ހުކުރުދުވަހު ތަހުނިޔާ – "جمعة مباركة" ނުވަތަ "جمعة طيبة" ކިއުން

ޝައްކެއްނެތް ގޮތުގައި ކޮންމެ ދުވަހަކީވެސް މާތްދުވަހެކެވެ. ކޮންމެ މައްސަރަކީވެސް މާތް މައްސަރެކެވެ. އެކަމަކު އެމައްސަރެއްގައި ހިނގާފައިވާ ހާދިޘާތަކަކާއި ގުޅިގެން މާތްކަން އިތުރުވާ މައްސަރުތައް ހުރެއެވެ. އެފަދައިން އެދުވަހަކާއި ގުޅިފައިވާ ކަމެއްގެ ސަބަބުން މާތްކަން އިތުރުވާ ދުވަސްތައް ވެސް ހުންނާނެކަން ކަށަވަރެވެ. އެގޮތުން ހުކުރުދުވަހަކީ ހަފުތާގެ އެންމެ މާތްދުވަސް ކަމުގައި މާތް الله ހޮއްވަވާފައިވާ ދުވަހެވެ. އެދުވަހުގައި މުސްލިމުން އެއްތަންވެ، މާތް الله އަށް އަޅުކަންކޮށް، އެކަލާނގެއަށް ޛިކުރުކޮށް ޘަނާކިއުމުގައި ދެމިތިބޭތީއެވެ. އެދުވަހަކީ ހަފުތާގެ ދުވަސްތަކުގެ ތެރެއިން މުސްލިމުންގެ ކާރީގައި އެންމެ މާތްދުވަހެވެ. އެދުވަސް އެހެން ދުވަސްތަކަށްވުރެ މާތްވެގެންވާކަން ކީރިތިރަސޫލާ صلى اللّه عليه وسلم ގެ މިޙަދީޘުފުޅު ދަލީލުކުރެއެވެ. (عن عبد الله بن عمرو رضي الله عنه حيث قال : قال رسول الله صلّى الله عليه وسلّم (مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَمُوْتُ يَوْمَ الْجُمْعَةِ أَوْ لَيْلَةَ الْجُمْعَةِ إلَّا وَقَاهُ اللهُ فِتُنَةَ الْقَبْرِ). رواه الترمذي. – މަފުހޫމަކީ ހުކުރުދުވަހު ނުވަތަ ހުކުރުވިލޭރޭ މަރުވާ މުސްލިމު އަޅާ މާތް الله ކައްވަޅުގެ ފިތުނައިން ސަލާމަތްކުރައްވާނެތެވެ. ކީރިތިޤުރްއާނުގައި سورة الجمعة ގެނަމުން ނަންދެވިފައިވާ ސޫރަތެއް ވާކަމީވެސް ހުކުރުދުވަހުގެ މާތްކަން ދޭހަވާ ކަމެކެވެ. ހުކުރުދުވަކީ މުސްލިމުންނަށްޓަކައިވާ ޢީދުދުވަހެކެވެ. މާތް الله ހުކުރުދުވަސް މުސްލިމުންނަށްޓަކައި ޢީދެއްގެ (ތަކުރާރުވާ އުފާވެރި ދުވަހެއްގެ) ގޮތުގައި ލައްވާފައިވާކަން ކީރިތިރަސޫލާ صلى اللّه عليه وسلم އުއްމަތަށް އަންގަވާފައިވެއެވެ. އިބުނުޢައްބާސް رضي الله عنهما ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވާ މިޙަދީޘުގައިވާ ފަދައިންނެވެ. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رضي الله عنهما قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم  (إِنَّ هَذَا يَوْمُ عِيدٍ جَعَلَهُ اللَّهُ لِلْمُسْلِمِينَ ، فَمَنْ جَاءَ إِلَى الْجُمُعَةِ فَلْيَغْتَسِلْ ، وَإِنْ كَانَ طِيبٌ فَلْيَمَسَّ مِنْهُ ، وَعَلَيْكُمْ بِالسِّوَاكِ) رواه ابن ماجه  وحسَّنه الألباني  .މާނައީ، އިބުނު ޢައްބާސް رضي الله عنهما ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ކީރިތިރަސޫލާ صلى اللّه عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. "ހަމަކަށަވަރުން މިއީ (ޔަޢުނީ: ހުކުރުދުވަހަކީ) މާތް الله މުސްލިމުންނަށްޓައި ލައްވާފައިވާ ޢީދުދުވަހެކެވެ. ފަހެ، ހުކުރުނަމާދަށް ދާމީހާ ހިނައިގަންނަހުށިކަމެވެ. އަދި ހުވަނދު (މީރުވަސްދުވާ އެއްޗެތި) ލިބެންހުރިނަމަ ހުވަނދު ލާހުށިކަމެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން މިސްވާކުކުރާ (ދަތް އުނގުޅާ) ހުށިކަމެވެ." މިހަދީޘުފުޅުގައި އެވަނީ ހުކުރުދުވަހު މާތްކަން ލިބިގަތުމުގެ ގޮތުން ކުރުމަށް މުސްލިމުންނަށް ކީރިތި ރަސޫލާ އަންގަވާފައިވާ ކަންތަކެވެ. ހުކުރުދުވަހުގައި ކުރުމަށް މިޙަދީޘުފުޅުގައި އަންގަވާފައިވާ ތިންކަމުގެ ތެރެއިން ހިނައިގަތުމަށާއި ދަތް އުނގުޅުމަށް ބާރުއަޅުއްވާފައިވެއެވެ. އަދި އެހެން ހަދީޘުފުޅެއްގައި ހުކުރުދުވަހު ހިނައިގަތުމަކީ ވާޖިބެއްކަމުގައި އަންގަވާފައިވެއެވެ. عن أبي سعيد الخدري رضي الله عنه حيث قال: قال رسول الله صلّى الله عليه وسلّم (غُسْلُ يَومِ الجُمُعَةِ واجِبٌ علَى كُلِّ مُحْتَلِمٍ) رواه البخاري. އާދެ، މާނައަކީ "ހުކުރުދުވަހު ހިނައިގަތުމަކީ ބާލިޣުވެފައިވާ ކޮންމެ މީހެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބެކެވެ."

އެއްމުސްލިމަކު އަނެއްމުސްލިމަކަށް ކިޔާ ނުވަތަ ފޮނުވާ ހުކުރުދުވަހުގެ ތަހުނިޔާ "جمعة مبارك" ނުވަތަ "ބަރަކާތްތެރި ހުކުރުދުވަހެއް" އަދި "جمعة طيبة" ނުވަތަ "ރަގަޅު ހުކުރުދުވަހެއް" މިއީ އިސްލާމްދީނުގައި ޝަރުޢުވެގެންވާ ކަމެއްނޫން ކަމުގައި އިސްލާމީ އުއްމަތުގެ ދަންނަބޭކަލުންވަނީ ފަތުވާ ދެއްވާފައެވެ. ކޮންމެ ހުކުރުދުވަހެއްގައި އެކަންކުރަނީ ތަޢައްބުދުގެ ގޮތުގައި ނުވަތަ ޘަވާބު ލިބޭ އަޅުކަމެއްގެ ގޮތުގައި ދަރުމަ ލިބިގަތުމުގެ ނިޔަތުގައި ކަމަށްވާނަމައެވެ. މިކަމަކީ ކީރިތިރަސޫލާ صلى اللّه عليه وسلم އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ މާތްޞަޙާބީންގެ ފަރާތުން ވެސް އެބޭކަލުންގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި ހުކުރުދުވަސްތަކުގައި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ކުރައްވާފައިވާ ކަމެއްނޫނެވެ. އަދި އެބޭކަލުންގެ މެދުގައި ތަކުރާރު ކުރެވިފައިވާ ކަމެއްނޫނެވެ. މިފަދައިން ކިޔާމީހާ ނުވަތަ މެސެޖް ފޮނުވާ މީހާ އެކަން އެކުރަނީ ސުންނަތްކަމެއް ކަމުގައިދެކެ، އަޅުކަމެއްގެ ހައިސިއްޔަތުންނަމަ އެކަންވާނީ ދީނުގައި ނެތްކަމެއް އަލުން އުފެއްދީ ކަމުގައެވެ. ދީނުގައި ނެތްކަމެއް އަލުން އުފެއްދުން ވަނީ ރައްދުވެގެންނެވެ. އަދި ދީނުގައި އަލުން އުފައްދާ ކޮންމެކަމަކީ ބިދުޢައެކެވެ. އެކަމަކު އެކަން ކުރާމީހާގެ ނިޔަތަކީ ދުޢާއެއް ކަމަށްވާނަމަ އަދި އެކަމުގައި ތާއަބަދު ދެމިހުންނަ ކަމުގައި ނުވާނަމަ މައްސަލައެއް ނެތްކަމުގައި އެދަންނަބޭކަލުން ފަތުވާ ދެއްވާފައިވެއެވެ.

ހުކުރުދުވަހުގައި ކުރަންޖެހޭ، ޘަވާބާއި އަޖުރު ލިބޭކަންތައް މާތް الله ވަނީ މުސްލިމުންނަށް ޝަރުޢުކުރައްވާ އަންގަވާފައެވެ. ނަމާދުކުރުމާއި ޛިކުރުކުރުމެވެ. ގަނެވިއްކުން ހުއްޓާލައި ދުނިޔެވީ ކަންތަކުން ދުރުވެ ހެޔޮޢަމަލުކުރުމެވެ. قال الله تعالى: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ} الجمعة : 9. މާނައީ "އޭއީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ހުކުރުދުވަހު (ހުކުރު) ނަމާދަށް ގޮވައިލެވޭހިނދު ފަހެ، الله ހަނދުމަކުރުމަށް (އެބަހީ: ޚުޠުބާ އަޑުއެހުމާއި، ނަމާދަށް) ތިޔަބައިމީހުން ހިނގައިގަންނާށެވެ! އަދި ވިޔަފާރިކުރުން ހުއްޓައިލާށެވެ! ތިޔަބައިމީހުން ދަންނަކަމުގައިވާނަމަ، އެގޮތް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހެޔޮކަން ބޮޑެވެ." ހުކުރުދުވަހުގައި ގިނަވަގުތު އަޅުކަމުގައި ހޭދަކޮށް ދުޢާކުރުން ގިނަކުރަން ޖެހެއެވެ. އެދުވަހުގައި އަޅުތަކުންގެ ދުޢާ އިޖާބާކުރެވޭ ވަގުތެއް މާތް الله ވަނީ ލައްވާފައެވެ. عن جابر بن عبد الله رضي الله عنهما حيث قال: قال رسول الله صلّى الله عليه وسلّم (يَوْمُ الْجُمُعَةِ اِثْنَتَا عَشْرَةَ سَاعَةً لاَ يُوْجَدُ فِيْهَا عَبْدٌ مُسْلمٌ ، يَسْألُ اللَّهَ شيْئًا إلَّا آتاهُ إيَّاهُ فَالْتَمِسُوْهَا آخِرَ سَاعَةٍ بَعْدَ الْعَصْرِ) رواه النسائي. މިޙަދީޘުފުޅުގެ މަފުހޫމަކީ، "ހުކުރުދުވަހުގައިވާ ބާރަގަޑިއިރުތެރޭގައި މުސްލިމުއަޅާ މާތް الله އަށް ކަމަކަށް އެދިގެން ދުޢާކޮށްފިނަމަ އެކަލާނގެ އެމީހަކަށް އެކަމެއް ފުއްދަވައި ދެއްވަތެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ޢަޞްރު ވަގުތުގެ ފަހުގައި އެކަން ލިބިގަތުމަށް މަސައްކަތްކުރާހުށިކަމެވެ." ކީރިތިރަސޫލާ صلى اللّه عليه وسلم ގެމައްޗަށް ޞަލަވާތްކިޔެވުން ގިނަކުރުމަކީ ހުކުރުދުވަހުގައި ކުރަންޖެހޭކަމެކެވެ. ކީރިތިރަސޫލާ صلى اللّه عليه وسلم ގެމައްޗަށް އެއްފަހަރު ޞަލަވާތް ކިޔަވާމީހާއަށް މާތް الله ދިހަފަހަރު ޞަލަވާތް ލައްވާނެތީއެވެ. އާދެ، އަބޫހުރައިރާ ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވާ މިޙަދީޘުފުޅުގައި ވަރަށް ތަފްސީލިކޮށް އެވާހަކަ އައިސްފައިވެއެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ ( مَنْ صَلَّى عَلَيَّ وَاحِدَةً صَلَّى الله عَلَيْهِ عَشْرًا ) رواه مسلم. މާނައީ "އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ސަލާމާއި ޞަލަވާތްލެއްވިގެންވާ ރަސޫލާ ޙާދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް އެއްފަހަރު ޞަލަވާތް ކިޔަވައިފި މީހާގެ މައަޗަށް މާތް الله ދިހަފަހަރު ޞަލަވާތް (ޔަޢުނީ: ދިހަފަހަރު ރަޙްމަތް ލައްވަތެވެ.) ލައްވަތެވެ." ހުކުރުދުވަހު ކަހުފު ސޫރަތް ކިޔެވުމަކީވެސް އެދުވަހު ކުރަންޖެހޭ އަޅުކަންތަކުގެތެރެއިންވާ ކަމެކެވެ. ހުކުރުދުވަހުގައި ކަހުފުސޫރަތް ކިޔެވުމުން އޭގެ ކުރީ ހުކުރުދުވަހާއި ދެމެދު އަޅާއަށް ކުރެވިފައިވާ ކުދިފާފަތައް މާތް الله ފުއްސަވާނެތެވެ.

ހުކުރުދުވަހުގެ ތަހުނިޔާއާއި ބެހޭގޮތުން ކުރީގެ ސަޢުދީޢަރަބިޔާގެ މުފުތީ ސަމާޙަތުއްޝޭޚު ބިންބާޒުއާއި އައްޝޭޚު ޞާލިހުލް ފައުޒާންއާއި އަދި ދަންނަބޭކަލުންގެ ޖަމާޢަތެއްގެ ބޭކަލުން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. "ހުކުރުދުވަހުގެ ތަހުނިޔާ ކިއުމަކީ ޝަރުޢުވެގެންވާ ކަމެއްނޫނެވެ. ހުކުރުދުވަހަކީ ޢީދެއްކަން މާތްޞަޙާބީންނަށް އެގިވަޑައިގެންވީ ހިނދުވެސް އަޟްޙާޢީދާއި ފިޠުރުޢީދު ދުވަހުގައި ތަހުނިޔާކިޔާ ބީދައިން އެބޭކަލުން ހުކުރުދުވަހު ތަހުނިޔާ ކިޔާފައިނުވެއެވެ. އެބޭކަލުން އެދުވަހުގެ މާތްކަން އަހަރެމެން އެންމެންނަށްވުރެ މާބޮޑަށް ދެނެވަޑައިގެންވެއެވެ. އެއީ ކުރަންޖެހޭ ކަމަކަށްވީނަމަ އެބޭކަލުން އެކަންކުރައްވައި އެކަމުގައި ދެމިތިއްބެވީހެވެ. ހުރިހާ ހެޔޮކަމެއްވެސް ޙާސިލުވުންވަނީ އެބޭކަލުންނަށް ތަބަޢަވުމުގައެވެ."

އައްޝޭޚު ސުލައިމާނު އަލްމާޖިދު ވިދާޅުވަނީ "އެކަކުއަނެކަކަށް ހުކުރުދުވަހު "ޖުމްޢާ މުބާރަކު" ކިޔާ ތަހުނިޔާ ކިއުމަކީ ޝަރުޢުވެގެންވާ ކަމެއްކަމުގައި އަހަރެމެން ނުދެކެމެވެ. މިފަދަ ކަންކަމަކީ ދުޢާއާއި ޛިކުރުގެތެރޭގައި ހިމެނިގެންވާ ކަންތަކެވެ. މިފަދަ ކަންތައް ކުރުންވާހުށީ ވާރިދުވެފައިވާގޮތަކަށް އަޅުކަމެއްގެ ގޮތުގައި ކުރެވޭ ކަމެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެއީ އެފަދަކަމެއްކަމުގައި ވީނަމަ ކީރިތިރަސޫލާ صلى اللّه عليه وسلم އާއި އެކަލޭގެފާނުގެ މާތް ޞަޙާބީން އަހަރެމެންނަށްވުރެ ކުރިން އެކަންތައް ކުރެއްވީހެވެ. އެއިން އެއްވެސް ބޭކަލަކު އެކަން ހުއްދަކުރެއްވިނަމަ ދުޢާއެއްގެ ގޮތުގައި ޝަރުޢުވެވި ފަސްނަމާދު ފަހުގައި ތަހުނިޔާ ކިޔާހެދީސްކަން ކަށަވަރެވެ. އެކަމަކު ސަލަފުއްޞާލިޙުންގެ ތެރެއިން އެއްވެސް ބޭކަލަކު އެކަންކުރައްވާފައިނެތެވެ."

ކީރިތިރަސޫލާ صلى اللّه عليه وسلم ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވަނީ (مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَيْسَ عَلَيْهِ أمُرُنَا فَهُوَ رَدٌّ .) "އަހަރެމެންގެ ދީނުގައި  ނުވާ ކަމެއް ކޮށްފިމީހާއަށް އެކަމެއް ވާހުށިރައްދުވެގެނެވެ." އަދިވެސް ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. (مَنْ أَحْدَثَ فِي أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ). رواه مسلم والبخاري. "އަހަރެމެންގެ މިދީނުގައި މީހަކު އަލަށް ކަމެއް އުފައްދައިފިނަމަ އެކަމަކީ ރައްދުވެގެންވާކަމެކެވެ."