މުސްލިމަކު ނަމާދު އެޅުމަކީ އޭނާ ކާފަރުވާނެ ކަމެއްބާ؟

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى الْمَبْعُوثِ رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ، وَبَعْدُ!

މުސްލިމަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟

މުސްލިމަކީ އީމާންކަމުގެ ރުކުންތައް ހިތުން ތެދުކޮށް ޤަބޫލުކުރުމާއެކު ތިމާގެ ދުލުން ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމަ ކިޔައި އިޤްރާރުވުމެވެ. މިބުނެވުނު ރުކުންތައް ހަ އެކެވެ. އެއީ ﷲއަށް އީމާންވުމާއި މަލާއިކަތުންނަށް އީމާންވުމާއި ބާވައިލެއްވުނު ފޮތްތަކަށް އީމާންވުމާއި ރަސޫލު ބޭކަލުންނަށް އީމާންވުމާއި އާޚިރަތްދުވަހަށް އީމާންވުމާއި ހެއުމިންވަރާއި ނުބައި މިންވަރަށް އީމާންވުމެވެ. މިހަކަންތައް ތިމާގެ ހިތުންތެދުކޮށް ޤަބޫލުކޮށް ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމަ ކިއުމާއެކު އޭނާ މުސްލިމަކަށް ވީއެވެ.

މުސްލިމަކު ކާފަރުވާނީ ކޮން އިރަކު:

މުސްލިމަކު އިސްލާމް ދީނުން ބޭރުކޮށްލާނެ ކަމަކީ ﷲ އަށް ޝިރުކު ކުރުމެވެ. ނުވަތަ އިސްލާމް ދީނުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން ރުކުނަކާ އިންކާރު ކުރުމެވެ. ނުވަތަ ދީނުގައި ކަނޑައެޅި ބަޔާންވެެގެންވާ ކަމަކާ އިންކާރު ކުރުމެވެ. މިބުނެވިދިޔަ ކަމަކާ އޭނާ ކަނޑައެޅިގެން އިންކާރު ނުކުރާހައި ހިނދަކު އޭނާ ކާފަރު ނުވާނެކަމަށް ދީނުގެ އެންމެހައި ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވެ ވަޑައިގަންނަވައެވެ. އިމާމު ނަވަވީ އަލްމިންހާޖު (1/76) ގައި ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. { وَاعْلَمْ أَنَّ مَذْهَبَ أَهْلِ الْحَقِّ أَنَّهُ لَا يُكَفَّرُ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ الْقِبْلَةِ بِذَنْبٍ وَلَا يُكَفَّرُ أَهْلُ الْأَهْوَاءِ وَالْبِدَعِ وَأَنَّ مَنْ جَحَدَ مَا يُعْلَمُ مِنْ دِينِ الْإِسْلَامِ ضَرُورَةً حُكِمَ بِرِدَّتِهِ وَكُفْرِهِ – وَكَذَا حُكْمُ مَنِ اسْتَحَلَّ الزِّنَا أَوِ الْخَمْرَ أَوِ الْقَتْلَ أَوْ غَيْرَ ذَلِكَ مِنَ الْمُحَرَّمَاتِ الَّتِي يُعْلَمُ تَحْرِيمُهَا ضَرُورَةً } މާނައީ: ދަންނައެވެ! ޤިބުލައިގެ އަހުލުވެރިއަކު ކުރާފާފައަކުން އޭނާ ކާފަރު ނުވާނެކަމަށް ދުށުމީ ޙައްޤުގެ އަހުލުވެރިންގެ މަޛްހަބެވެ. ހަމައެހެންމެ ބިދުޢަވެރިންނާއި ހަވާނަފްސަށް ތަބާވެއުޅޭ މީހުންވެސް ކާފަރު ނުވާނެެއެވެ. އެހެނަސް އިސްލާމް ދީނުގައި ކަނޑައެޅިގެން އަންގަވާފައިވާކަމަކާ އެނގިިހުރެ އިންކާރުކޮށްފި މީހާ ދީނުން ބޭރުވެ ކާފަރުވީއެވެ. ހަމައެފަދައިން ޒިނޭއާއި ރާބުއިމާއި މީހުންމެރުމާއި އެނޫންވެސް މިފަދަ ޙަރާމްކަމެއް، އެއީ ޙަރާމް ކަމެއްކަމުގައި އެނގިހުރެ އެކަން ހުއްދަކޮށްފި މީހާގެ ޙުކުމަކީވެސް ކާފަރުވުމެވެ. އެހެންކަމުން ކުރީންވެސް އިޝާރަތް ކުރިފަދައިން މީހަކު ޝިރުކު ނުކުރާހައި ހިނދަކު ނުވަތަ ދީނުގެ ޙުކުމަކާ އިންކާރު ނުކުރާހައި ހިނދަކު އޭނާ ޝަހާދަތް ކިޔައިގެން ހުރިހައި ހިނދަކު ކާފަރު ނުވާނެއެވެ. މަތިވެރި މާތް ﷲ ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އައްނިސާ ސޫރަތުގައި ވަޙީ ކުރަށްވާފައި ވެއެވެ. {إِنَّ اللَّهَ لاَ يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ} މާނައީ: ﷲ އަށް ޝަރީކުކޮށްފި މިހެއްގެ ފާފައެއް އެއިލާހު ނުފުއްސަވާހުއްޓެވެ. އެހެނަސް އެއިލާހު އެދިވޮޑިގެންފި މީހަކަށް އެނޫން އެންމެހައި ފާފަތަކެއް ފުއްސަވައި ދެއްވަފާނެއެވެ. އިމާމު ބުޚާރީއާއި މުސްލިމު رَسُولُ اللَّهِ  ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމްގެ އަރިހުން ރިވާކުރަށްވާފައި ވެެއެވެ. އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. {أَتَانِي جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلَام فَبَشَّرَنِي أَنَّهُ مَنْ مَاتَ مِنْ أُمَّتِكَ لَا يُشْرِكُ بِاللَّهِ شَيْئًا دَخَلَ الْجَنَّةَ قُلْتُ وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ قَالَ وَإِنْ زَنَى وَإِنْ سَرَقَ} މާނައީ: އެއްފަހަރަކު ތިމަން ކަލޭގެފާނުންގެ އަރިހަށް ޖިބްރީލުގެފާނު ވަޑައިގެން ތިމަންކަލޭގެފާނަށް އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރު ދެއްވިއެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. ކަލޭގެފާނުންގެ އުއްމަތުގެމީހަކު ﷲއަށް އެއްވެސްޝަރީކެއް ކުރުމެއްނެތި ހުރެ މަރުވެއްޖެނަމަ އޭނާއަށް ހުރީ ސުވަރުގެއެވެ. އެހިނދު ތިމަންކަލޭގެފާނު ސުވާލު ކުރެއްވީމެވެ. އޭނާ ޒިނޭކޮށްފައި ހުއްޓަސް އަދި ވައްކަންކޮށްފައި ހުއްޓަސް ތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އާދޭހެވެ! އޭނާ ޒިނޭކޮށްފައި ހުއްޓަސް އަދި ވައްކަންކޮށްފައި ހުއްޓަސް ވިއަސް މެއެވެ.

އެހެންކަމުން އިސްލާމް ދީނުގައި ކަނޑައެޅިފައިވާ އުޞޫލަކީ މުސްލިމަކު ދީނުގައި ކަނޑައެޅިފައިވާ ފަރުޟެއް އަދާ ނުކުރުމަކުން ނުވަތަ ޙަރާމްކަމަކަށް އަރައިގަތުމަކުން އޭނާ އެޙުުކުމާ އިންކާރު ނުކުރާހައި ހިނދަކު ކާފަރު ނުވާނެ ކަމެވެ. އިމާމު އަބޫ ދާއޫދު މާތް ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަނަސްގެފާނުންގެ ކިބައިން ރިވާކުރަށްވާފައި ވެއެވެ. رَسُولُ اللَّهِ  ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. {ثَلَاثٌ مِنْ أَصْلِ الْإِيمَانِ الْكَفُّ عَمَّنْ قَالَ لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَلَا تُكَفِّرُهُ بِذَنْبٍ وَلَا تُخْرِجُهُ مِنْ الْإِسْلَامِ بِعَمَلٍ} މާނައީ: އީމާންކަމުގައި ވަނީ ތިން އަޞޫލެކެވެ. އެއީ ޝަހާދަތް ކިޔައިފި މީހަކަށް ގޯނާ ނުުކުރުމެވެ. ފާފައަކާހުރެ އޭނާ ކާފަރު ނުކުރުމެވެ. ދޫކޮށްލެވޭ ޢަމަލަކާހުރެ އޭނާ ދީނުން ބޭރު ނުކުރުމެވެ. މިޙަދީޘުގެ ރާވީއަކާމެދު ބައެއްބޭކަލުން ވާހަކަ ދައްކަވާފައިވިކަމުގައި ވިއަސްތަޙްޤީޤުން ސާބިތުވާގޮތުގައި އެސަނަދަކީ ޙަސަން ސަނަދެކެވެ.

ދީނުގެ ރުކުނެއް އަޅައިފި މީހާ ކާފަރުވާނެބާ!

މަތީގައި ބަޔާންވެދިޔަ ދަލީލުތަކުގެ އަލީގައި ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އިސްލާމް ދީނުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން ރުކުނެއް މީހަކު އެޅިކަމުގައި ވިއަސް އެކަމާ އިންކާރު ނުކުރާހައި ހިނދަކު މީހާ ދީނުން ބޭރުނުވާނެެ ކަމަށެވެ. އެއީ ރޯދަ ކަމުގައި ވިއަސް ޙައްޖު ކަމުގައި ވިއަސް އަދި ޒަކާތާއި ނަމާދު ކަމުގައި ވިއަސް ވެހެވެ. ނަމަވެސް މިއިން ކަމަކާ އިންކާރުކޮށްފި މީހާއީ ދީނުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ އިޖްމާޢު އެއްބަސްވާ ގޮތުގައި ދީނުން ބޭރުވެއްޖެ މީހެކެވެ.

ފަރުޟު ނަމާދެއް އެޅުމީ ކާފަރުވާނެ ކަމެއްތޯއެވެ؟

ރޯދައާއި ޒަކާތާއި ޙައްޖާއި މިތިން ރުކުން އަޅައިފި މީހާ ކާފަރުނުވާނެ ކަމާމެދު ދީނުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި ޚިލާފެއް ނުވެއެވެ. ނަމަވެސް ނަމާދު އެޅުމާމެދު ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި ވަނީ ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ. ދީނުގެ ގިނަ ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ކާފަރުނުވާނެ ކަމަށެވެ. ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ ކާފަރުވެދާނެ ކަމަށެވެ.

(ހ) ކާފަރުވާނެއެވެ.

އިމާމު އަޙްމަދާއި އެކަލޭގެފާނަށް ތަބާވެ ވަޑައިގަންނަވާ ބައެއް ބޭކަލުން ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ގޮތުގައި ފަރުވާ ކުޑަކަމާހުރެ ނުވަތަ ކަންނެތްކަމުން ދަނެގެން އެންމެ ނަމާދެއް ވިއަސް އަޅައިފިމީހާ ކާފަރުވާނެއެވެ. އެފަދަ މީހާގެ ކައިވެނި ރޫޅޭނެއެވެ. ވާރުތަ ކެނޑޭނެއެވެ. މުސްލިމުންގެ ޤަބުރުސްތާނެއްގައި ވަޅުލައިގެން ނުވާނެއެވެ. ހިނަވައި ކަފުންކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ. މިއީ އިމާމު އަޙްމަދުގެ ދެބަސްފުޅުގެތެރެއިން އެއް ބަސްފުޅެވެ. މިގޮތުން މިމައްސަލާގައި އެންމެ ހަރުކަށިކޮށް ހިއްޕަވާފައިވަނީ ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގެ އިމާމެއް ކަމުގައިވާ އިމާމު އިބްނި ތައިމިޔާއެވެ. އެއަށްފަހު ފަހުގެ ދަންނަބޭކަލުންގެ ތެރެއިން ޢައްލާމާ މުޙައްމަދު އިބްނި އަބްދުލް ވައްހާބާއި ޝައިޚު ޢުޡައިމީންއެވެ. އެބޭފުޅުންގެ ފަތުވާގައި އައިސްފައި ވަނީ މިފަދައިންނެވެ. {فإن ترك الصلاة كفر مخرج عن الملة، وإذا كان له زوجة انفسخ نكاحه منها، ولا تحل ذبيحته، ولا يقبل منه صوم ولا صدقة، ولا يجوز أن يذهب إلى مكة فيدخل الحرم، وإذا مات فإنه لا يجوز أن يغسل، ولا يكفن، ولا يصلى عليه، ولا يدفن مع المسلمين، وإنما يخرج به إلى البر ويحفر له حفرة يُرمس فيها} މާނައީ: ނަމާދު އެޅުމަކީ ކުފުރެކެވެ. މިއްލަތުން ބޭރުވާކަމެކެވެ. އަންބެއް، ފިރިއެއްހުރިއްޔާ ކައިވެނި ރޫޅިދާނެއެވެ. އޭނާ ކަތިލާއެއްޗެއް ކެއުން ހުއްދަ ނުވާނެއެވެ. އޭނާގެ ކިބައިން ރޯދައެއް ޞަދަޤާތެއް ޤަބޫލު ނުވެވޭނެއެވެ. އޭނާއަށް މައްކާއަށް ވަނުން ހުއްދަނުވާނެއެވެ. އެޙާލަތުގައި މަރުވެއްޖެއްޔާ އޭނާ ހިނެވުމާއި ކަފުންކުރުމާއި އޭނާގެމައްޗަށް ނަަމާދުކުރުމާއި މިއިން އެއްވެސް ކަމެއް ހުއްދަ ނުވާނެއެވެ. އަދި މުސްލިމުންގެ ޤަބުރުސްތާނުގައި ވަޅުލައިގެން ނުވާނެއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ ހަނަފަސް ސަހަރާއަށް ގެންގޮސް ވަޅުގަނޑެއް ކޮނެފައި އެވަޅުގަނޑަށް ވައްޓާލާނީއެވެ.

މިބޭފުޅުންގެ މައިގަނޑު ދަލީލަކީ رَسُولُ اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމްގެ އަރިހުން އިމާމު މުސްލިމު ރިވާކުރެއްވި މިޙަދީޘުފުޅެވެ. {إِنَّ بَيْنَ الرَّجُلِ وَبَيْنَ الشِّرْكِ وَالْكُفْرِ تَرْكَ الصَّلاَةِ} މާނައީ: މީހާއާއި ޝިރުކާއި ކުފުރާ ދެމެދު ވަކިކޮށް ދެނީ ނަމާދު އެޅުމެވެ. އަދިވެސް އިތުރު އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘު ކުރަށްވާފައި ވެއެވެ. {الْعَهْدُ الَّذِي بَيْنَنَا وَبَيْنَهُمْ الصَّلَاةُ فَمَنْ تَرَكَهَا فَقَدْ كَفَرَ} (الترمذي) މާނައީ: އެއުރެންނާއި ތިމަންމެންނާއި ދެމެދު އޮންނަ ޢަހުދަކީ ނަމާދެވެ. ފަހެ ނަމާދު އަޅައިފި މީހާ ކާފަރު ވެއްޖެއެވެ. އިމާމު ބައްޒާރު ސައްޙަ ސަނަދުން ކީރިތި ރަސޫލާގެއަރިހުން މިފަދައިން ރިވާ ކުރަށްވާފައިވެއެވެ. رَسُولُ اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. {مَنْ تَرَكَ صَلَاةً مُتَعَمِّدًا فَقَدْ كَفَرَ} މާނައީ: ދަނެގެންނަމާދެއް އަޅައިފިމީހާ ޝައްކެއްނެތި ކާފަރުވެއްޖެއެވެ. އަދިވެސް މިބޭފުޅުންހުއްޖަތެއްގެ ގޮތުގައި ތާބިޢީ ބޭކަލަކު ކަމުގައިވާ ޢަބްދު ﷲ އިބްނި ޢުޤައިލުގެ މިބަސްފުޅު ގެންނަވާފައި ވެއެވެ. {كَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَا يَرَوْنَ مِنْ الْأَعْمَالِ شَيْئًا تَرْكُهُ كُفْرٌ إلَّا الصَّلَاةَ} (الترمذي والحاكم) މާނައީ: رَسُولُ اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމްގެ އަޞްޙާބު ބޭކަލުން ދީނުގެ ކަމެއް ދޫކޮށްލައިގެން ކުފުރުކަމަށް ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ހަމައެކަނި ކަމަކީ ނަމާދު އެޅުމެވެ. މިއެވެ. މިނޫނަސް މިފަދަ މާނަ ދޭހަކޮށްދޭ ޙަދީޘުތައް މިބޭކަލުން ދަލީލުގެ ގޮތުގައި ގެންނަވާފައި ވެއެވެ.

(ށ) ކާފަރުނުވާނެއެވެ.

ދީނުގެގިނަ ދަންނަބޭކަލުންގެ ރައުޔަކީ ނަމާދު އެޅުމަކީ ބޮޑު ފާފައެއް ކަމާއި އެއީ އެމީހާ ކާފަރުވާނެ ކަމެއް ނޫންކަމެވެ. މިއީ އެހާރާއިމިހާރުގެ ގިނަދަންނަބޭކަލުންގެ ރައުޔެވެ. އިމާމު އަބޫޙަނީފާއާއި މާލިކާއި ޝާފިޢީއާއި މިބޭކަލުންގެ މަޛްހަބުތަކުގެ އިމާމުންގެ ވެސް މަޛްހަބެވެ. އިމާމު އަޙްމަދުގެ އެއްބަސްފުޅަކީވެސް މިއީއެވެ. އަދި ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގެ އިހުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ ރައުޔަކީވެސް މިއީއެވެ.

މިބޭކަލުންގެ ދަލީލުތަކުގެ ތެރޭގައި ކުރީގައި ބަޔާންވެދިޔަ ނިސާ ސޫރަތުގެ އާޔަތް ހިމެނެއެވެ. އަދި ޖިބްރީލުގެފާނު ކީރިތި ރަސޫލާގެ އަރިހަށް ވަޑައިގެން ދެއްވި އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރަކީވެސް އެކަމުގެ ސާފު ހެއްކެކެވެ. ހަމައެހެންމެ ކުރީގައި ބަޔާންވެދިޔަ އީމާންކަމުގެ ތިން އުޞޫލަށް ވިސްނާލުމުންވެސް އެކަން ސާފުކޮށް އެނގެއެވެ. އަދިވެސް ލޮބުވެތިރަސޫލާ ޙަދީޘު  ކުރަށްވާފައިވެއެވެ. {مَنْ مَاتَ وَهُوَ يَعْلَمُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ دَخَلَ الْجَنَّةَ} މާނައީ: މީހާ ޝަހާދަތުގެދެކަލިމަ ދުލުންކިޔައި އެކަން ތެދުކޮށް ދެނެހުރެ، އެގޮތްމަތީ މަރުވެއްޖެނަމަ އޭނާ ދާނީ ސުވަރުގެއަށެވެ.  (މިއީ މުސްލިމުގެ ރިވާޔަތެކެވެ.) ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގެ އެންމެ އިތުބާރުހުރި މަޝްހޫރު އިމާމެއްކަމުގައިވާ އިމާމު އިބްނި ޤުދާމާ އެކަލޭގެފާނުންގެ ފިޤުހުފޮތް އަލްމުޣުނީގެ (2/332) ގައި ރިވާ ކުރަށްވާފައި ވެއެވެ. އިމާމު އަބޫ ބަކުރު ޚައްލާލު އެކަލޭގެފާނުންގެ ޖާމިޢުގައި މާތް ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ޝަމީލާގެ ކިބައިން ރިވާކުރެއްވި ޞައްޙަ ޙަދީޘެކެވެ. {ثنا يَحْيَى ثنا عَبْدُ الْوَهَّابِ ثنا هِشَامُ بْنُ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِي شَمِيلَةَ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ خَرَجَ إلَى قُبَاءَ فَاسْتَقْبَلَهُ رَهْطٌ مِنْ الْأَنْصَارِ يَحْمِلُونَ جِنَازَةً عَلَى بَابٍ فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَا هَذَا قَالُوا مَمْلُوكٌ لِآلِ فُلَانٍ كَانَ مِنْ أَمْرِهِ قَالَ أَكَانَ يَشْهَدُ أَنْ لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ قَالُوا نَعَمْ وَلَكِنَّهُ كَانَ وَكَانَ فَقَالَ لَهُمْ أَمَا كَانَ يُصَلِّي فَقَالُوا قَدْ كَانَ يُصَلِّي وَيَدَعُ فَقَالَ لَهُمْ ارْجِعُوا بِهِ فَغَسِّلُوهُ وَكَفِّنُوهُ وَصَلُّوا عَلَيْهِ وَادْفِنُوهُ وَاَلَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَقَدْ كَادَتْ الْمَلَائِكَةُ تَحُولُ بَيْنِي وَبَيْنَهُ} މާނައީ: އަބޫޝަމީލާ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އެއްްދުވަހަކު رَسُولُ اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޤުބާއަށް ވަޑައިގަތްއިރު ފެނިވަޑައިގަންނަވަނީ އަންޞާރީންގެ ބޭކަލުންތަކެއް ގެއެއްގެ ދޮރުމައްޗަށް އެއްލާލެވިފައި އޮތް މައްޔިތަކު އެއްކާރި ކުރަށްވަނިކޮށެވެ. އެހިނދު އެބޭކަލުންގެ ގާތުން އިތުރު އެކަލޭގެފާނު އެއްސެވިއެވެ. ތިޔައީ ކާކުހެއްޔެވެ؟ އެބޭކަލުން ދެންނެވިއެވެ. މިވެނި ޢާއިލާއެއްގެމީހުން ގެންގުޅުނު އަޅެކެވެ. އިތުރުއެކަލޭގެފާނު އެއްސެވިއެވެ. އޭނާ ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމަ ކިޔާހެއްޔެވެ؟ އެބޭކަލުން ދެންނެވިއެވެ. އާދޭހެވެ! އެހެނަސް މިވެނި އެވެނިކަމެއް ކޮށްއުޅެއެވެ. އިތުރު އެކަލޭގެފާނުންއެއްސެވިއެވެ. އޭނާ ނަމާދުކޮށް އުޅޭހެއްޔެވެ؟ އެބޭކަލުން ދެންނެވިެއެވެ. ބައެއްފަހަރު ކުރެއެވެ. އަނެއްބައި ފަހަރު ނުކުރެއެވެ. އެހިނދު رَسُولُ اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. އެހެންވިއްޔާ އޭނާ ނަގައިގެން ގެންދާށެވެ. އަދި ހިނަވާފައި ކަފުންކޮށްގެން އޭނާގެ މައްޗަށް ނަމާދުކޮށް އޭނާ ވަޅުލާށެވެ. މާތް ﷲގެ ޙައްޤުގައި ވިދާޅުވަމެވެ. މިހިނދު އޭނާއާއި ތިމަން ކަލޭގެފާނާ ދޭތެރޭގައި ހުރަހަކަށް ވެވަޑައިގަތުމަށް މަލާއިކަތުން ތިއްބެވީ ތައްޔާރަށެވެ. މިއެވެ. މިޙަދީޘު އެހެން ރިވާޔަތަކުން ކުދިކުދި ތަފާތުތަކާއެކު އިމާމު ޢަބްދުއްރައްޒާޤު އެކަލޭގެފާނުންގެ މުޞައްނިފުގެ (3/540)ގައި ރިވާކުރަށްވާފައިވެއެވެ. މިޙަދީޘުގެ ސަނަދުގައި އެއްވެސް ކިލަނބުކަމެއް އޮތްކަމަކަށް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައި ނުވެއެވެ. ބަޔާންވެގެންވާ ހަތަރު ރާވީންނަކީވެސް މަޝްހޫރު ރާވީންނެނެވެ. ހަަމައެކަނި އިމާމު ޢަބްދުލް ވައްހާބު އައްޘަޤަފީއާ ބެހޭގޮތުން އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވުމުގެ ތިން އަހަރު ކުރިން ފެށިގެން ހަނދުމަފުޅު ނެތޭވާހަކަ އައިސްފައި ވެއެވެ. މިއެންމެހައި ރާވީންނަކީ އިމާމު ބުޚާރީއާއި މުސްލިމު ރިވާކުރަށްވާފައިވާ ރާވީންނެވެ. އަދި މިޙަދީޘު ރިވާކުރެއްވި އިމާމު ޚައްލާލަކީ އިމާމު އަޙްމަދު އަވަހާރަ ވުމަށްފަހު ޙަންބަލީ މަޛްހަަބު ކޮޅަށް ޖައްސަވައި މަޛްހަބަށް ޚިދުމަތް ކުރެއްވި އެންމެ އިސް އިމާމެވެ. އެކަލޭގެފާނާ ބެހޭގޮތުން އިމާމު ޛަހަބީ އެކަލޭގެފާނުންގެ އައްނުބަލާ ގައި ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. {الْإِمَامُ الْعَلَّامَةُ الْحَافِظُ الْفَقِيهُ شَيْخُ الْحَنَابِلَةِ وَعَالِمُهُمْ أَبُو بَكْرٍ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ هَارُونَ بْنِ يَزِيدَ الْبَغْدَادِيُّ الْخَلَّالُ} މާނައީ: އެކަލޭގެފާނަކީ އިމާމު ޢައްލާމާ މުޙައްދިޘުންގެ އުސްތާޛު ފަޤީހު ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގެ ޝައިޚު އެބައިމީހުންގެ އިމާމު އަބޫ ބަކުރު އަޙްމަދު އިބްނި މުޙައްމަދު އިބްނި ހާރޫނު އިބްނި ޔަޒީދު އަލްބަޣްދާދީ އަލްޚައްލާލު އެވެ.

ދެން ޙަންބަލީމަޛްހަބުގައި ނަމާދު އަޅައިފިމީހާ ކާފަރުވާނެކަމުގެ ދަލީލުތަކުގެ ގޮތުގައި ގެންނަވައިފައިވާ ޙަދީޘުތަކަށްބަލާއިރު އެޙަދީޘުތަކުގެ މާނައެއްކަމުގައި ޖުމްހޫރު ދަންނަބޭކަލުން ދެ ޖަވާބެއް ދެއްވާފައި ވެއެެވެ. ފުރަތަމަ ޖަވާބަކީ އެ ޙަދީޘުތަކުގެ މުރާދަކީ މީހާ ނަމާދު ވާޖިބުވުމާއި އިންކާރު ކުރާނަމަ ކުފުރުވާ ވާހަކައެވެ. ދެވަނަ ޖަވާބަކީ އެކަމުގެ ފާފައިގެބޮޑުކަމާއި ނަމާދަށް ދީނުގައި ދެވިފައިވާ އަހްމިއްޔަތުގެ ބޮޑުކަން ބަޔާން ކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން ކީރިތި ރަސޫލާގެ ޙަދީޘުފުޅުގައި އެޢިބާރާތުން އައިސްފައި ވަނީ ކަމަށެވެ. އަދި މިފަދަ މިސާލުތައް ޙަދީޘުތަކުގައިވަރަށްގިނައެވެ. އޭގެ ބައެއްޙަދީޘުތައް މިސާލެއްގެގޮތުގައި ބަޔާންކޮށްލާނަމެވެ.

(1) {أَيُّمَا عَبْدٍ أَبَقَ مِنْ مَوَالِيهِ فَقَدْ كَفَرَ} މާނައީ: އެއްވެސް އަޅަކު ތިމާގެ ސާހިބުމީހާއަށް ފިލައިފިނަމަ، ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އޭނާ ކާފަރުވެއްޖެއެވެ. އަދިވެސް ޙަދީޘު ކުރަށްވާފައި ވެއެވެ.

(2) {وَتَكْفُرْنَ الْعَشِيرَ} މާނައީ: އަނބިން ތިމާމެންގެ ފިރިންނަށް ކުފުރުވެރި ވުމެވެ.

(3) {اثْنَتَانِ فِي النَّاسِ هُمَا بِهِمْ كُفْرٌ الطَّعْنُ فِي النَّسَبِ وَالنِّيَاحَةُ عَلَى الْمَيِّتِ} މާނައީ: ޖާހިލިއްޔަ ޒަމާނުއްސުރެން މީސްތަކުން ދޫކޮށްނުލައިއުޅޭ ދެކަމެއް ވެއެވެ. މިދެކަމަކީ ކުފުރުގެ ކަންކަމެކެވެ. އެއީ މީހެއްގެ މަތިކޮޅަށް ބަސް ބުނުމާއި މައްޔިތާގެ މައްޗަށް އަޑުލައި ރުއިމެވެ.

(4) {سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ وَقِتَالُهُ كُفْرٌ} މާނައީ: މުސްލިމަކަށް ލަދު ހުތުރު ބަސް ބުނުމީ ފާސިޤު ކަމެކެވެ. އަދި މުސްލިމަކާ ހަނގުރާމަ ކުރުމަކީ ކުފުރެކެވެ.

(5) {فَمَنْ رَغِبَ عَنْ أَبِيهِ فَهُوَ كُفْرٌ} މާނައީ: ތިމާގެ ބައްޕައާ އިންކާރު ކޮށްފި މީހާ ކާފަރުވެއްޖެއެވެ. މިނޫނަސް މިފަދަ މިސާލުތައް ބައިވަރެވެ. އެއް މިސާލަކީ ކީރިތި ރަސޫލާގެ މިޙަދީޘުފުޅެވެ.

(6) ތިމާގެ މުސްލިމު އަޚާއަށް ކާފަރަކޭ ބުނެފިނަމަ ދެމީހުން ކުރެން އެކަކު ހުންނާނީ ކާފަރުވެފައެވެ.

(7) ޒިނޭކުރާމީހާ ޒިނޭކުރާއިރު މުސްލިމަކަށްވެ ހުރެ ޒިނޭ ނުކުރާނެއެވެ.

(8) ވައްކަން ކުރާމީހާ ވައްކަން ކުރާއިރު މުސްލިމަކަށް ވެހުރެ ވައްކަން ނުކުރާނެއެވެ.

(9) ރާބޯމީހާ ރާބޯއިރު މުސްލިމަކަށްވެ ހުރެ ރާނުބޯނެއެވެ.

ބަޔާންވެދިޔަ އެންމެހައި ޙަދީޘުތަކަކީ އިމާމު މުސްލިމު އެކަލޭގެފާނުންގެ ޞަޙީޙުގެ ކިތާބުލް އީމާންގައި ރިވާކުރަށްވާފައިވާ ޙަދީޘުތަކެވެ. އިމާމު މުސްލިމު އެޙަދީޘުތައް ގެންނަވާފައިވަނީވެސް ދީނުގެ ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި އެޙަދީޘުތަކުގެ މާނައަކީ ކުފުރު ނޫންކަން ބަޔާންކުރެއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. ބަޔާންވެދިޔަ އެއްވެސް ތަނެއްގައި ދީނުގެ އެއްވެސް ޢިލްމުވެރިއަކު ކުފުރުގެ މާނަ ކުރަށްވާފައި ނުވެއެވެ. އަދި ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގެ އެއްވެސް ޢިލްމުވެރިއަކު މިމައްސަލަތަކުގައި ޖުމްހޫރުދަންނަބޭކަލުންނާ އިދިކޮޅު ހައްދަވާފައި ނުވެއެވެ. އިމާމު އިބްނި ތައިމިޔާއާއި ޝައިޚު ޢުޘައިމީންފަދަ ބޭފުޅުންވެސް މެއެވެ. ދެން މިހުރިހާ ދަލީލުތައް ހުރުމާއެކުމެ ދީނުގެ އުޞޫލާ ޚިލާފަށް މީހަކު އެހާބޮޑު ކާފަރެއްކަމުގައި ހަދައި އެވާހަކަ ފެތުރުމުގެ ބޭނުމަކީ ކޮބައިބާއެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާ ޚުދު ޙަދީޘު ކުރަށްވަނީ، ޝަހާދަތްކިޔައިފި މީހާ ފާފައަކާހުރެ ކާފަރު ނުކުރުމަށާއި އޭނާއަށް ދޫކޮށްލެވޭ ޢަމަލަކާހުރެ އޭނާ ދީނުން ބޭރުކޮށް ނުލުމަށެވެ. އަދި އިމާމު ޚައްލާލު ގެންނެވި ރިވާޔަތުގައި ބައެއް ފަހަރު ނަމާދު ނުކުރާކަން އެނގިވަޑައިގަނެމެ ކީރިތި ރަސޫލާ ޙަދީޘު ކުރަށްވަނީ އޭނާގެ ކަށުކަމާކެމީގެ ކަންކަން ފުރިހަމަކޮށް އޭނާގެ މައްޗަށް ނަމާދުކޮށްފައި ވަޅުލުމަށެވެ.

އަސްލު ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގައިވެސް ނަމާދު އަޅައިފި މީހާ ކާފަރު ނުވެއެވެ.

ވަރަށްގިނަ މައްސަލަތަކުގައި އިމާމު އަޙްމަދުގެ ދެބަސްފުޅެއްއޮވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޢިރާޤުގައިއުޅުއްވިއިރު އިޚްތިޔާރުކުރެއްވި ބަސްފުޅާއި ދެން އިމާމު ޝާފިޢީއާއި އިމާމު ޙުމައިދުގެ ދަރިވަރަކަށް ވެވަޑައިގަތުމަށްފަހު ބަދަލު ކުރެއްވި ރައުޔާއި އެނޫންވެސް ރައުޔުތަކެވެ. މިމައްސަލާގައި ވެސް އިމާމު އަޙްމަދުގެ ދެރައުޔެއް އެބައޮވެއެވެ. އެއީ ނަމާދު އަޅައިފިމީހާ ކާފަރުވާނެކަމަށާއި ޖުމްހޫރުދަންނަބޭކަލުންގެ ރައުޔާ އެއްގޮތަށް އޭނާ ކާފަރު ނުވާނެކަމަށެވެ. ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގެ ކުރީގެ އިމާމުން ޚާއްޞަކޮށް މަޛްހަބު ދިރުއްވެވި ބޭކަލުން ކަމުގައިވާ އިމާމު އަބޫބަކުރު ޚައްލާލާއި އިމާމު އިބްނިޤުދާމާ ބުރަވެ ވަޑައިގަންނަވަނީ ކާފަރު ނުވާނެ ކަމަށެވެ. އިބްނި ޤުދާމާގެ ފޮތް އަލްމުޣްނީއަކީ ޙަންބަލީ މަޛްހަބުގެ އެންމެބޮޑު ފިޤުހުފޮތެވެ. އޭގައި އިބްނިޤުދާމާ މިމައްސަލައާ ބެހޭގޮތުން އެކިބޭކަލުންގެ ރައުޔާއި ދަލީލުތައްް ބަޔާން ކުރެއްވުމަށްފަހު ބަޙުޘު ނިންމާލައްވަމުން އަލްމުޣްނީގެ (2/332) ގައި މިފަދައިން ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. {وَأَمَّا الْأَحَادِيثُ الْمُتَقَدِّمَةُ فَهِيَ عَلَى سَبِيلِ التَّغْلِيظِ وَالتَّشْبِيهِ لَهُ بِالْكُفَّارِ لَا عَلَى الْحَقِيقَةِ كَقَوْلِهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ وَقِتَالُهُ كُفْرٌ وَقَوْلِهِ كُفْرٌ بِاللَّهِ تَبَرُّؤٌ مِنْ نَسَبٍ وَإِنْ دَقَّ  وَقَوْلُهُ مَنْ قَالَ لِأَخِيهِ يَا كَافِرُ فَقَدْ بَاءَ بِهَا أَحَدُهُمَا وَقَوْلُهُ مَنْ أَتَى حَائِضًا أَوْ امْرَأَةً فِي دُبُرِهَا فَقَدْ كَفَرَ بِمَا أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ قَالَ وَمَنْ قَالَ مُطِرْنَا بِنَوْءِ الْكَوَاكِبِ فَهُوَ كَافِرٌ بِاللَّهِ مُؤْمِنٌ بِالْكَوَاكِبِ وَقَوْلُهُ مَنْ حَلَفَ بِغَيْرِ اللَّهِ فَقَدْ أَشْرَكَ وَقَوْلِهِ شَارِبُ الْخَمْرِ كَعَابِدِ وَثَنٍ وَأَشْبَاهِ هَذَا مِمَّا أُرِيدَ بِهِ التَّشْدِيدُ فِي الْوَعِيدِ وَهُوَ أَصْوَبُ الْقَوْلَيْنِ وَاَللَّهُ أَعْلَمُ} މާނައީ: ނަމާދު ނުކުރާ މީހާ ކާފަރުވެދާނެ ކަމަށް ދަލީލުކޮށްދޭ، މަތީގައި ބަޔާންވެދިޔަ ޙަދީޘުތަކަކީ ހަމައެކަނި އެކަމުގެ ބޮޑުކަން ބަޔާންކޮށް ދެއްވުމުގެގޮތުން އައިސްފައިހުރި ޙަދީޘުތަކެކެވެ. އެހެންކަމުން އޭނާއާ ކުފުރުވެރިކަމާ ވައްތަރު ކުރަށްވައި މިސާލު ޖެއްސެވީއެވެ. އެއިން އެއްވެސް ޙަދީޘެއްގައި އެލަފުޒުގެ ޙަޤީޤީ މާނަ އެތާގައި މުރާދެއް ނޫނެވެ. މިކަހަލަ ޙަދީޘުތައް ވަރަށްވެސް ގިނައެވެ. މިސާލަކަށް رَسُولُ اللَّهِ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމްގެ ޙަދީޘުފުޅެކެވެ. މުސްލިމަކާ ދިމާއަށް ލަދުހުތުރު ބަސްބުނުމީ ފާސިޤުކަމެކެވެ. އަދި މުސްލިމަކާ ހަނގުރާމަކުރުމަކީ ކުފުރެކެވެ. އަދިވެސް އިތުރު އެކަލޭގެފާނުންގެ ޙަދީޘުފުޅެކެވެ. ކިތަންމެ ކުޑަ މިންވަރަކަށް ނަމަވެސް ނަސަބަކާ އިންކާރު ކުރުމަކީ ﷲ އަށް ކާފަރުވުމެވެ. އަދިވެސް އިތުރު އެކަލޭގެފާނުންގެ ޙަދީޘުފުޅެކެވެ. ތިމާގެ މުސްލިމު އަޚާއަށް އޭ ކާފިރޭ، ބުނެފި މީހާއާއި ބުނިމާހާއާއި ދެމީހުން ކުރެން އެކަކު ހުންނާނީ ކާފަރުވެފައެވެ. އަދިވެސް އިތުރު އެކަލޭގެފާނުންގެ ޙަދީޘުފުޅެކެވެ. ތިމާގެ އަނބިމީހާއާއެކު ޙައިޟުގެ ޙާލަތުގައި ޖިމާޢުވެއްޖެ މީހާ ނުވަތަ އަނބިމީހާގެ ފުރަގަސްފަރާތް ބޭނުން ކޮށްފި މީހާ ޝައްކެއްނެތި މުޙައްމަދުގެފާނުންގެ މައްޗަށް ބާވައިލެއްވުނު ޤުރުއާނަށް ކާފަރު ވެއްޖެއެވެ. އަދިވެސް އިތުރުއެކަލޭގެފާނުންގެ ޙަދީޘުފުޅެކެވެ. ތަރިތައް މިވެނިއެވެނި ގޮތަކަށް އޮއްސުމުން އެކަމާހުރެ ވާރޭ ވެހެއޭ، ބުނެ އެގޮތް ޤަބޫލުކޮށްފި މީހާއީ ތިމަން ﷲ އަށް ކާފިރުވެ، ތަރިތަކަށް އީމާންވާ މީހެކެވެ. އަދިވެސް އިތުރު އެކަލޭގެފާނުންގެ ޙަދީޘުފުޅެވެ. ﷲ ފިޔަވައި އެހެން ފަރާތެއްގެ ނަމުގައިހުވައިކޮށްފިމީހާ ޝިރުކުކޮށްފިއެވެ. އަދިވެސް އިތުރު އެކަލޭގެފާނުންގެ ޙަދީޘުފުޅެކެވެ. ރާބޯމީހާ ބުދަށް އަޅުކަންކުރާ މީހާއާ އެއްފަދައެވެ. މިނޫނަސް މިފަދަ އެތަކެއް ޙަދީޘުތަކެވެ. މިހުރިހާ ޙަދީޘުތަކެއް ބަޔާން ކުރެއްވުމަށްފަހު އިބްނި ޤުދާމާ ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާގެ މިބަސްފުޅުތަކުގެ މުރާދަކީ މައްސަލައިގެ ނާޒުކުކަމާއި އެކަމުގެ ވަޢީދުފުޅު ބޮޑުކަމެވެ. ފަހަރެއްގައިވެސް އެފަދަ މީހުން ކާފަރުވުމެއް ނޫނެވެ. ވުމާއެކު މިދެބަސްފުޅުގެ ތެރެއިން އެންމެ ޞައްޙަ ބަސްފުޅަކީ މިއީއެވެ. وَاللَّهُ أَعْلَمُ.

މަތީގައި ބަޔާންވެ ދިޔައީ ޙަންބަލީމަޛްހަބުގެ އެންމެ ބޮޑު ދެއިމާމުންގެ ފަތުވާއެވެ. ވުމާއެކު މުސްލިމަކު ނަމާދު އަޅައިފުމަކީ އޭނާ ކާފިރުވާ ކަމެއް ނޫންކަމާއި އޭނާއަކީ ބޮޑު ފާފަވެރިއެއްކަމާމެދު ހަަތަރުމަޛްހަބުގެ އިމާމުން އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވާކަން ސާބިތުވީއެވެ.

ޝާފިޢީގެފާނާއި އަޙްމަދުގެފާނާއި ދެބޭކަލުންގެ މެދުގައި ހިނގި ބަހުސެއް:

     ނިންމާލަމުން އަޅުގަނޑު ބަޔާންކޮށްލާހިތްވަނީ އިމާމު އަޙްމަދު އިމާމު ޝާފިޢީގެ އަރިހުގައި ދަރިވަރަކަށް އުޅުއްވި ދުވަސްވަރު އިމާމު ޝާފިޢީ ކުރެއްވި ސުވާލަކަށް އަޙްމަދު ދެއްވި ޖަވާބެވެ. މިވާހަކަ ގެންނަވާފައި ވަނީ އިމާމު ސުބުކީ އެކަލޭގެފާނުންގެ ފޮތް ޠަބަޤާތުއް ޝާފިޢިއްޔާގައި އިމާމު އަބޫޢަލީ އަލްޙަސަން އިބްނިޢައްމާރުގެ ކިބައިންނެވެ. އޭގައިވަނީ އިމާމު ޝާފިޢީ އިމާމު އަޙްމަދުގެ އަރިހުން އެއްސެވި ކަމަށެވެ. ތެދެއްތޯއެވެ؟ ނަމާދު އަޅައިފި މީހާއަކީ ކާފަރެއް ކަމުގައި ކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވަމުތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު އާދޭހޭ، ދެންނެވުމުން ޝާފިޢީ އެއްސެވިއެވެ. ދެން އޭނާ އިސްލާމް ވާން ބޭނުންވެއްޖެނަމަ ހަދާނީ ކިހިނަކުންތޯއެވެ؟ އަޙްމަދު ދެންނެވިއެވެ. ޝަހާދަށް ކިޔާނީއެވެ. ޝާފިޢީގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭނާ އަދިވެސް އެހެރީ އެކަލިމަ މަތީގައެވެ. އަޙްމަދު ދެންނެވިއެވެ. އެހެންވިއްޔާ ނަމާދުކުރަން ފަށައިގަންނާނީއެވެ. ޝާފިޢީ ވިދާޅުވިއެވެ. ކާފިރެއްގެ ނަމާދު ޞައްޙަ ނުވާނެއެވެ. އަދި ނަމާދު ކޮށްގެން މީހަކަށް އިސްލާމް ދީނަކަށް ނުވަދެވޭނެއެވެ. ދެން އަޙްމަދުގެފާނު އެއްޗެއް ވިދާޅުނުވެ ހަނު ހުންނަވައިފިއެވެ. މިއެވެ.

ނިންމާލުން:

ނިންމާލަމުން ދަންނަވާލާހިތް ވަނީ މީހަކު އިސްލާމް ވުމަށް ބޭނުންވަނީ އީމާން ކަމުގެ ރުކުންތައް ހިތުން ތެދުކޮށް ޤަބޫލު ކުރުމެވެ. އެއާއެކު ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމަ ދުލުން ކިއުމެވެ. އެހިސާބުން އިސްލާމް ދީނަށް އޭނާއަށް ވަދެވުނީއެވެ. އޭނާ މުސްލިމަކަށް ވީއެވެ. އީމާންކަމުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ރުކުނަކަށް ޝައްކު ކޮށްފި ނަމަވެސް ނުވަތަ ޤަބޫލު ނުކޮށްފިއަސް އޭނާ އިސްލާމް ދީނުން ބޭރުވާނެއެވެ.

މީހާ އީމާންވެ، ޝަހާދަތް ކިއުމަށްފަހު އޭނާގެ މައްޗަށް ލާޒިމު ކުރާނީ އިސްލާމް ކަމުގެ ރުކުންތަކަށް ޢަމަލު ކުރުމެވެ. އެއީ ނަމާދު ކުރުމާއި ޒަކާތް ދިނުމާއި ރަމަޟާންމަހު ރޯދަ ހިފުމާއި ޙައްޖުވުމެވެ. މިއިން ކަމަކާ އިންކާރު ކޮށްފިއްޔާ އޭނާގެ އީމާންކަން ގެއްލޭނެއެވެ. ކާފަރުވާނެއެވެ. އެހެނަސް އެއިން ކަމެއް އެޅުމަކީ ނުވަތަ އަދާ ނުކުރުމަކީ ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމަ ހިތުން ތެދުކޮށް ޤަބޫލުކޮށްގެން ހުރިހައި ހިނދަކު އޭނާ ދީނުން ބޭރުވާނެކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި ކުރެވޭ ޙަރާމް ކަމަކުން، ނުކޮށްދޫކޮށްލާ ވާޖިބަކުން އޭނާގެ އީމާންކަން ގެއްލިނުދާނެއެވެ. އީމާންކަމަކީ ޤަބޫލު ކުރުމެވެ. އިސްލާމް ކަމަކީ ޤަބޫލު ކުރުމުގައި ޢަމަލީ ފޭރާންލެއްވުމެވެ. މުސްލިމަކަށް ވެވޭޭނީ މިދެބައި ގުޅި، ލައިމެހިގެންނެވެ. މިދެބައި ގުޅިގެން ތިމާގެ އީމާންކަން ފުރިހަމަ ކުރަމުންދާ މީހާއަށް އޭނާގެ ޢަމަލުގައި ތަޤްވާވެރިކަމުގެ ކުލަ ޖައްސަންޖެހޭނެއެވެ. ވަރަޢަވެރިކަމާއި ތަޞައްވުފުގެ ރީތި ފޭރާމުން އޭނާގެ އެތެރެފުށާއި ބޭރުފުށް އެއްގޮތް ކުރަންޖެހޭނެއެވެ. މިއަށް ކިޔަނީ އިޙްސާން ކަމެވެ.

އަޅުގަނޑުގެ ދުޢާއަކީ މާތް ﷲ އަޅަމެންގެ އީމާންކަން ފުރިހަމަކުރަށްވައި އަޅަމެން އެންމެންނަކީ ދީންދެކެ ލޯބިވާ ވެވުނު މިންވަރަކުން ތިމާމެންގެ ދީނަށް ޢަމަލުކުރާ ބަޔަކު ކަމުގައި ލެއްވުމެވެ. ދެދުނިޔޭގެ ބާއްޖަވެރިކަން މިންވަރު ކުރެއްވުމެވެ. ދީނުގެ ޢިލްމު ހެއުގޮތުގައި ލިބި، އެއަށް ޢަމަލުކުރާ ބަޔަކު ކަމުގައި ލެއްވުމެވެ. އާމީން!

وَصَلَّى اللَّهُ وَسَلَّمَ عَلَى خَيْرِ خَلْقِهِ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَصَحْبِهِ أَجْمَعِينَ