަހުގައި ފޮރުވިފައިވާތީ ހުކުރު ދުވަސް އެންމެ މާތް ދުވަހަށްވީއެވެ. މޮޅަށް ދެނެވޮޑިގެންވަނީ ﷲ އެވެ!

ތިންވަނައީ: ހުކުރު ދުވަހު ކުރެވޭ ހުކުރު ނަމާދު

ހުކުރު ނަމާދަކީ އިސްލާދީން ވަރަށް ބާރު އަޅުއްވާފައިވަ ފަރުޟެކެވެ. އެއީ މުސްލިމުން އެއްތަނަކަށް އެއްވާ ދުވަހެވެ. އެދުވަހު ފަރުވާ ކުޑަކޮށް ދޫކޮށްލައިފި މީހެއްގެ ހިތުގައި އަނދިރިކަމުގެ ސިއްކަ ޖައްސަވާނެއެވެ. ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. (مَنْ تَرَكَ ثَلَاثَ جُمَعٍ تَهَاوُنًا بِهَا، طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قَلْبِهِ) މާނަ: ތިންހުކުރު އަޅައިފި މީހެއްގެ ހިތުގައި ﷲ  ސިއްކަ ޖައްސަވާފާނެއެވެ. މާނައީ އޭނާގެ ހިތް އަނދިރިވެ ހަރުކަށިވެ ޖަހާލަތުގެ އަނދިރިކަން އޭނާގެ ހިތަށް ވެރިވެދާނެއެވެ. ނޫނީ އޭނާގެ ހިތް މުނާފިޤެއްގެ ހިތަށް ބަދަލުވެދާނެއެވެ. އަދިވެސް ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. (عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ، أَنَّهُمَا سَمِعَا رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ عَلَى أَعْوَادِ مِنْبَرِهِ: "لَيَنْتَهِيَنَّ أَقْوَامٌ عَنْ وَدْعِهِمُ الْجُمُعَاتِ، أَوْ لَيَخْتِمَنَّ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهمْ، ثُمَّ لَيَكُونُنَّ مِنَ الْغَافِلِيْنَ) رَوَاهُ مُسْلِمٌ މާނަ: މާތް اللَّهُ، އެ ދެބަފައިކަލުންނަށް ރުއްސުންލެއްވި ޢަބްދު اللَّهِ އިބްނު ޢުމަރުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެދެބޭކަލުން ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލު اللَّهِ صلى الله عليه وسلم، އެކަލޭގެފާނުގެ މިންބަރުގެ ހަރުފަތްމަތީ ހުންނަވައި ޙަދީޘު ކުރެއްވީތީ ތިމަންމެން އަޑުއެއްސެވީމެވެ. ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. މީސްތަކުން ހުކުރުނަމާދު އަޅައިފުމުން ރައްކައުތެރިވާ ހުށިކަމެވެ. ނޫންނަމަ، اللَّهُ ތަޢާލާ އެއުރެންގެ ހިތްތަކުގައި ސިއްކަ ޖައްސަވައިފާހުއްޓެވެ. ދެން، ހަމަކަށަވަރުން، އެއުރެންނީ ޣާފިލުންގެ ތެރެއިންވާ ބަޔެއް ކަމުގައި ވެދާހުއްޓެވެ.

ހަތަރުވަނައީ: ހުކުރަށް ދިއުމަށް ހިނައިގަތުން

ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ހުކުރު ދުވަހު ހުކުރަށް ދިއުމަށް ހިނައިގަތުން ވާޖިބެވެ. އެހެނީ ރަސޫލުﷲ صلَّى الله عليه وسلَّم ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. (غُسْلُ يَوْمِ الْجُمُعَةِ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُحْتَلِمٍ) މާނަ: ބާލިޣުވެފައިވާ ކޮންމެ ފިރިހެނެއްގެ މައްޗަށް ހުކުރުދުވަހު (ހުކުރަށް ދިޔުމަށްޓަކައި) ހިނައިގަތުމަކީ ވާޖިބެކެވެ. ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ހިނައިގަތުން ވާޖިބު ކަމުގައި ދެކެވަޑައިގަންނަވަނީ އެމީހެއްގެ ހަށިގަނޑުގައި ނުބައި ވަސް ހުރެ އެފިލުވުމަށް ބޭނުން ވެފައިވާ މީހާއަށެވެ.

ފަސްވަނައީ: ހުކުރު ނަމާދަށް އަވަހަށް ދިއުން

ހުކުރު ދުވަހު އިރުއެރުމުގެ ފަހުން ހުކުރު ނަމާދަށް އަވަހަށް ދިއުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ. ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން ރަސޫލުﷲ ހަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. (مَنِ اغْتَسَلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ غُسْلَ الْجَنَابَةِ، ثُمَّ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الأُولَى، فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَدَنَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الثَّانِيَةِ، فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَقَرَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الثَالِثَةِ، فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ كَبْشًا أَقْرَنَ، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الرَّابِعَةِ، فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ دَجَاجَةً، وَمَنْ رَاحَ فِي السَّاعَةِ الْخَامِسَةِ فَكَأَنَّمَا قَرَّبَ بَيْضَةً، فَإِذَا خَرَجَ الإِمامُ، حَضَرَتِ الْمَلاَئِكَةُ يَسْتَمِعُونَ الذِّكْرَ) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ  މާނަ: މީހަކު ހުކުރުދުވަހު ޖުނުބުވެރިކަމުން ހިނައިގަންނަ ފަދައިން ހިނައިގަނެ، (ދުވަހުގެ) ފުރަތަމަ ގަޑީގައި (މިސްކިތަށް) ހިނގައްޖެނަމަ، އޭނާ ޖަމަލެއް ޞަދަޤާތްކުރި މީހެކޭ އެއްފަދައެވެ. އަދި (ދުވަހުގެ) ދެވަނަ ގަޑީގައި (މިސްކިތަށް) ހިނގައްޖެނަމަ، އޭނާ ގެރިއެއް ޞަދަޤާތްކުރި މީހެކޭ އެއްފަދައެވެ. އަދި (ދުވަހުގެ) ތިންވަނަ ގަޑީގައި (މިސްކިތަށް) ހިނގައްޖެނަމަ، އޭނާ ސަމައްތަރުހެޔޮ، ދަޅުހުރި، ކަންބަޅިބަކަރިއެއް ޞަދަޤާތްކުރި މީހެކޭ އެއްފަދައެވެ. އަދި (ދުވަހުގެ) ހަތަރުވަނަ ގަޑީގައި (މިސްކިތަށް) ހިނގައްޖެނަމަ، އޭނާ ކުކުޅެއް ޞަދަޤާތްކުރި މީހެކޭ އެއްފަދައެވެ. އަދި (ދުވަހުގެ) ފަސްވަނަ ގަޑީގައި (މިސްކިތަށް) ހިނގައްޖެނަމަ، އޭނާ (ކުކުޅު) ބިހެއް ޞަދަޤާތްކުރި މީހެކޭ އެއްފަދައެވެ. ފަހެ، އިމާމާ (ޚުޠުބާދިނުމަށްޓަކައި) މިސްކިތަށް އައުމުން، މަލާއިކަތުން (މިސްކިތަށް) ވަންނަވައި، ޛިކުރު (އެބަހީ: ޚުޠުބާ) އަޑުއެއްސެވުމުގައި މަޝްޣޫލު ވެލައްވައެވެ.

ހަވަނައީ: ހުކުރު ދުވަހު ކަހުފު ސޫރަތް ކިޔެވުން މުސްތަޙައްބު ވެގެން ވެއެވެ.

ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫސަޢީދުލްޚުދުރީގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ ރަސޫލުﷲ صلَّى الله عليه وسلَّم ހަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. ހުކުރު ދުވަހު ކަހުފު ސޫރަތް ކިޔަވައިފިނަމަ އެ ހުކުރުން ފެށިގެން އަންނަ ހުކުރާ ހަމައަށް އޭނާގެ (ކުދި) ފާފަތައް ފުހެވިދާހުއްޓެވެ. އެއިންލިބޭ ޘަވާބާއި ދަރުމަ ނޫރެއްކަމުގައި ލައްވައި އެނޫރުން ޤިޔާމަތް ދުވަހު އަލިކޮށް ދެއްވާނެއެވެ.

ހުކުރު ދުވަހު ކަހުފު ސޫރަތް ކިޔެވުމަކީ ކުޑަކުދިންނާއި ބޮޑޮތި މީހުނަށް އަދި ފިރހެނުންނާއި އަންހެނުންނަށް އަދި ދަތުރުވެރިޔާއާއި ރަށުގައި ޤާއިމުވެ ހުންނަމީހާއަށް މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ ކަމެކެވެ. އަދި ދަންނައެވެ. ކޮންމެ ހުކުރު ދުވަހަކު ކަހުފި ސޫރަތް ކިޔަވަން އާދަ ވެފައިވާ މީހާ ބަލިވެ ޝަރުޢީ ޢުޒުރެއް ދިމާވެ ނުކިޔެވުނަސް އޭނާއަށް އެސޫރަތް ކިޔެވި ކަމުގެ ޘަވާބު ﷲ ދެއްވާނެ ކަމަށް އުއްމީދު ކުރެވެއެވެ. އެއީ ﷲގެ ފަޟުލުވަންތަ ކަމެވެ. ވީމާ ކަހުފު ސުރަތް ކިޔެވުމަށް ނަޞޭޙަތްތެރިވަމެވެ.

ހަތްވަނައީ: ހުކުރުނަމާދާއި އަދި ހުކުރު ވިލޭރޭގެ ފަތިސް ނަމާދުގައި ކިޔެވުމަށް އައިސްފައިވަ ބައެއް ސޫރަތްތައް

ހުކުރު ދުވަހު ފަތިސްނަމާދުގައި ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި الم السجدة ސޫރަތް އަދި ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ ކިޔެވުމެވެ. އިބުނުލްޤައްޔިމު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. މިދެސޫރަތް ކިޔެވުމުގެ ޙިކުމަތަކީ ﷲ އުޑާއި ބިން ހެއްދެވީ ހަތް ދުވަހުންނެވެ. އެކަން ނަބިއްޔުންނާއި ރަސޫލުން މެދުވެރިކޮށް އިންސާނުންނަށް އަންގަވައި ދެއްވިއެވެ. އަދި ހަފުތާއަކު އެއްދުވަހު މީސްތަކުންނަށް އެކަން ހަނދާން ކޮށްދެވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلَّى الله عليه وسلَّم ވަނީ ހުކުރުދުވަގެ ފަތިސްނަމާދުގައި آلم تنزيل އަދި هل أتى على الإنسان މިދެސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެލައްވާފައެވެ.  އެދެސޫރަތުގައި ޚަލްޤު ކުރެއްވުމާއި އެނބުރި ދާންޖެހެނީ ﷲ ގެ ޙަޟުރަތަށް ކަމާއި ޚަލްޤު ތަކުން މަޙުޝަރު ކުރައްވާނެ ކަމާއި ޤަބުރުން ދިރުއްވައި ނެރުއްވާނެ ކަމާއި ސުވަރުގެއާއި ނަރަކަ ވާކަން ބަޔާން ކޮށްދެއްވާފައިވެއެވެ. آلم تنزيل ކިޔަވައި ވިދާޅުވެލައްވާފައި ވަނީ އެއްގޮތަކަށްވެސް އެސޫރަތުގައި ތިލާވަތުގެ ސަޖިދަ ހިމެނޭތީއެއް ނޫނެވެ. އަދި ހުކުރު ވިލޭ ފަތިސްނަމާދުގައި ތިލާވަތުގެ ސަޖިދަ ކުރުން އިތުރުވެގެންވާކަން ބަޔާން ކޮށް ދެއްވުމެއްވެސް ނޫނެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم ޢީދުނަމާދު ފަދަ ބޮޑެތި ޖަމާޢަތުގައި ކުރެވޭ ނަމާދުތަކުގައި ތައުޙީދު އެކުލެވޭ އިންސާނުންގެ ފެށުމާއި ނިމުން އަދި ދިރުއްވުމާއި މަޙުޝަރުގެ ވާހަކަތަކާއި ނަބިއްޔުންގެ ވާހަކަތަކާއި ރަސޫލުންނަށް ތަބާ ނުވުމުން އެމީހުން ހަލާކު ކުރެއްވި ވާހަކަތަކާއި ރަސޫލުންނަށް އީމާންވެ ތެދު ކުރުމުން ރައްކާތެރިކަން ލިބުނު ވާހަކަތައް ހިމެނޭ ސޫރަތްތައް ކިޔަވައިވިދާޅުވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދެ ޢީދުގައި ق ސޫރަތް އަދި القلم ސޫރަތް ކިޔަވައިވިދާޅުވެއެވެ. އަދި ބައެއްފަހަރު الأعلى އަދި الغاشية ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. އަދި ބައެއްފަހަރު ހުކުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި الجمعة ސޫރަތް ކިޔަވައިވިދާޅުވެއެވެ. އެސޫރަތުގައި ﷲ އަށް ޒިކުރު ކުރުން ގިނަކުރުމަށް އައިސްފައިވުމާއި ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަން ހަނދާން ކޮށްދެއްވުމުގެ ގޮތުން ކިޔަވައިވިދާޅުވެއެވެ. ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި المنافقون ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. މިސޫރަތުން އުއްމަތަށް ނިފާޤުގެ ނުރައްކާތެރިކަން ބަޔާން ކޮށްދެވެއެވެ. ހުކުރު ދުވަހު ކިޔެވޭ ސޫރަތުން މުދާ ހޯދުމުގައި އޭގެ އަޅަކަށް ނުވުމާއި ހުކުރު ނަމާދު ދޫކޮށް ﷲގެ ޛިކުރުން ޢާފިލުވެ މުދަލާއިގެން މަޝްޣޫލު ނުވުމަށް ހަނދާންކޮށް ދެވެއެވެ. އަދި ހުކުރު ނަމާދު ނުކޮށް ދުނިޔެއާއިގެން ޣާފިލުވެއްޖެނަމަ އެބަޔަކު ގެއްލި ހިނގައިދާނޭކަން ހަނދާން ކޮށްދެވެއެވެ.

އަށްވަނައީ: ހުކުރުދުވަހަކީ އަޅުކަމަށް ހުސްކުރެވިގެންވާ ދުވަހެކެވެ.

ހުކުރުދުވަސް ޚާއްޞަ ކުރެވިގެންވާގޮތާއި ބެހޭގޮތުން ވާހަކަ ދައްކަވަމުން އިބުނުލްޤައްޔިމު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އަޅުކަމަށްޓަކައި އެދުވަސް ހުސްކުރުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ. އަޅުކަމުގެ ގޮތުން އެދުވަހަށް ޚާއްޞަ އިމްތިޔާޒު ތަކެއްވެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ވާޖިބުތަކާއި ސުންނަތްތައް ވެއެވެ. މައްސަރުތަކުގެ ތެރެއިން ރޯދަމަސް ފަދައިން ﷲ ކޮންމެ މިއްލަތަކަށް ދުނިޔެވީ ކަންތަކުން ދުރުވެ އަޅުކަން ކުރުމަށް ހުސްކުރާނެ ދުވަހެއް ވަނީ ލައްވާފައެވެ. އެދުވަހު ލައިލަތުއްޤަދުރި ފަދައިން ދުޢާ އިޖާބަކުރެވޭ ވަގުތުކޮޅެއް ވަނީ ލައްވާފައެވެ. ހުކުރު ދުވަސް ސަލާމަތްކަންމަތީ ގޮސްފި މީހެއްގެ ހަފުތާ އެއްކޮށް ސަލާމަތްވީއެވެ. ރޯދަ މަސް ސަލާމަތުން ގޮސްފިކަމަށް ވާނަމަ މުޅިއަހަރު ސަލާމަތް ވީއެވެ. އެމީހެއްގެ ޙައްޖު ސަލާމަތް ކުރެވިއްޖެކަމަށްވާނަމަ އޭނާގެ މުޅި ޢުމުރު ސަލާމަތް ވާނެއެވެ. ހުކުރު ދުވަހަކީ ހަފުތާގެ މީޒާނެވެ. ރޯދަ މަހަކީ މުޅިއަހަރުގެ މީޒާނެވެ. ޙައްޖަކީ މުޅިޢުމުރުގެ މީޒާނެވެ. މީޒާނަކީ ޢަމަލުތައް މިނެކިރާލެވޭ ތިލަފަތެވެ. ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ (وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئًا ۖ وَإِن كَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنَا بِهَا ۗ وَكَفَىٰ بِنَا حَاسِبِينَ) މާނަ: ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޤިޔާމަތް ދުވަހުން ޢަދުލު ވެރިކަމުގެ ތިލަފަތްތައް ޤާއިމު ކުރައްވާހުށީމެވެ. ފަހެ، އެއްވެސް ނަފުސަކަށް، އެއްވެސް ކަމަކުން ބޭއިންސާފެއް ނުކުރައްވާހުށްޓެވެ. އަދި އެއީ ރެވިއޮށްޓަރެއްގެ ބަރުދަން ކަމުގައިވިޔަސް، އެ، ގެންނަވާހުށީމެވެ. ހިސާބު ބައްލަވާ އިލާހު ކަމުގައި ތިމަންރަސްކަލާނގެ ފުދެއެވެ.

ހުކުރު ނަމާދުގެ ޙުކުމް

ހުކުރު ނަމާދަކީ ބާލިޣު ވެފައި ވުމާއެކު ބުއްދި ސަލާމަތުންހުރި މިނިވަން ކޮންމެ ފިރިހެނެއްގެ މައްޗަށާއި ހުކުރު ދޫކޮށްލުމަށް އެއްވެސް ޝަރުޢީ ޢުޒުރެއްނެތި ހުކުރު ނަމާދަށް ބަންގި ގޮވާ އަޑު އިވޭ ނުވަތަ ހުކުރު ވަގުތު ވަދެއްޖެކަން އެނގޭ ކޮންމެ މުސްލިމެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ.

ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ؟) الجمة: މާނަ: އޭ އީމާން ވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ހުކުރުދުވަހު (ހުކުރު) ނަމާދަށް ގޮވައިލާހިނދު ފަހެ، اللَّه ހަނދުމަކުރުމަށް (އެބަހީ: ޚުޠުބާ އަޑުއެހުމާއި، ނަމާދަށް) ތިޔަބައިމީހުން ހިނގައިގަންނާށެވެ! އަދި ވިޔަފާރިކުރުން ހުއްޓައިލާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން ދަންނަކަމުގައިވާނަމަ، އެގޮތް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ. ރަސޫލުﷲ صلَّى الله عليه وسلَّم ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. (رواحُ الجُمعةِ واجبٌ على كلِّ مُحتَلمٍ) މާނަ: ހުކުރަށް ދިއުމީ ކޮންމެ މުޙުތަލިމެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ. ހުކުރު ވާޖިބުކަމަށް އިސްލާމީ އުއްމަތްވަނީ އިޖުމާޢުވެފައެވެ.

ހުކުރު ވާޖިބު ނުވާމީހުން

ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. ހަތަރު މުސްލިމެއްގެ މައްޗަށް މެނުވީ ހުކުރު ޖަމާޢާތުގައި ކުރުމަކީ ވާޖިބު ޙައްޤެކެވެ. الجمعة حقٌّ واجبٌ على كلِّ مسلمٍ في جماعةٍ إلا أربعة: عبدٌ مملوكٌ، أو امرأةٌ، أو صبيٌّ، أو مريضٌ

އެ ހަތަރު މީހުންނަކީ

• މީހެއްގެ މިލްކުގެ ދަށުގައިވާ އަޅުމީހާ އަށް ހުކުރު ވާޖިބު ނުވާނެއެވެ.
• އަންހެނުންގެ މައްޗަށް ހުކުރު ވާޖިބު ނުވާނެއެވެ.
• ބާލިޢުނުވާ ކުޑަ ކުދިން ތަކުލީފު ލިބިގެން ނުވާ ބަޔަކަށްވާތީ ހުކުރު ވާޖިބު ނުވާނެއެވެ.
• ދަތުރުވެރިޔާއަށް ހުކުރު ވާޖިބު ނުވާނެއެވެ.

ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދު ނުކުރެވޭފަދަ ޝަރުޢީ ޢުޒުރެއް ދިމާވެފައިވާ މީހާގެ މައްޗަށްވެސް ހުކުރު ވާޖިބު ނުވާނެއެވެ.

ދަތުރު ވެރިޔާއަށް ހުކުރު ނަމާދުގެ ޙުކުމް

ވަރަށް ގިނަ ދަތުރުވެރިން ހުކުރު ނަމާދާއި މެދު ކަން ބޮޑުވުން ފާޅުކުރެއެވެ. ދަތުރުވެރިޔާ މަޑުކުރާ ރަށެއްގެ އަހުލު ވެރިންނާއެކު ހުކުރު ކުރަންޖެހޭނެހެއްޔެވެ؟

ދަތުރު ވެރިޔާއަށް ހުކުރު ވާޖިބު ވާނެތަ؟

ދަތުރުވެރިޔާއަށް ހުކުރު ވާޖިބު ނުވާނެކަމަށް ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤު ވެލައްވައެވެ. އެހެނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ވަރަށް ގިނައިން ދަތުރު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަދި އެއިން އެއްވެސް ދަތުރުފުޅެއްގައި އެކަލޭގެފާނު ހުކުރު ކުރެއްވިކަމަށް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ.

ދަތުރު ވެރިން ތަކެއް އަމިއްލައަށް އެރަށެއްގެ އަހުލުވެރިންނާއި ނުލައި ހުކުރު ކޮށްފިނަމަ އެބައެއްގެ ހުކުރު ޞައްޙަ ނުވާނެކަމަށް ޖުމުހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.

ބަންގި ގޮވާ އަޑު އިވިއްޖެނަމަ އެމީހުންނަށް ހުކުރު ވާޖިބު ވާނެތަ؟

ޖުމުހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ދަތުރުވެރިޔާއަށް ބަންގީގެ އަޑު އިވުނަސް ހުކުރު ވާޖިބު ނުވާނެއެވެ. އެހެނީ ބަންގި އަޑުއަހާ ދަތުރުވިޔާއަށް އެ ބަންގިން މުޚާޠަބު ނުކުރެވެއެވެ.

ހަތަރު މަޒުހަބުގެ ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވެލައްވަނީ އެރަށެއްގައި ހަތަރު ދުވަހަށްވުރެ ގިނަ ދުވަހު އުޅޭ މީހުންނަށް ހުކުރު ވާޖިބުވާނެކަމަށެވެ. ބަންގީގެ އަޑަށް އިޖާބަ ދިނުން ލާޒިމު ކަމަށެވެ.

ހަނަފީން ވިދާޅުވަނީ އޭނާއާއެކު މީހުންގެ ޢަދަދު ހަމަވާނަމަ ހުކުރު ވާޖިބު ވާނެކަމަށެވެ.

މާލިކީން އަދި ޝާފިޢީން އަދި ޙަންބަލީން ވިދާޅުވަނީ ދަތުވެރިޔާ އާއި ނުލައި އެތަނެއްގެ ރަށްވެހިން ހުކުރު ވާޖިބުވާ ޢަދަދަށް ހަމަ ވާނަމަ ހުކުރު ވާޖިބު ވާނެއެވެ.

ދަތުރު ވެރިޔާއަށް ހުކުރު ނަމާދުގެ އިމާމަކަށް ވެވިދާނެތަ؟

ވަރަށް ގިނަފަހަރު ދަތުރުވެރިޔާއަކީ ޢިލްމުވެރިއެއްނަމަ އެރަށެއްގެ މީހުން ހުކުރު ނަމާދު އިމާމުވެ ކޮށްދިނުމަށް އެދެއެވެ. މިކަމުގެ ޙުކުކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟

އެ ދަތުރުވެރިޔާއަކީ ނަމާދު ޤަޞްރުކުރާ ދަތުރުވެރިއެއްނަމަ

-އިމާމުކަން ޞައްޙަވާނެކަމަށް ޝާފިޢީންނާއި ޙަނަފީން ވިދާޅުވެއެވެ.

-މާލިކީންނާއި ޙަނަބަލީން ވިދާޅުވަނީ އޭނާގެ އިމާމުކަން ޞައްހަ ނުވާނެއެވެ.

ހަތަރު ދުވަހަށްވުރެ ގިނަ ދުވަހަށް އެރަށުގައި ހުންނަ މީހެއްނަމަ

-ޖުމުހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އޭނާގެ އިމާމުކަން ޞައްޙަ ވާނެއެވެ.

-ޙަންބަލީންވިދާޅުވަނީ އޭނާގެ އިމާމުކަން ޞައްހަނުވާނެއެވެ.

ރާޖިޙުގޮތަކީ ހުކުރު ނަމާދަށް ވިޔަސް އަދި އެހެން ނަމާދަކަށް ވިޔަސް ދަތުރުވެރިޔާގެ އިމާމުކަން ޞައްޙަވާނެއެވެ.

ދަތުރުވެރިޔާއަށް ޤަޞްރު ކުރެވޭނެ މުއްދަތު ކަނޑައެޅޭ އެއްވެސް ދަލީލެއް ނެތުމުގެ ސަބަބުން ޢިލްމުވެރިން ދެކެލައްވާގޮތް ތަފާތެވެ.

-ދަތުރުވެރިޔާ ދަތުރުމަތީގައިވާނަމަ ޤަޞްރު ޖަމަޢު ކުރެވޭނެއެވެ.

-އޭނާ ދަތުރުމަތީގައި އަރާމުކުރުމަށް މަޑުކުރާނަމަ އެންމެ ރަނގަޅުގޮތަކީ ޖަމަޢު ނުކޮށް ޤަޞްރު ކުރުމެވެ.

-ދަތުރުވެރިޔާ އޭނާ ދާންބޭނުން ރަށަށް ދެވި އެރަށުގައި ހަތަރު ދުވަސް ނޫނީ އެއަށްވުރެ މަދު މުއްދަތަކަށް މަޑުކުރަން ޤަޞްދު ކުރާނަމަ ޤަޞްރު ކުރެވޭނެއެވެ.

-ކަނޑައެޅޭ ވަކި މުއްދަތެއް ނެތި މަޑުކުރާނަމަ ޤަޞްރު ޖަމަޢު ކުރެވޭނެއެވެ.

މަސައްކަތް ކުރުމަށް ނޫނީ ކިޔެވުންފަދަ ގިނަ ދުވަސްތަކަކަށް މަޑުކުރާނަމަ އިތުރުކަން ބޮޑުވެގެން ވާނީ ޤަޞްރު ޖަމަޢު ނުކޮށް ނަމާދު ފުރިހަމަ ކުރުމެވެ.

ހުކުރު ނަމާދާއި މެންދުރު ނަމާދުގެ ބައެއް ފަރަޤު

ހުކުރު ނަމާދަކީ ވަކި މުސްތަޤިއްލު ފަރުޟެކެވެ. އަދި އެއީ މެންދުރު ނަމާދުގެ ބަދަލެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ ހުކުރު ނަމާދު ވަރަށްގިނަ ޙުކުމްތަކުގައި ތަފާތެވެ. ހުކުރު ނަމާދު މެންދުރު ނަމާދަށްވުރެ އިތުރު ވެގެން ވެއެވެ. އެނަމާދު ދޫކޮށްލުމުން ލިބޭ ޢަޒާބު ބޮޑެވެ. އަދި ހުކުރު ނަމާދުގައި މެންދުރު ނަމާދުގައި ނުވާ ޝަރުޠު ތަކެއް ވެއެވެ. އަދި މެންދުރު ނަމާދުގައި ނުވާ ޚާއްޞަ ކަންތައްތަކެއްވެއެވެ. އެނަމާދުގެ ބަދަލުގައި ހުކުރު ވާޖިބުވާ މީހާއަށް ހުކުރުނަމާދުގެ ވަގުތުގައި މެންދުރު ނަމާދު ނުކުރެވޭނެއެވެ. ހުކުރުނަމާދު ވަގުތު ފާއިތުވެއްޖެނަމަ މެންދުރުނަމާދު އޭގެ ބަދަލުގައި ކުރެވޭނެއެވެ.

1-ހުކުރު ނަމާދު ކުރެވެނީ ޖަމާޢަތެއްގައެވެ. އެ ޖަމާޢާތުގެ ޢަދަދާއި މެދު ޢިލްމުވެރިން ޚިލާފު ވެފައިވެއެވެ.

މެންދުރު ނަމާދު އެކަކަށް އަދި ޖަމާޢަތުގައިވެސް އަދާކުރެވޭނެއެވެ.

2-ހުކުރު ނަމާދު ކުރެވެނީ ކުދި ރަށްތަކާއި ބޮޑެތި ރަށްތަކުގައެވެ.

މެންދުރު ނަމާދު ކޮންމެ ތަނެއްގައިވެސް އަދާކުރެވިދާނެއެވެ.

3-ދަތުރު މަތީގައި ހުކުރު ނަމާދު ނުކުރެވޭނެއެވެ.

މެންދުރު ނަމާދު ދަތުރުމަތީގައި އަދި ރަށުގައި ޤާއިމުވެ ތިބޭ މިހުންގެ މައްޗަށް އަދާކުރުން ވާޖިބުވާނެއެވެ.

4- ޙާޖަތަކަށްޓަކައި މެނުވީ ހުކުރު ކުރެވޭނީ ރަށެއްގައި އެއް މިސްކިތުގައެވެ.

މެންދުރު ނަމާދު ކޮންމެ މިސްކިތެއްގައިވެސް ކުރެވިދާނެއެވެ.

5- ހުކުރު ނަމާދު ވަގުތު ފާއިތުވެއްޖެނަމަ ޤަޟާ ނުކުރެވޭނެއެވެ. ކުރެވޭނީ މެންދުރު ނަމާދެވެ.

 މެންދު ނަމާދު ޢުޒުރެއް މެދުވެރިވެގެން ފާއިތުވެއްޖެ ނަމަ ޤަޟާ ކުރެވޭނެއެވެ.

6- ހުކުރު ނަމާދު އަންހެނުންނަށް ލާޒިމެއް ނުވާނެއެވެ. އެއީ ފިރިހެނުންނަށް ޚާއްޞަ ނަމާދެކެވެ.

މެންދުރު ނަމާދު އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުންގެ މައްޗަށް ލާޒިމުވާނެއެވެ.

7- ހުކުރު ނަމާދު އަޅުންގެ މައްޗަށް ލާޒިމު ނުވާނެއެވެ. މިމައްސަލާގައި ޢިލްމުވެރިންގެ ތަފާތު ރައުޔުތަކެއް ވެއެވެ.

މެންދުރު ނަމާދު އަޅުންނާއި ފިރިހެނުންގެ މައްޗަށް ވަޖިބުވެގެން ވެއެވެ.

ހުކުރު ނަމާދުގެ ވަގުތު

 ހުކުރުނަމާދަށް ތިންވަގުތު ވެއެވެ.

ފުރަތަމަ ވަގުތު: އަދާ ކުރެވޭ ވަގުތު

މިވަގުތު ފެށެނީ ކުޑަ މިންވަރެއް ނަމަވެސް (ފަސްމިނިޓް ނޫނީ ދިހަ މިނިޓް) އިރު މެދުން ލެނބުމުންނެވެ. އަދާ ކުރެވޭ ފަހުވަގުތަކީ މެންދުރު ނަމާދުގެ ފަހުވަގުތެވެ. އެއީ ހިޔަނީގެ ދިގުމިން އެ އެއްޗަކާއި އެއްވަރު ވަންދެންނެވެ.

ދެވަނަ ވަގުތު: މުސްތަޙައްބު ވަގުތު

މުސްތަޙައްބު ވަގުތަކީ ގަދަ ހޫނު ވަގުތުގައި ފުރަތަމަ ވަގުތެވެ. ހުކުރު ނަމާދު ފިނިކުރުން ޝަރުޢު ކުރެވިގެން ނުވެއެވެ. ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސުގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ހުކުރު ނަމާދު އިރު  މެނދުރުން ލެނބުމުން ކުރައްވައެވެ.

ތިންވަނަ ވަގުތު: ޤަޟާ ކުރެވޭ ވަގުތު – އެވަގުތަކީ ހުކުރު ނުކޮށް ހުއްޓާ މެންދުރު ނަމާދު ވަގުތު ފާއިތުވުމެވެ. އެޙާލަތުގައި ކުރެވޭނީ މެންދުރު ނަމާދެވެ.

ހުކުރު ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރުޠު

ހުކުރު ޞައްޙަވާނީ އަންނަ ޝަރުޠު ތަކާއެކުގައެވެ.

1- ވަގުތު ވަނުން

ވަގުތު ވަނުމަކީ ޝަރުޠެކެވެ. ވަގުތު ވަނުމުގެ ކުރިން ހުކުރު ޞައްޙަ ނުވާނެއެވެ. އަދި ވަގުތު ނިމިދާފަހުންވެސް ހުކުރު ޞައްޙަ ނުވާނެއެވެ. ﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވަނީ (إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا) النساء މާނަ: ހަމަކަށަވަރުން، ނަމާދަކީ މުއުމިނުން ތަކުންގެ މައްޗަށް ވަގުތު ކަނޑައެޅިގެންއޮތް ފަރުޟެއް ކަމުގައި ވެއެވެ.

2- ހުކުރު ކުރަން ތިބޭ މީހުންގެ ޢަދަދު

މަދުވެގެން ވަޒަންވެރިންގެ، ނުވަތަ ބިނާ ކުރެވިފައިވާ ގެތަކުގައި ދިރި އުޅެމުންދާ މީހުންގެ ތެރެއިން ތިން މީހުންތިބެން ވާނެއެވެ. ޓެންޓު ތަކުގައި އުޅޭމީހުނަށް ހުކުރު ލާޒިމު ނުވާނެއެވެ. އެކިތަންތަނަށް ބަދަލުވާ މީހުންގެ މައްޗަށް ހުކުރު ލާޒިމެއް ނުވާނެއެވެ. އެހެނީ މަދީނާގެ ވަށައިގެން ޢަރަބި ޤަބީލާތަށް ދިރު އުޅުނެވެ. އެމީހުނަށް ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم ހުކުރަށް ނިކުތުމަށް އަމުރު ކުރައްވާފައި ނުވެއެވެ.

3- ހުކުރުގެ ކުރިން ދެ ޚުޠުބާ ކިޔުން

ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم ވަނީ ހުކުރުގެ ކުރިން ދެޚުޠުބާ ވިދާޅުވެފައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުންވެސް އެކަމަށް ރައްކާތެރިވެ ޙިމާޔަތް ކުރެއްވިއެވެ. ޚުޠުބާ ކިޔާމީހާ ހުންނަން ޖެހެނީ ކޮޅަށެވެ. ދެޚުޠުބާ ދެމެދު މަޑުކޮށް އިށީންނަން ޖެހެއެވެ. ޚުޠުބާ ކިޔުމަށް ނިޔަތްގަނެ ދުވަހާއި ގުޅޭގޮތުން ނަޞޭޙަތްތެރިވާން ވާނެއެވެ.

ހުކުރު ނަމާދު ކުރެވޭގޮތް

ހުކުރުނަމާދުގައި ވަނީ ދެރަކުޢަތެވެ. އެނަމާދުގައި ކިޔަވަންޖެހެނީ ބާރު އަޑުންނެވެ. ހުކުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގެ އަލްޙަމްދަށްފަހު الجمعة ސޫރަތް ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި المنافقين ސޫރަތް ކިޔެވުމަކީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތުގެ ތެރެއިން ހިމެނޭ ކަމެކެވެ.

ނޫނީ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި الأعلى ސޫރަތެވެ. ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި الْغَاشِيَةِ ސޫރަތެވެ. މިއިން އެއްވެސް ސޫރަތެއް ބައިކޮށްގެން ކިޔެވުމަކީ ސުންނަތާއި ޚިލާފު ކަމެކެވެ.

ހުކުރު ނަމާދު ލިބޭ އެންމެ މަދު މިންވަރަކީ:

އިމާމާ އާއިއެކު ރަކުޢަތެއް ލިބުމުން ހުކުރު ލިބޭނެއެވެ. އިމާމުމީހާ އާއިއެކު ރަކުޢަތެއް ލިބިއްޖެނަމަ ހުކުރު ފުރިހަމަ ކުރާށެވެ. ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلَّى الله عليه وسلَّم ހަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. ނަމާދުން ރަކުޢަތެއް ލިބުނު މީހާއަށް ނަމާދު ލިބިއްޖެއެވެ. ابنِ عمرَ – رضي الله عنهما ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلَّى الله عليه وسلَّم ހަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. (مَنْ أَدْرَكَ رَكْعَةً مِنْ الْجُمُعَةِ أَوْ غَيْرِهَا فَقَدْ تَمَّتْ صَلَاتُه) މާނަ: ހުކުރު ނަމާދުން ނޫނީ އެހެން ނަމާދަކުންވެސް ރަކުޢަތެއް ލިބިއްޖެ މީހާ އޭނާގެ ނަމާދު ފުރިހަމަ ވެއްޖެއެވެ. އޭނާ ފާއިތުވީ ރަކުޢަތް ކޮށް އެރަކުޢަތުގައި ހިމަނާށެވެ. އިމާމާ ދެވަނަ ރަކުޢަތުގެ ރުކޫޢު އިން ތެދުވުނު ފަހުން ހަށަން ބަނދެވި ދެވަނަރަކުޢަތް ފުރިހަމައަށް ނުލިބޭނަމަ އޭނާއަށް ހުކުރު ނުލިބުނީ އެވެ. އިމާމާ ސަލާމްދިނުމުން ތެދުވެ މެންދުރު ނަމާދުގެ ހަތަރުރަކުޢަތް ކޮށް ނަމާދު ފުރިހަމަ ކުރާނީއެވެ.

ހުކުރުގެ އިހު ސުންނަތެއް ވޭހެއްޔެވެ؟

މި މައްސަލާގައި ޢިލުވެރިން ތަފާތު ރައުޔުތައް ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.

ހުކުރުގެ ކުރިން ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم ސުންނަތެއް ކުރައްވާފައިވާކަން ސާބިތު ވެފައެއް ނުވެއެވެ. އެހެނީ ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم ގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި ބަންގި ގޮވަނީ އެކަލޭގެފާނު މިންބަރުކޮޅަށް އަރައިވަޑައިގެން އިށީންނެވުމަށް ފަހުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނު މިންބަރުކޮޅުގައި އިށީނދެ ވަޑައިގަތުމުން ބިލާގެ ފާނު ބަންގި ގޮވައެވެ. ބަންގި ނިމުމުން އެކަލޭގެފާނު ޚުޠުބާ ދެއްވަން ފައްޓަވަނީ އެވެ. عن السَّائب بن يزيد: "كان النِّداء إذا صَعد الإمام على المنبر على عهد رسول الله – صلَّى الله عليه وسلَّم – وأبي بكر وعمر، فلمَّا كان عثمان كَثُر الناس، فزاد النِّداء الثالث على الزَّوراء"[31]، والزَّوْراء موضع بالسُّوق بالمدينة. މިޙަދީޘުފުޅުގެ މާނައީ ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم ގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި ބަންގި ގޮވަނީ އިމާމާ މިންބަރަށް އަރައި ވަޑައިގަތުމުންނެވެ. އެފަދައި އަބޫބަކުރު رضي الله عنه އަދި ޢުމަރު رضي الله عنه ވެސް ކަންތައް ކުރެއްވިއެވެ. ޢުޘްމާނު رضي الله عنه ގެ ފާނުގެ ދުވަސްވަރު މުސްލިމުންގެ ޢަދަދު ގިނަވެ ގެތަށް ދުރުވުމުން ތިންވަނަ ބަންގި އިތުރު ކުރެއްވިއެވެ. (މާނައީ ފުރަތަމަ ބަންގި އަކީ އިމާމާ މިންބަރުގައި އިށީނުމުން ގޮވޭ ބަންގިއެވެ. ދެވަނަ ބަންގި ކަމަށް ބެލެވެނީ އިމާމާ މިންބަރުން ފޭބުމުން ގޮވާލެވޭ އިޤާމާ އެވެ. ތިންވަނަ ބަންގި އަކީ ނަމާދު ވަގުތު ވަނުމުން ގޮވޭ ބަންގިއެވެ. ފުރަތަމަ ގޮވޭ ބަންގިއަކީ މިދެންނެވި ތިންވަނަ ބަންގި ނޫންތޯ ސުއާލު ކުރެވިދާނެއެވެ. އާދެ! އެއީ ފުރަތަމަ ގޮވޭ ބަންގިއެވެ. އެކަމަކު ޢުޘްމާނު رضي الله عنه ގެފާނުގެ އިޖްތިހާދުން ތިންވަނައަށް ޝަރުޢުކުރެވުނު ބަންގިއަކީ އެއީއެވެ.

ދެ ޚުޠުބާ ނިމުމުން ބިލާލުގެފާނު رضي الله عنه ގަމަތް ދެއްވައެވެ.  ދެން ރަސޫލުﷲ صلَّى الله عليه وسلَّم އިމާމުވެ ހުކުރު ކުރައްވައެވެ. އެކަލޭގެފާނުވެސް އަދި އަޞްޙާބުންގެ ތެރެއިން އެކަކުވެސް ބަންގީގެ ފަހުން ސުންނަތް ކުރެއްވިކަމަށް ވާރިދުވެފައި ނުވެއެވެ. އަދި ހުކުރުގެ ކުރިން ސުންނަތް ކުރާނެ ވަގުތެއްވެސް ކަނޑައަޅުއްވާފައި ނުވެއެވެ. ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم ގެ ހަދީޘުފުޅުން ޝައުޤުވެރި ކުރުވަނީ މިސްކިތައް ވަދެވުމާއެކު ވަކި ވަގުތެއް ކަނޑައެޅުމެއްނެތި ސުންނަތް ނަމާދު ކުރުމަށެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘު ކުރައްވަނީ (من بكر وابتكر، ومشى ولم يركب، وصلى ما كتب له…….) މީހަކު ހުކުދުވަހުގެ ފުރަތަމަ ގަޑީގައި މިސްކިތަށް ގޮސް އިމާމާ ޚުޠުބާ ދޭން ފެށުމުން އަޑުއަހައި ހިނގާފައި މިސްކިތަށް ގޮސް ސުންނަތް ނަމާދު ވެވުނު މިންވަރަކަށް ކޮށް އިމާމާ ޚުޠުބާ ދިނުމަށް ނުކުތުމުން ކަނުލައި އަޑުއެހުމުގައި ދެމިހުންނަމީހާ އަށް ލިބިދޭ އަޖުރަކީ އެހުކުރުން ފަށައިގެން އަންނާންއޮތް ހުކުރު ދުވަހާއި ދެމެދުގައި ކުރެވޭ ފާފަތައް ﷲ ފުއްސަވާނެތެވެ.

ހުކުރު ދުވަހު ބައެއް އަޞްޙާބުން ދިހަ ރަކުޢަތް، ބާރަ ރަކުއަތް ކުރައްވައެވެ…… ޖުމުހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ހުކުރުގެ ކުރިން ވަގުތު ކަނޑައެޅިފައިވާ ސުންނަތެއް ނެތް ކަމަށެވެ. އަދި ރަކުޢަތްތަކުގެ ޢަދަދުވެސް ކަނޑައެޅިފައި ނެތް ކަމަށެވެ. و الله أعلم

ހުކުރު ދުވަހު ދެވޭ ދެ ޚުޠުބާގެ މަޤްޞަދަކީ ކޮބައިތޯއެވެ.

ﷲ އަށް ޙަމުދު ކުރުމާއި އެއިލާހު ދެއްވާފައިވާ ގިނަ ނިޢުމަތްތަކަށް ޘަނާކިޔުމާއި ފުރިހަމަ ސިފަފުޅުތައް ބަޔާން ކުރުމާއި އިސްލާމްދީނުގެ ގަވާއިދުތައް އުނގަންނައި ދިނުމާއި ސުވަރުގެއާއި ނަރަކައިގެ ވާހަކަތައް ދެއްކުމާއި މަރުވާނެކަމާއި މަރުވުމަށްފަހު ދިރުއްވާނެ ކަމާއި ސުވަރުގެ އާއި ނަރަކައިގެ ވާހަކައާއި ﷲ އަށް ބިރުވެތިވުމަށް ވަސިއްޔަތް ކުރުމާއި ﷲ ކޯފާވެ ވޮޑިގެންވާ ކަންތަކާއި ﷲ ރުހިވޮޑިގެންވާ ކަންތައް ބަޔާން ކޮށްދިނުމުގެ މައްޗަށް ޚުޠުބާގެ މައިގަނޑު ބިނާވާން ޖެހެއެވެ. އަދި ހަމަ އެފަދައިން މުޚާޠަބު ކުރާމީހުންގެ ޙާޖަތްތަކަށާއި މަސްލަހަތަށް ބަލައި އެކަންކަމަށް އިރުޝާދު ދޭން ޖެހޭނެއެވެ. ޚުޠުބާ ފަށަން ޖެހެނީ ﷲ އަށް ޙަމުދު ކުރުމުންނެވެ. އަދި ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމަ ކިޔަން ޖެހޭނެއެވެ. އިމާމު ނަވަވީ ވިދާޅުވެފައިވަނީ އޮޅުން އަރާ ބަސްތަކުން ދުރުހެލިވެ ސާފު ބަހުރުވައިން ޢާއްމުންނަށް އެނގޭ ގޮތަށެވެ. އުނދަގޫ ބަސްތައް ބޭނުން ކުރުމުގެ ބަދަލުގައި އަޑު އަހަންތިބޭ މީހުންނަށް ފަސޭހަ ބަހުރުވައިންނެވެ.

ހުކުރު ޚުޠުބާގެ ޝަރުޠުތައް

ފިޤުހުވެރިންވަނީ ހުކުރު ދުވަހުގެ ޚުޠުބާ އެއާއި ނުލައި ޚުޠުބާ ޞައްޙަ ނުވާ ޝަރުޠު ތަކެއް ކުރައްވާފައެވެ.

ފުރަތަމަ ޝަރުޠަކީ ﷲ އަށް ޙަމުދު ކުރުމާއި ނަބިއްޔާ صلَّى الله عليه وسلَّم އަށް ޞަލަވާތް ކިޔެވުމާއި ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމަ ކިޔުމާއި ޤުރުއާނުން ކޮންމެވެސް މިންވަރެއް ކިޔެވުމާއި ﷲ އަށް ތަޤުވާ ވެރިވުމަށް ވަޞިއްޔަތް ކުރުމެވެ.

ރާޖިޙު ގޮތްކަމަށް ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އިސްވެ ބަޔާން ކުރެވުނީ ޚުޠުބާގެ ޝަރުޠުތަކުގައި ނުހިމެނޭ ކަންތަކެވެ. އަދި އެއީ ޝަރުޠު ތަކެއް ކަމަށް ދަލާލަތު ނުކުރެއެވެ. ޝަރުޠެއް ކަމަށް ބެލެވެނީ ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމައެވެ. އެއީ ރަސޫލާގެ މިޙަދީޘުފުޅުން ދަލާލަތު ނެގޭތީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ހަދީޘުކުރައްވާފައިވަނީ (كلُّ خطبةٍ ليس فيها تشهُّدٌ، فهي كاليدِ الجذْماءِ) މާނަ: އެޚުޠުބާއެއްގައި ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމަ ނުވާނަމަ އެއީ ދެއަތް ކެނޑިފައިވާ ޚުޠުބާއެކެވެ. ނޫނީ ޖުޒާމްބަލި ޖެހިފައިވާ ޚުޠުބާއެކެވެ. މުރާދަކީ އެއީ ފުރިހަމަނުވާ ބަރަކާތް ކެނޑިފައިވާ ޚުޠުބާއެކެވެ.

 ޚުޠުބާ ފަށަމުން ޚުޠުބަތުލް ޙާޖާ ކިޔުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ. އެ ކަލިމަތަކަކީ "إنَّ الحمد لله نحمَدُه، ونستعينه ونستغفرُه، ونعوذُ بالله تعالى من شرور أنفسِنا، و من سيِّئاتِ أعمالنا، من يهْدِه اللهُ فلا مضلَّ له، ومن يضلِلْ فلا هاديَ له، وأشهد أن لا إلهَ إلا اللهُ وحده، لا شريك له، وأشهد أنَّ محمَّدًا عبدُه ورسولُه. ﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ ﴾ ﴿ يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا ﴾ ﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا * يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا ﴾ 

أما بعدُ، فإن أصدقَ الحديث كتابُ الله، وخيرَ الهديِ هديُ محمَّدٍ صلَّى الله عليه وسلَّم وشرَّ الأمور محدثاتُها، وكلَّ محدثةٍ بدعة، وكلَّ بدعةٍ ضلالةٌ އެހެން ރިވާޔަތެއްގައި (وكلَّ ضلالةٍ في النَّارِ) ވެއެވެ.

 ޚުޠުބާ ދޭމީހާއަށް މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަންތައް

• ކޮޅަށް ހުރެ ޚުޠުބާ ދިނުނުމާއި ދެޚުޠުބާ ދެމެދު އިށީނދެ އިނުން: ޖުމުހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ކޮޅަށް ހުރެ ޚުޠުބާ ދިނުމަކީ ވާޖިބެކެވެ. އިމާމު އަބޫޙަނީފާގެ އަރިހުގައި ސުންނަތެކެވެ. ވާޖިބެއް ނޫނެވެ. ބަލިމީހަކު ޚުޠުބާ ދޭނަމަ އިށީނދެ އިނދެ ޚުޠުބާ ދޭށެވެ. ހުކުރު ޞައްޙަވާނެއެވެ. އެކަމުން ފާފައެއް ނެތެވެ.
• މިންބަރަށް އެރުމަށްފަހު ބަންގި ގޮވުމުގެ ކުރިން މައުމޫންނަށް ސަލާމްކުރުން: ސަލާމް ކުރުމަށްފަހު އިށީންނަން ޖެހޭނެއެވެ. السَّائب بن يزيدَ رضي الله عنه ރިވާ ކުރައްވާފައިވަނީ ހުކުރު ދުވަހު ބަންގި ގޮވެނީ އިމާމާ މިމްބަރުގައި އިށީނުމުންނެވެ. އިމާމާ ޚުޠުބާ ދޭއިރު އިމާމާއަށް ކުރިމަތި ލައިގެން ތިބުމަކީ ޙާޟިރުވެ ތިބޭމީހުނަށް ޝަރުޢު ކުރެވިގެންވާ ކަމެކެވެ.
• ޚުޠުބާ ކުރުކޮށް ނަމާދު ދިގު ކުރުމަކީ މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ ކަމެކެވެ. ރަސޫލާ ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. ނަމާދު ދިގުކޮށް ޙުޠުބާ ކުރުމަކީ އިމާމާގެ ވިސްނުންތެރިކަމާއި ފިޤުހުވެރިކަމުގެ ޢަލާމާތެކެވެ.
• ބާރު އަޑުން ޚުޔުބާ ދިނުމަކީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ. އަޑުހަރު ކުރަންޖެހޭ ތަންތަނުގައި އަޑުހަރު ކުރުމާއި އަޑުމަޑު ކުރަންޖެހޭ ތަންތަނުގައި އަޑުމަޑު ކުރަންޖެހެއެވެ.
• އިމާމާ ދުޢާ ކުރާއިރު އަތް އުފަލައިގެން ނުވާނެއެވެ.

ސަމާލުވާންވީ ބައެއް ކަންތައް

މިމްބަރުގައި ތިން ހަރުފަތައްވުރެ ގިނަ ނުވުން

ޚުޠުބާ ދޭމީހާ ވުޟޫމަތީ ހުރުމަކީ ޝަރުޠެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ އެއީ ނަމާދެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް އިތުރުވެގެންވަނީ ފުރިހަމަ ޠަހާރަތެއްގެ މަތީގައި ހުރުމެވެ. ޝާފިޢީ މަޒުބުގައި ވުޟޫމަތީ ހުރުމަކީ ޝަރުޠެކެވެ.

ޚުޠުބާ ދޭމީހާ ނަމާދު ކުރުމަކީ ޝަރުޠެއް ނޫނެވެ. އެކަމަކު ސުންނަތް ގޮތަކީ ޚުޠުބާ ދޭމީހާ ނަމާދު ކުރުމެވެ. އެއީ ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ޚަލީފާއިން ޢަމަލު ކުރައްވާފައިވާގޮތެވެ.

އެކަކު ފުރަތަމަ ޚުޠުބާ ދިނުމަށްފަހު އެހެންމީހަކު ދެވަ ޚުޠުބާ ދިނުމުން ޙުޠުބާ ޞައްޙަވާނެއެވެ. ނަމަވެސް އިތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވަނީ އެކަކު ދެޚުޠުބާ ދިނުމެވެ. އެއީ ރަސޫލާ صلَّى الله عليه وسلَّم އަދި އަޞްޙާބުންގެ ފަރާތުން ޘާބިތުވެފައިވާ ގޮތެވެ.

والحمد لله رب العالمين، وصلَّى الله وسلَّم على نبينا محمدٍ، وعلى آله وصحبه أجمعين.