بسم الله والحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله، وبعد؛
އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް އެމީހެއްގެ ދީނުން އެނގެން ލާޒިމުވެގެންވާ މިންވަރު އުނގެނި ދަސްކުރުމަކީ ވާޖިބެކެވެ. އޭގެ ތެރެއިންވެސް ޚާއްސަކޮށް ނަމާދެވެ. އެހެނީ އެއީ ޤިޔާމަތް ދުވަހު އިންސާނާ އެންމެ ފުރަތަމަ ޖަވާބުދާރީވާން ޖެހޭ އަޅުކަމެވެ. އެއަޅުކަން ކާމިޔާބު ކުރެވިއްޖެ ކަމަށްވާނަމަ އެމީހަކަށް ފަލާޙާއި ކާމިޔާބު ލިބިއްޖެއެވެ. އެއަޅުކަމުން ކާމިޔާބު ނުލިބިއްޖެނަމަ އެމީހަކަށް ހުރީ ހަލާކެވެ. މިކަމަށް ތިބާ ވިސްނެވިންތޯއެވެ؟ އާއެކެވެ. ނަމާދު ކުރުމަކީ ދުނިޔޭގައިވާ އެންމެ ބޮޑު އެންމެ މުހިންމު ކަމެވެ. މުޅި ދުނިޔެ ގެއްލުނަސް ލިބޭނެ ގެއްލުމަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ ލިބޭނެހާވެސް ގެއްލުމަކީ އެތައް މިލިޔަން އަހަރެއް ގެއްލިގެން ލިބޭނެ ގެއްލުމެވެ. މަރުވުމަށްފަހު ލިބޭނެ ގެއްލުމާމެދު ވިދާޅުވަނީ ކީކޭތޯއެވެ؟ ކިއެއްތަ! އާޚިރަތާމެދު ވިދާޅުވަނީ ކީކޭތޯއެވެ؟ އަހަރުމެން ނަރަކައިން ސަލާމަތް ކުރައްވައި ދެމިގެންގެންވާ ނިޢުމަތް މިންވަރު ކުރައްވާށި، އާމީން!
ނަމާދު ކުރުމުގައި ވިސްނަންވީ އެންމެ މުހިންމު ދެކަމަކީ ރުކޫޢު ކުރުމާއި ސަޖިދަ ކުރުމެވެ. އަޅުގަނޑުގެ މިލިޔުމުގައި ޚާއްޞަގޮތެއްގައި ބަލާލަން ގަސްތު ކުރަނީ ނަމާދު ކުރާއިރު ރުކޫޢު އަދި ސަޖިދަ ކުރުމުގެ އަހައްމިއްޔަތު ކަމަށެވެ. މިލިޔުން ކިޔައިގެން އެއިންފައިދާ ލިބިގަނެ، ތިބާގެ ނަމާދުގައި އުނިކަމެއްވާނަމަ އެކަމެއް ރަނގަޅު ކުރެވޭތޯ ބަލާށެވެ. ނޭނގޭ ކަންކަމުގައި ޢިލްމުވެރިންނާ ސުއާލުކުރާށެވެ. ހެޔޮކަމަކަށް މަގު ދައްކާމީހާއީ އެޢަމަލެއް ކުރާމީހެކޭ އެއްފަދަމީހެކެވެ.
ނަމާދަކީ ﷲގެ ޙަޟުރަތުގައި މަޤުބޫލު ނަމާދަކަށް ހެދުމަށްޓަކައި ރުކޫޢު އަދި ސަޖިދަ އަށް ވިސްނައި ފިކުރު ހިންގާށެވެ.
ﷲ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި إبراهيم އަދި إسماعيل عليهما الصلاة والسلام ދެބަފައިކަލުންނާ މުޚާޠަބު ކުރައްވައި ވަޙީ ކުރައްވަނީ: أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ. މާނައީ: "ޠަވާފު ކުރާ މީހުންނާއި އަޅުކަން ކުރުމަށް ތިބޭ މީހުންނާއި ރުކޫޢު އަދި ސުޖޫދު ކުރާ މީހުންނަށްޓަކައި ތިޔަ ދެބަފައިކަލުން ތިމަން ﷲގެ ގެފުޅު ޠާހިރު ކުރައްވާށެވެ!" މިއާޔަތުގައި މިވާ ރުކޫޢު ކުރާމީހުނާއި ސަޖިދަ ކުރާމީހުންނީ ނަމާދު ކުރާމީހުންނެވެ. އެބައިމީހުން ސިފަ ކުރައްވާފައިވަނީ ރުކޫޢު ކުރާމީހުނާއި ސަޖިދަ ކުރާމީހުންގެ ގޮތުގައެވެ. ރުކޫޢު އާއި ސަޖިދަ އަކީ ނަމާދުގެ އަސްލެވެ. އަދިވެސް ﷲ އިބްރާހީމްގެފާނަށް ވަޙީ ކުރައްވައި އަންގަވަނީ وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ މާނައީ: "އަދި ޠަވާފު ކުރާ މީހުންނަށާއި، ގާއިމްވެ ތިބޭމީހުންނަށާއި، ރުކޫޢު ކޮށް ސަޖިދަ ކުރާ މީހުންނަށްޓަކައި، ކަލޭގެފާނު ތިމަންރަސްކަލާނގެ ގެފުޅު ޠާހިރު ކުރައްވާށެވެ!" ﷲ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އާއި މުޚާޠަބު ކުރައްވައި ވަޙީ ކުރައްވަނީ: وَمِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا މާނައީ: "އަދި ރޭގަނޑުން ބައެއްގައި، ﷲ އަށް ކަލޭގެފާނު ސަޖިދަ ކުރައްވާށެވެ! އަދި ރޭގަނޑުގެ ދިގު ވަގުތުތަކުގައި، ކަލޭގެފާނު ﷲ އަށް ތަސްބީޙަ ވިދާޅުވާށެވެ!" އެހެންއާޔަތެއްގައި އެކަލޭގެފާނާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުން ސިފަކުރައްވާފައިވަނީ މިފަދައިންނެވެ. تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّـهِ وَرِضْوَانًا ۖ سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ މާނައީ: "ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ފަޟްލު ވަންތަވެރިކަމާއި، ރުއްސެވުން އެދޭ ހާލު، ރުކޫޢު ކޮށް ސަޖިދަ ކޮށްއުޅޭ ބަޔަކުކަމުގައި، ކަލޭގެފާނު އެއުރެން ދެކެވަޑައިގަންނަވާނޫއެވެ. ސަޖިދައިގެ އަސަރުން، އެއުރެންގެ ޢަލާމާތް އެއުރެންގެ މޫނުތަކުގައިވެއެވެ." އެއީ އެބައިމީހުނަށް ރުކޫޢު ކޮށް ސަޖިދަ ކޮށްއުޅުމުގެ ސަބަބުން ﷲ ޢައްޒަވަޖައްލަ ދެއްވި ނޫރެކެވެ. މުއުމިނުން ސިފަކުރައްވައި ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ: الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ… މާނައީ: "ރުކޫޢު ކޮށް ސަޖިދަ ކުރާ މީހުންނެވެ. ހެޔޮކަންތަކަށް އަމުރު ކުރާމީހުންނެވެ…" އަދިވެސް ﷲ ވަޙީކުރައްވައި އަންގަވަނީ: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ މާނައީ: "އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުން ރުކޫޢު ކޮށް، ސަޖިދަ ކުރާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަން ކުރާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން ހެޔޮކަންތައް ކުރާށެވެ! (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން ދިންނަވައި، ނަސީބު ލިބުމަށްޓަކައެވެ." ހަމަ އެފަދައިން ރޭއަޅުކަން ކުރާމީހުންގެ ވާހަކަ ފައްޓަވާފައިވަނީ ނަމާދަށް ޤިޔާމްވެ ހުރުމުގެ ޒިކުރަށްވުރެ ކުރިން ސަޖިދައިގެ މާތްކަމަށްޓަމަށްޓަކައި ސަޖިދަ އިންނެވެ. ﷲ ޢައްޒަވަޖައްލަ ތަޤުވާވެރިންގެ ސިފަ ބަޔާން ކުރައްވަމުން ވަޙީކުރައްވަނީ: وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا މާނައީ: "އަދި އެއުރެންނީ، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަން ކުޅައުމަށް، ސަޖިދަ ކުރުމުގައްޔާއި، ޤިޔާމަށް ތިބުމުގައި، ރޭގަނޑުގެ ވަގުތު ހޭދަކުރާ މީހުންނެވެ." އަދިވެސް ވަޙީކުރައްވަނީ: أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ މާނައީ: ރޭގަނޑުގެ ވަގުތުތަކުގައި (ނަމާދުކޮށް) ސަޖިދަ ގައްޔާއި، ޤިޔާމް ގައި މަޑުމޮޅިވެ، އާޚިރަތް ދުވަހަށް ބިރުވެތިވެ، އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ރަޙްމަތަށް އެދޭމީހަކު (އެނޫންމީހަކާ) އެއްފަދަވާނެ ހެއްޔެވެ؟" މިއާޔަތުން ދޭހަވަނީ މަޑުމޮޅިކަމާއި ބިރުވެތިކަމާއި ނިކަމެތިކަން ފާޅުކުރުމާއެކު ﷲ ޢައްޒަވަޖައްލަ އަށް ކިޔަމަންތެރިކަމާއެކު އަޅުކަން ކުރުމެވެ. يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ މާނައީ: "އޭ މަރްޔަމްގެފާނެވެ! ކަމަނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށްް، އަޅުކަން ޚާލިޞް ކުރައްވައި، ކިޔަމަންތެރިކަމުގައި ދެމިހުންނަވާށެވެ! އަދި، ސަޖިދަ ކުރައްވައި، އަދި، ރުކޫޢު ކުރާ މީހުންނާ އެކުގައި، ރުކޫޢު ކުރައްވާށެވެ."
نبي صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަޅާ ނަމާދަށް ފެށުމުން އޭނާ ކޮށްފައިވާ ފާފަތައް ގެނެވި އޭނާގެ ބޮލުގަޔާއި ކޮނޑުމަތީގައި ބެހެއްޓޭނެއެވެ. އޭނާ ރުކޫޢު ކޮށް ސަޖިދަ ކުރާ ކޮންމެ ފަހަރަކު އެނާގެ ފާފަ ފުއްސަވައެވެ. މިޙަދީޘުގައި ނަމާދު ކުރާމީހާގެ ފާފަ ފުއްސެވުން ގުޅިފައިވަނީ ރުކޫޢު ކޮށް ސަޖިދަ ކުރުމުގައެވެ. އޭ ﷲ ގެއަޅުންނޭވެ! ﷲގެ ފާފަ ފުއްސެވުން ލިބިގަތުމުގައި ކިހާވަރަކަށް ސަމާލުވެވުނު ތޯއެވެ؟ ރުކޫޢު ކުރާއިރުގަޔާއި ސަޖިދަ ކުރާއިރު ތިމަންގެ ފާފަ ފުއްސެވުންއެދޭހާލު އަވަސް އަރައިނުގަނެ ސަޖިދައިގައި އަދި ރުކޫޢު ގައި ގިނަވަގުތު ހޭދަ ކުރާށެވެ.
قال النبي صلى الله عليه وسلم:«إنَّ العبدَ إذا قَامَ يُصلِّي أُتِي بُذُنوبِه كُلِّها فَوُضِعَتْ على رأسِه و عاتِقَيْهِ، فكُلَّما رَكعَ أو سَجدَ تَساقَطَتْ عَنْهُ މާނައީ: "އަޅާ ނަމާދުކުރަން ފެށުމާއި އެކު އޭނަގެ ފާތައް ގެނެވި އޭނާގެ ބޯމަތީގައާއި ދެކޮނޑު މަތީ ބެހެއްޓޭނެއެވެ. އޭނަ ރުކޫޢުކޮށް ސަޖިދަ ކުރާ ކޮންމެ ފަހަރަކު ފާފަތައް ވެއްޓި ދެއެވެ."
ﷲގެ ޙާޟުރަތުގައި އެންމެ ލޮބުވެތި ވެގެންވާ ޢަމަލަކީ ކޮބައިތޯ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އާއި ސުއާލު ކުރެވުމުން ޙަދީޘު ކުރެއްވީ: ތިބާ ސަޖިދަ ކުރުން ގިނަ ކުރާށެވެ. އެހެނީ ތިބާ ސަޖިދަ ކުރާ ކޮންމެ ފަހަރަކު އެއިން ތިބާގެ ދަރަޖައެއް އުފުއްލަވާނެއެވެ. އަދި ތިބާގެ ކުށްފާފަތަކުގެ ތެރެއިން ކުށެއް މާފު ކުރައްވާނެއެވެ. އުފުއްލެވޭ ދަރަޖައާއި ފުއްސެވޭ ފާފައިގެ މިންވަރު އެކުލެވިގެންވަނީ އަޅާ އަށް ކުރެވޭ ސަޖިދައިގެ މިންވަރުންކަން މިޙަދީޘުން ޘާބިތުވެއެވެ. ސަޖިދައިގައި އޮންނަ ވަގުތު ދިގު ކުރުން، ގިނަ ސަޖިދަ ކުރުމަށްވުރެ އިތުރު ވެގެންވެއެވެ. ބައިގަޑިއިރު ތެރޭގައިކުރެވޭ ދެސަޖިދަ ފަނަރަ މިނިޓް ތެރޭ ކުރެވޭ ހަތަރު ސަޖިދައަށްވުރެ އިތުރު ވެގެންވާ ކަމަށް ދަންނަ ބޭކަލުން ވިދާޅުވެއެވެ.
ނަބީ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަޅާ އޭނާހައްދަވާ ގެންގުޅުއްވާ އިލާހުގެ ޙަޟުރަތާ އެންމެ ކުއްތަންވުންބޮޑީ، އޭނާ ސަޖިދަ ގައި އޮންނަ ހިނދެވެ. ފަހެ، (ސަޖިދަ ގައި) ދުޢާކުރުން ގިނަކުރާހުށިކަމެވެ. "ސަޖިދަ ކުރުގެ މާތްކަން އެނގޭއިރުވެސް އަހަރުމެންނަށް ﷲގެ ޙަޟުރަތަށް ކުއްތަންވުމުގެ ގޮތުން ސަޖިދައިގައި ގިނަ ވަގުތު ހޭދަކުރާ މީހުން ނުފެނެއޭވެސް ދެންނެވިދާނެއެވެ. ސުއާލަކީ ސަޖިދައިގެ މާތްކަން އެނގޭ މިންވަރު ކުޑައީތޯއެވެ؟ ނޫނީ އެމީހުނަށް ﷲ ދެއްވި ހަދިޔާ ޤަބޫލުނުކޮށް ދީނީ ކަންތަކަށް އިހުމާލުވެވި ދުނިޔެވީ ޙާޔާތަށް ހެއްލި، ދުނިޔޭގެ ލައްޒަތަށް ލެނބި ﷲ އެބައިމީހުނަށް ވަޢުދުވެ ވޮޑިގެންފައިވާ ކަންތައް ހަނދާން ނައްތާލުމުގެ ސަބަބުން ﷲ އެމީހުންނަށް އެއިލާހާއި ކުއްތަންވުމަށް ރުހިވޮޑިނުގެންނެވީތޯއެވެ؟ ﷲ ވަނީ ކޮންމެ ރަކުޢަތަކަށް އެއިލާހަށް ލޯބިކުރާ އަޅުން ކުއްތަންވެ ސަޖިދައިގައި ގިނަވަގުތު ހޭދަ ކުރުމަށްޓަކައި ދެސަޖިދަ ލައްވާފައެވެ. ވިސްނަންވީ ކަމަކީ، ﷲގެ ދީލަތިވަންތަކަމާއި އެއިލާހުގެ ޙަޟުރަތަށް ކުއްތަންވުމުގައި އަހަރުމެންގެ ނަފުސަށް އަނިޔާވެރި ވެވިފައިވަނީ ކިހާ މިންވަރަކަށްހެއްޔެވެ؟
ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން ޘާބިތުވާގޮތުގައި ނަމާދު ބިނާވެފައިވަނީ ތިންބައެއްގެ މައްޗަށެވެ. ޠަހާރަތަކީ ތިންބައިކޮށްފައި އެއްބައެވެ. ރުކޫޢަކީ ތިންބައިކޮށްފައި އެއްބައެވެ. ސަޖިދައަކީ ތިންބައިކޮށްފައި އެއްބައެވެ. މިތިންކަން ފުރިހަމަ ކޮށްފި މީހެއްގެ ނަމާދު ޤަބޫލު ކުރެވިއްޖެއެވެ. ނަމާދު ޤަބޫލު ކުރެވިއްޖެ ކަމަށްވާނަމަ އެހެން ހުރިހާ ޢަމަލެއް ޤަބޫލުވީއެވެ. އެމީހެއްގެ ނަމާދު ޤަބޫލު ނުކުރެވިއްޖެނަމަ އެހެން ހުރިހާ ޢަމަލެއް ޤަބޫލު ނުކުރެވުނީއެވެ. ފަސްދޮޅަސް އަހަރުވަންދެން ނަމާދު ކުރި މީހެއްގެ ނަމާދު ކުރުމުގައި ރުކޫޢު ސުޖޫދު ފުރިހަމަ ނުކުރެވުމުގެ ސަބަބުން ޤަބޫލު ނުކުރެވި ދެއެވެ. އަދިވެސް އައިސްފައިވެއެވެ. ރުކޫޢާއި ސަޖިދަ ފުރިހަމަ ނުކޮށް ނަމާދުކުރާ މީހާއީ އެންމެ ނުބައި ވައްކަން ކުރާ މީހާއެވެ. އިންސާނާގެ ހިތަށާއި ސިކުޑިއާއި ހަށިގަނޑަށް އެންމެ ބޮޑަށް އަސަރު ކުރުވަނީ ސުޖޫދާއި ރުކޫޢެވެ. ހަމަ އެފަދައިން އެންމެ ބޮޑަށް ނަމާދު ގެއްލުވާލާ ދެކަމަކީވެސް ރުކޫޢާއި ސުޖޫދެވެ. އެގެއްލުވާލުމަކީ ﷲ އަށް ކުރެވޭ ޛިކުރު މަދު ވުމެވެ. އެމީހަކަށް އެކުރެވެނީ މުނާފިޤުންގެ ނަމާދެވެ. މުނާފިޤުން ނަމާދުގައި ޛިކުރު ކުރެވޭވަރު މަދުވާނެއެވެ.
ނަމާދު ކުރުމުގައި ލިބެންޖެހޭ ފައިދާތަކަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟ ﷲ ވަޙީ ކުރައްވަނީ: إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنكَرِ ۗ وَلَذِكْرُ اللَّـهِ أَكْبَرُ ۗ وَاللَّـهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ މާނައީ: ހަމަކަށަވަރުން، ނަމާދަކީ ހުތުރުކަންބޮޑު ފާފަތަކާއި، މުންކަރާއްތައް ނަހީކުރާ ކަމެކެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ﷲ ހަނދުމަ ކުޅައުމަކީ، އެންމެ ބޮޑު ކަންތަކެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުރާ ކަންތައް ﷲ ދެނެވޮޑިގެންވެތެވެ. فَوَيْلٌ لِّلْمُصَلِّينَ . الَّذِينَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ މާނައީ: "ފަހެ، އެއުރެންގެ ނަމާދާމެދު ޣާފިލުވެ ތިބެ، ނަމާދުކުރާ މީހުންނަށް ގެއްލުމާއި ހަލާކު ހުށްޓެވެ." އަހަރުމެންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ ހިސާބު ބެއްލެވޭ ދުވަހު ހިސާބު ބެއްލެވުމުގެ ކުރިން ނަމާދަށް ސަމާލުވެ ފަރުވާތެރިވުމެވެ.
ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން، ތިޔައިން މީހަކު ނަމާދަށް ހުންނަ ހުރުމުގައި، އެހުރެވެނީ، އޭނާގެ ވެރިރަސްކަލާނގެ ޙަޟުރަތުގައި މުނާޖާ ދެންނެވުމުގައެވެ. މުނާޖާ ދަންނަވަންވާގޮތް ތިޔަބައިމީހުން ދަސްކޮށް ހޯދާ ބަލާށެވެ. އޭ ނަމާދުކުރާ މީހުންނޭވެ! ނަމާދު ކުރެވެނީ ކިހިނެއްތޯ ބަލާށެވެ. އަލްޙަމްދު އޭގެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ނުކިޔެވެއެވެ. ރުކޫޢާއި ސަޖިދަވެސް ފުރިހަމަ ނުކުރެވެއެވެ. އަވަސް އަރައިގަނެގެން ތަސްބީޙަތައްވެސް ތިންފަހަރު ނުކިޔެއެވެ. އަޅުގަނޑުމެންނަށް ﷲގެ ރުހިވޮޑިގަތުން ލިބިގަތުމަށްޓަކައި މިދެންނެވެނީ ކޮން މުނާޖާތަކެއްތޯއެވެ؟ ﷲ އަށް ލަދުވެތި ނުވަނީތޯއެވެ. ﷲ އަހަރުމެނަށް ދެއްވާފައިވާ އިތުރުކަމާއި ދެއްވާފައިވާ ޤަދަރު ނޭގެނީތޯއެވެ. އެފަދަ ބަޔަކަށް ހިތްހަމަޖެހުން ލިބޭނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ. ﷲ އަށް މުނާޖާ ދެންނެވުމުގެ ލައްޒަތާއި ލޮލަށް ފިނިކަން ލިބުމާއި ނަމާދުކޮށްގެން ލިބޭ އުފާ ލިބުމަށް ބޭނުން ނުވަނީތޯއެވެ؟ ﷲގެ ޙަޟުރަތުން ސަވާބާއި ދަރުމަޔަށް އެދި ރުކޫޢާއި ސަޖިދަގައި ވީމިންވަރަކުން ވަގުތު ދިގު ކުރުމަށް މަސައްކަތްކޮށް އެކަމަށް ދަހިވެތިވާށެވެ.
އަދިވެސް އިތުރުކަން ބޮޑީ ރުކޫޢުތޯ ނޫނީ ސަޖިދަތޯ ނޫނީ ޤިޔާމްް ދިގުކުރުންތޯ ބެލުމަށް ދަންނަ ބޭކަލުން ކުރައްވާފައިވާ ބަހުސް ތަކަށް ބައްލަވާށެވެ!
ނަމާދުގައި ރުކޫޢާއި ސަޖިދައިގެ މާތްކަން ބުއްދީގެ ގޮތުންވެސް ޘާބިތުވެއެވެ. އަހަރުމެން ނަމާދުގައްޔާއި ނަމާދުން ބޭރުގައިވެސް ކީރިތި ޤުރުއާން ބިރުވެތިކަމާއި އެކު ވިސްނައި ފިކުރު ކޮށް ކިޔަވަމުއެވެ. ހަމަ އެފަދައިން ތަކުބީރާއި ތަސްބީޙަ ވެސް ނަމާދުގައްޔާއި ނަމާދުން ބޭރުގައި ކިޔަމުއެވެ. ހަމަ އެކަނި ނަމާދުގައި ޚާއްޞަ ކޮށް ކުރެވޭކަމަކީ ރުކޫޢު އާއި ސަޖިދަ އެވެ. އިސްވެދިޔަ އާޔަތްތަކުން ނަމާދަށް ރުކޫޢާއި ސަޖިދައިން ތަޢްބީރު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. އަދި ﷲގެ ޙަޟުރަތުން މަޣްފިރަތާއި ދަރަޖަ އުފުލުން ލިބުންވަނީ ރުކޫޢު އާއި ސަޖިދަ ކުރުމުން ކަމުގައި ކަންވެސް އެނގިގެން ހިގައްޖެއެވެ. މަސްބޫޤާއަށް ނަމާދުން ރަކުޢަތެއް ލިބުނުކަމުގައި ބެލެވެނީވެސް ރުކޫޢު ލިބިގެންނެވެ. ނަމާދުގައި ކިޔަވަންޖެހޭ އަލްޙަމްދާއި ޤިޔާމު ނުލިބުނުކަމުގައި ވީނަމަވެސްމެއެވެ. ވީމާ، ﷲ ގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ރުކޫޢު އާއި ސަޖިދަ ކުރުމުގައި ދެއްވާފައިވާ އިރުޝާދުތައް ބަލައި އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅު ކަމުގައިވާ "ތިމަންކަލޭގެފާނު ނަމާދުކުރައްވަނިކޮށް ތިޔަބައިމީހުން ދުށްގޮތަށް ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދުކުރާ ހުށިކަމެވެ." އާއި އެއްގޮތަށް ނަމާދު ކުރެވޭތޯ ބަލާށެވެ. ﷲގެ ޙަޟުރަތުގައި ކިޔަމަންތެރިކަމާއެކު ތިބޭށެވެ. އަދި ވިސްނާށެެވެ. އަހަރުމެން ނަމާދުން ބޭނުންވަނީ ކޮން ކަމެއްތޯއެެވެ؟ އަހަރުމެން ﷲގެ ރުހިވޮޑިގަތުމާއި ލޯތްބާއި ކުއްތަންވުމާއި ރަޙުމަތަށް އެދިގެން ނަމާދުކުރާނަމަ އެއިލާހުގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އިރުޝާތަކާއި ޚިލާފަށް ޢަމަލުކޮށްގެން ވާނެތޯއެވެ؟ ނުވާނެކަން ކަށަވަރެވެ.
ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ ޤިޔާމުގައި ހުންނަ މިންވަރަށް ރުކޫޢު ޢާއި ސަޖިދަ ދިގުކުރުމަށް އަމުރު ކުރައްވާފައެެވެ. ޤިޔާމުގައި ދިގުކޮށް ކިޔަވައިފިނަމަ އެއާއި ގާތްކުރާ މިންވަރަކަށް ރުކޫޢު އަދި ސަޖިދަވެސް ދިގު ކުރާށެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން رسول الله صلى الله عليه وسلم ޢަމަލުކުރައްވާފައިވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަމުރުފުޅާ އެއްގޮތަށެވެ. އަނަސުގެފާނު ވިދާޅުވަނީ رسول الله صلى الله عليه وسلم ނަމާދު ކުރެއްވުމުގައި ހުރިހާ ޙަރާކާތެއްގައިވެސް ގާތްކުރާ މިންވަރަކަށް ދިގު ކުރައްވައެވެ. ހަމަ އެފަދައިން أبو بكر ވެސް ވަނީ ނަމާދު ކުރެއްވުމުގައި އެއް މިންވަރެއްގައި ޢަމަލު ކުރައްވާފައެވެ. ނަމާދު ކުރުމުގައި ބަލަންވީ އެކަލޭގެފާނު ޢަމަލު ކުރެއްވި ގޮތަށް ނަމާދު ކުރެވޭތޯއެވެ. ބިރުވެތިވާންވީ މިއާޔަތަށެވެ. ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ މާނައީ: "ފަހެ، ﷲގެ އަމުރު ފުޅާ ޚިލާފްވާ މީހުންނަށް ބަލާއެއް ނުވަތަ ވޭންދެނިވި އަޒާބެއް ޖެހިދާނެކަމަށް، އެއުރެން ބިރުވެތިވާހުށިކަމެވެ!" މީހަކު ޤިޔާމުގެ ޙާލަތުގައި ދެމިނިޓް ހޭދަކުރިކަމަށްވާނަމަ އެއްމިނިޓްވަރަށް ރުކޫޢު އާއި ސަޖިދަ ގައި ހޭދަ ކުރެވޭތޯބަލާށެވެ.
ނަމާދު ކުރުމުގައި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަމުރާއި ޚިލާފުވާމީހާ އިސްވެ ބަޔާންކުރެވުނު އާޔަތުގައިވާ ވަޢީދަށް ބިރުވެތިވާށެވެ. ސަޖިދަކުރުމާއި ރުކޫޢު ކުރުމުން ހަށިގަނޑާއި ނަފުސާއި ސިކުޑިއަށް ލިބޭ ފައިދާއިން މަޙްރޫމު ވުންވެސް އެމީހަކަށް ފުދެއެވެ. ފަހުގެ ސައިންޓިފިކް ހޯދުންތަކުން ނަމާދު ކުރުމުގެ ފައިދާތަކުގެ ތެރެއިން ކޮންމެވެސް މިންވަރެއްވަނީ ހޯދިފައެވެ. އެފައިދާތަކުގެ ތެރޭގައި އެކިގޮތްގޮތަށް ބޮލުގެ ތެރޭގައި ޖަމާވެފައި ހުންނަ ގެއްލުންދޭ މާއްދާތައް ނެތިކޮށްލުމާއި ނަފްސާނީ ގޮތުން ލިބޭގެއްލުމާއި ހިތްހަމަ ޖެހުމާއި ބަލިތަކުން ސަލާމަތްވުމާއި ހަށިގަނޑުގެ ހުޅުތަކަށް ޖެހޭބަލިތަކާއި މީހާގެ ފަހު ޢުމުރަށް ދިޔަކަމުގައި ވީނަމަވެސް ސިކުޑިއަށް ލޭ ދައުރުކުރާ ނާރުތައް ފުރިހަމައަށް މަސައްކަތްކުރުން ފަދަ ފައިދާތައް ހިމެނެއެވެ. ފުރިހަމައަށް ނަމާދު ކުރުމަކީ މީހާފަހު ޢުމުރުގައިވެސް ހަށިގަނޑުން މުސްކުޅިވުމުގެ ޢަލާމާތްތައް ލަސްކޮށްދޭ އެންމެ ވަރުގަދަ ވަސީލަތެވެ.
އަދިވެސް ތައުކީދުކޮށް ނަމާދުގައި ސަޖިދައާއި ރުކޫޢު ވާޖިބުވެގެންވާގޮތަށް ފުރިހަމައަށް ނުކުރާމީހާއަށް ބުނެލަން އޮތީ ރުކޫޢު ކުރާއިރު ބުރަކަށި ސީދާ ނުކުރާ މީހާގެ ނަމާދެއް ނެތެވެ. އެމީހަކީ ނަމާދު ނުކުރާމީހެކޭ އެއްފަދައެވެ. علي بن شيبان ވިދާޅުވެފައިވަނީ ތިމަންމެން ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمގެ އަރިހަށް ގޮސް އެކަލޭގެފާނަށް ބައިޢަތު ހިފީމެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ނަމާދު ކުރީމެވެ. އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ރުކޫޢު ކުރިއިރު ބުރަކަށި ސީދާ ނުވާ މީހަކު އެކަލޭގެފާނުންގެ ލޯފުޅުގެ ހިމަކޮޅަށް ފެނިވަޑައިގަތެވެ. ނަމާދުކޮށް ނިމިވަޑައިގެން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. އޭ މުސްލިމުންނޭވެ. ސަޖިދައިގައާއި ރުކޫޢު ގައި އެމީހެއްގެ ބުރަކަށި ސީދާނުކުރާމިހާގެ ނަމާދެއް ނުވެއެވެ. ނޫނީ އެމީހާގެ ނަމާދު ބާޠިލެވެ. އެމީހާގެ ނަމާދުން އެނގެނީ އެމީހާގެ ނަމާދު ޞައްޙަ ނުވުމަށް އުނިވީ ކަމަކީ ނަމާދުގަައި މަޑުމައިތިރި ވުމެއް ނޫނޭވެ. އެހެނީ އެމީހާ ނަމާދު ކުރީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمގެ ފަހަތްޕުޅުގައެވެ. އެމީހާގެ އުނިވީ ރުކޫޢުގައި އަދި ސަޖިދަގައި އޭނާގެ ބުރަކަށި ސީދާ ނުވުމެވެ.
ތިބާ ރުކޫޢު ގައި ދެއަތްތިލަ ކަކުލުހުޅުމަތީގައި ބާއްވާށެވެ. އަދި އަތުގެ އިނގިލަތައް މެދު މިންވަރަކަށް ފޭކޮށް ބަހައްޓާށެވެ. އަދި އުނަގަނޑާއި ބުރަކައްޓާއި ކަނދުރާއާއި ހަމަހަމަވާގޮތަށް ބަހައްޓާށެވެ. އަދި ދެކަކުލު ދަމަހައްޓައި ދެފައިދަނޑި ސީދަލަށް ބަހައްޓާށެވެ. ބުރަކަށި ސީދާ ކުރުމަށް އުނދަގޫމީހަކު ﷲ އަށް ބިރުވެތިވެ ވީމިންވަރަކުން ސީދާކުރުމަށް މަސައްކަތް ކުރާށެެވެ. މަޑުމަޑުން ސީދާ ކުރަމުންގޮސް ސީދާ ކުރާށެވެ. ކެތްތެރިވާށެވެ. އިބްނުމާޖާގައި އައިސްފައިވާފަދައިން ރަސޫލާ ރުކޫޢު ގައި އޮންނަވާއިރު އެކަލޭގެފާނުގެ ބުރަކަށިފުޅަށް މީހަކުފެން އެޅިޔަސް އެފެން އެކަލޭގެފާނުގެ ބުރަކަށިފުޅުގެ ސީދާކަމުން ނުވެއްޓި ހަރުލާނެއެވެ.
ހަތް ގުނަވަންމަތީގައި ސަޖިދަ ކުރާށެވެ. އެއީ ނިތްކުރިން ބަޔަކާއި އެކު ނޭފަތާއި، ދެކަކުލާއި ދެއަތްތިލަޔާއި ދެފައިގެ އިނގިލިތަކުގެ ބަނޑުފުށެވެ. ސަޖިދަ ކުރާއިރު މާކަޅުވާ މަސްގަނޑު ފައިދަނޑި އާއި ދުރުކުރާށެވެ. އަދި ދެއަތްދަނޑި އަރިކަށިން ދުރުކުރާށެވެ. (ކިހިލިފަތުގެ ހުދުކަން ފެންނަވަރަށް) އޭނަގެ ދެމަކާޅުވާމަހާއި ދެއަތްދަނޑިއާއި ބުރަކަށި ސީދާވާގޮތަށް ބަހައްޓާށެވެ. އޭނާގެ ބުރަދަން ދެއަތަށްވާގޮތަށް ދެކޮޑާއި ނޫނީ ކަންފަތާ ހަމާގައި ދެއަތް ބަހައްޓާށެވެ. ދެއަތް ދުރުކޮށްގެންގޮސް އަވައްޓެރިޔާއަށް އުނދަގޫވާވަރަށް އަތް ފުޅާނުކުރާށެވެ. އެގޮތަށް އަތް ބަހައްޓަން އުނދަގޫވާނަމަ އޮޅަބޮށި ކަކުލުގައި ޖައްސާށެވެ.
ސުންނަތާއި ޚިލާފަށް ނަމާދުގައި ކުރެވޭ 25 ކަމެއް
- ހަށިގަނޑު ފެންނަ ތުނި ހެދުމުގައި ނަމާދު ކުރުން، ނޫނީ ޢައުރަ ނުފޮރުވޭ ހެދުމުގައި ނަމާދު ކުރުން الإمام الشافعي ވިދާޅުވެފައިވަނީ: އެތެރެ ފެންނަ ހެދުމެއްގައި ނަމާދު ކޮށްފިނަމަ އެނަމާދެއް ޖާއިޒު ނުވާނެއެވެ. الشيخ عبدالله ابن جبرين ވިދާޅުވަނީ: ވަރަށްގިނަ މީހުން ހަށިގަނޑަށް ހެޔޮވަރު ހެދުން ނުލައެވެ. ބައެއް މީހުން ފަޓްލޫނާއި ގަމީހެވެ. ރުކޫޢަށް ދާއިރު ބުރަކަށިން ބަޔަކާއި ޢައުރަ ކަމުގައިވާ ފިނދުގެ މަސްގަނޑުން ބައެއް ކަޝްފުވެއެވެ. އަދި ފަހަތުގަ ތިބޭ މީހުންނަށް އެތަން ފެނެއެވެ. ޢައުރައިން ބައެއް ފެނުމަކީ ނަމާދު ބާޠިލުވާ ކަމެކެވެ. ހަމަ މިޙުކުމް އަންހެނުނަށްވެސް ވެއެވެ. އަންހެންމީހާ ނަމާދަށް ވަންނައިރު ބޮލުގެ އިސްތަށިގަނޑުން ކޮންމެވެސް މިންވަރެއް ނޫނީ އިސްތަށިގަނޑުގެ ބޮޑުބައެއް ނޫނީ އަތުކުރިން ބައެއް ނޫނީ ފައިން ބައެއް ފާޅުވެއެވެ. ޖުމުހޫރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ މިޙާލަތުގައި އަންހެންމީހާ އަލުން ނަމާދު އިޢާދަ ކުރަން ޖެހޭނެ ކަމަށެވެ.
- ނަމާދު ކުރާއިރު ދެކޮނޑު ކަޝްފުވެފައި ހުރުން، އެހެނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވަނީ لَا يُصَلِّيَنَّ أَحَدُكُمْ فِي الثَّوْبِ الْوَاحِدِ لَيْسَ عَلَى عَاتِقِهِ مِنْهُ شَيْءٌ [متفق عليه]. އެމީހެއްގެ ކޮނޑުމަތި ނުފޮރުވޭ ހެދުމެއް ލައިގެން ނަމާދު ނުކުރާހުށިކަމެވެ. މިފަހަކަށް އައިސް ކޮނޑުކެނޑި ހެދުން ލައިގެން ނަމާދުކުރާމީހުންވެސް އެބަ ފެނެއެވެ. ވީމާ، ކޮނޑު ނުފޮރުވޭ ހެދުން ލައިގެން ނަމާދު ކުރާމީހުން ސަމާލުވުން އެދެމެވެ. އަޅުގަނޑު މިދަންނަވަނީ އެމީހަކަށް ކޮނޑު ނިވާކުރާނެ ކުޅަދާނަކަންލިބި ނިވާނުކޮށްފި މީހާގެ ނަމާދުގެ ވާހަކައެވެ. ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ނަމާދުގައި ފިރިހެނާގެ ޢައުރައަކީ ފޫޅާއި ކަކުލާއި ދެމެދެވެ. އެދެމެދުގައިވާ ތަން ނިވާ ނުކުރެވޭމީހަކަށް ނަމާދެއް ނުވެއެވެ. އެމީހަކަށް ދެކޮނޑު ނޫނީ އެއްކޮނޑު ނިވާކުރުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާ މީހަކަށް ކޮނޑު ނިވާކުރުން ލާޒިމެވެ. އެމީހަކު ކޮނޑު ނިވާނުކޮށްފިނަމަ ނަމާދު އަލުން އަނބުރާ ކުރުން މިޙަދީޘު ގައިވާގޮތަށް ލާޒިމުވާނެއެވެ. ކޮނޑު ނިވާކުރުމަށް ޢުޒުރުވެރިޔާގެ ނަމާދު ޞައްޙަވާނެއެވެ.
- ފޮޓޯ ހުންނަ ހެދުން ލައިގެން ނަމާދު ކުރުން، أنس رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. عائشة رضي الله عنها ގަނޑުވަރުގެ ފާރުކޮޅެއް ނިވާކުރެއްވުމަށްޓަކައި ބޭނުންކުރެއްވި ކުރެހުންހުރި ބޯފޮތިގަނޑެއް އޭގައި ޞޫރަތަކެއްވާތީ ނެންގެވުމަށް ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمވަނީ عائشة رضي الله عنها އަށް އަމުރު ކުރައްވާފައެވެ. ދަންނަ ބޭކަލުން ވިދާޅުވާގޮތުގައި، އެއީވެސް ދެންނެވުނުފަދަ ދިރޭތަކެތީގެ ފޮޓޯ ޖެހި ހެދުމެއް ލުމަކީ ނަމާދުގައިވެސް އަދި ނަމާދުން ބޭރުގައިވެސް ހުއްދަ ކަމެއް ނޫންކަމެވެ. އަދި ނަމާދު ކުރުމަށްޓަކައި އެފަދަ ހެދުމެއްގެ މަތިން އެހެން ހެދުމެއް ލުންވެސް ހުއްދައެއް ނޫނެވެ. އެފަދަ ހެދުމެއް ލައިގެން ނަމާދު ކުރުން ހުއްދަނޫންކަން އެނގިހުރެ ނަމާދުކުރިނަމަވެސް އެމީހެއްގެ ނަމާދު ޞައްޙަވާނެއެވެ. ނަމަވެސް އެމީހާ ފާފަވެރިވާނެއެވެ.
- ކުޑަކަމު ނޫނީ ބޮޑުކަމު ދާންވެފައި ހުރެ ނުގޮސް ނަމާދު ކުރުން، އެހެނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ ކާބޯތަކެތި ކައިރީގައި ހުރެ (ބަނޑުހައިވެގެންވާ ޙާލު) ނަމާދު ނުކުރުމަށާއި އަދި އެމީހަކު ބޮޑުކަމު ނުވަތަ ކުޑަކަމު ދާންވެފައިހުރެ، (އެކަން ހިފަހައްޓައިގެން) ނަމާދު ކުރުން ނަހީކުރައްވާފައެވެ. ޖުމުހޫރު ޢިލްމުވެރިންވަނީ ބޮޑުކަމު ނުވަތަ ކުޑަކަމު ދާންވެފައިހުރި މީހަކު ނަމާދަށް ވަނުމަކީ މަކުރޫހަ ކަމެއްކަމުގައި ވިދާޅުވެފައެވެ. ނަމަވެސް އެމީހެއްގެ ނަމާދު ޞައްޙަ ވާނެއެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އެމީހެއްގެ ނަމާދު ނުވާކަމަށް ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވަނީ އެއީ ނަމާދުގެ ފުރިހަމަ ކަމަށެވެ. ދަލީލަކީ ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިން އިޖްމާޢުވާގޮތުގައި ކާބޯތަކެތީގެ ކައިރީގައިހުރެ ނަމާދު ކުރާމީހާގެ ނަމާދު އެނަމާދުގެ ރުކުންތަކާއ ވާޖިބުތައް ފުރިހަމައަށް އަދާކޮށްފިނަމަ ޞައްޙަވާނެއެވެ. ނަމާދަށް ހުއްޓައި ބޮޑުކަމު ނޫނީ ކުޑަކަމު ދާންވެއްޖެނަމަ އެމީހެއްގެ ނަމާދު ޞައްޙަވާނެއެވެ. އޭގައި އެއްވެސް މައްސަލައެއް ނެތެވެ.
- ނިޔަތް ގަންނައިރު ދުލުން ބާރު އަޑުން ކިޔުން: އަހަރެން މިވެނި ކަމެއް ކުރުމަށް ނިޔަތް ގަންނަމެވެ. ابن القيم ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި އެއްގޮތަކަށްވެސް ނިޔަތް ދުލުން ނުކިޔޭނެއެވެ. އެއްވެސް ޞައްޙަ ނޫނީ ބަލި ނޫނީ މުސްނަދު ނޫނީ މުރުސަލު ޙަދީޘަކުންވެސް ދުލުން ނިޔަތް ކިޔުމަށް އިޝާރާތް ކުރާ އެއްމެ ލަފުޒެއްވެސް އައިސްފައި ނުވެއެވެ. ނިޔަތް ދުލުން ކިޔުމަކީ ދީނުގައި ހުއްދަ ކުރެވިގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. ބާރަށް ކިޔުން ހުއްދަ ނުވުން މާ އައުލާކަން ބޮޑެވެ. ދުލުން ނިޔަތްކިޔުން ހުއްދަ ވެގެންވާ ދެމަޤާމެއް ވާކަމަށް ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.
- ފުރަތަމައީ ޙައްޖަށް ނިޔަތް ގަތުމެވެ. އެހެނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދޫފުޅުން ޙައްޖުގެ ނިޔަތް ކިޔުއްވާފައިވެއެވެ.
- ދެވަނައީ ހަދުޔު ކަތިލާއިރު ނޫނީ ޒަބަޙަ ކުރާއިރު ނިޔަތް ގަތުމެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ބައެއް ޢިލްމުވެރިންވަނީ ކަތިލުމުގައި ނިޔަތް ކިޔުމަށް ވިދާޅުވެފައެވެ. ކަތިލާމީހާ ކިޔަން ޖެހެނީ باسم الله، والله أكبر، اللهم هذا منك وإليك އެވެ. މިއީ ފެންނަ ފެނުމުގައި ނިޔަތް ދުލުން ކިޔުމެއް ނޫނެވެ. މިއީ އަޅުކަމެއް ފެށުމުގައި ކިޔަން ޖެހޭ ޛިކުރެކެވެ. އަހަރުމެން ނަމާދަށް ފަށައިގަންނަމުން الله أكبر ކިޔަންޖެހޭފަދައިންނެވެ. الله أكبر އަކީ ނިޔަތެއް ނޫނެވެ. މިގޮތަށް ކަތިލުމާއި ޙައްޖުގެ މަނާސިކުގައިވެސް ކިޔަންޖެހޭ ޛިކުރުތަކެއް ވަނީއެވެ. ޙައްޖުގެ އަޅުކަން ފެށުމުގައި اللهم إني نويت حج القران، ނޫނީ التمتع، ނޫނީ الإفراد ކިޔާކަށް ނުޖެހެއެވެ. ހަމަ އެފަދައިން ޒަބަޙަ ކުރުމުގައި اللهم إني نويت أن أذبح الذبيحة ކިޔާކަށް ނުޖެހެއެވެ.
- މީހަކު ބުނެފާނެ ތަލްބިޔާ ކިޔާމީހާ لبّيك اللهم عمرة، އަދި لبيك حجّاً އަދި لبّيك اللهم عمرة އަދި حجّاً ކިޔުމަކީ ނިޔަތް ދުލުން ކިޔުން ނުންތޯއެވެ؟ ޖަވާބަކީ އެއީ ނިޔަތްގަތުމެއް ނޫނެވެ. އެއީ ޙައްޖުގެ ޝިޢާރު ފާޅުކުރުމެވެ. ބައެއް ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ތަލްބިޔާއަކީ ނަމާދަށް ފަށައިގަންނަމީހާ ހަށަންބަންނަ ތަކުބީރު ކިޔުންފަދަ ކަމެކެވެ. ތަލްބިޔާ ނުކިޔާ އިޙްރާމް ނުބަނދެވޭނެއެވެ. ހަމަ އެފަދައި ނަމާދަށް ފަށައިގަތުމުން ހަށަންބަން ތަކުބީރު ނުކިޔާނަމަ ނަމާދު ނުކުރެވޭނެއެވެ. ބައެއްމީހުން ކިޔާގޮތަށް اللهم إني أريد نسك العمرة، ނޫނީ أريد الحج فيسّره لي ކިޔުމަކީ އެއްވެސް ދަލީލަކުން އައިސްފައިވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެއީ ސުންނަތެއް ނޫނެވެ. މިހެންކިޔާ ބަޔަކަށް އެކަމުގެ ދަލީލު ޤުރުއާނާއި ސުންނަތުން ގެނަސް ދެވެން ޖެހޭނެއެވެ.
- ޛިކުރު ކުރާ އިރުގައްޔާއި ޤުރުއާން ކިޔަވާއިރުގަޔާއި ތަކުބީރުތައް ކިޔާއިރު ދޫ ޙަރަކާތް ނުކުރުމަކީ ނަމާދުގެ ތެރޭގައި ކުރެވޭ ކުށެކެވެ. އެހެނީ ޝަރުޢީ ނައްޞުތަކުގައި ޤުރުއާނާއި ކިޔަންޖެހޭ ހުރިހާ ޒިކުރަކާއި ދުއާއެއް ދުލުން ކިޔުމަށްވަނީ ބާރު އަޅުއްވާފައެވެ. ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ: فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْ الْقُرْآنِ [المزمل:20] މާނައީ: "ފަހެ، قرآن ން ފަސޭހަވީ މިންވަރެއް ތިޔަބައިމީހުން ކިޔަވާށެވެ!" النبي صلى الله عليه وسلم ނަމާދު ގޯސްކޮށް ކުރިމީހާއަށް ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. (ثُمَّ اقْرَأْ مَا تَيَسَّرَ مَعَكَ مِنَ الْقُرْآنِ)، ދެން ކީރިތި ޤުރުއާނުން ތިބާއަށް އެނގޭ މިންވަރެއް ކިޔަވާށެވެ. އެންމެ މަދުމިނަކީ ފާތިޙާ ސޫރަތެވެ. ޝަރުޢީގޮތުންނާއި ބަހުގެ ގޮތުން ބެލިޔަސް ޤިރާއަތުގެ މާނައަކީ ދުލާއި ދެތުންފަތް ޙަރަކާތް ކުރުވުމެވެ. މީހަކު ދޫޙަރަކާތް ނުކޮށް ކިޔަވިޔަސް އެކިޔެވީކަމަށް ނުވާނެއެވެ. ކިޔެވިކަމަށް ވާނީ ދޫ ޙަރަކާތް ކުރުމުންނެވެ. ނަބީ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެއްގެ މާނާގައިވެއެވެ. ﷲ ވަނީ މީސްތަކުން ހިތްތަކަށް ގެންނަ ކަންތައް އެކަންތައް އެމީހެއްގެ ބަހުންނާއި ޢަމަލުން ނުދައްކާހައި ހިނދަކު އެކަމަށް ޢިޤާބެއް ނެތި ދޫކޮށް ލައްވާފައެވެ. المجموع ގައި النووي ވިދާޅުވެފައިވަނީ: އިމާމާ ފިޔަވައި އެންމެން ސިއްރުން ތަކުބީރު ކިޔުމަކީ ސުންނަތެވެ. އެއީ މައުމޫމަކަށްވިޔަސް ނޫނީ އެކަނި ހުރެ ނަމާދު ކުރާ މީހެއް ކަމުގައި ވީނަމަވެސް މެއެވެ. ސިއްރުން ކިޔޭނެ އެންމެ މަދު މިންވަރަކީ އަމިއްލަ ނަފުސަށް އަޑު އިވޭމިންވަރަށް ކިޔުމެވެ. މިއީ ކީރިތި ޤުރުއާން ކިޔެވުމާއި ތަސްބީޙައާއި ތަކުބީރުތަކާއި ސަލާމް ދިނުމާއި ދުޢާކުރުމުގައި ޢާއްމު ވެފައިވާގޮތެވެ. ޝާފިޢީގެފާނުގެ އަރިހުން އައިސްފައިވާގޮތުގައި އިވުމުގެ އެއްވެސް މައަސަލައެއް ނެތްމީހެއް އަމިއްލަ ނަފުސަށް ނުއިވޭވަރަށް ކިޔާނަމަ އެމީހެއްގެ ހިސާބުގައި އެ ނުހިމެނޭނެއެވެ. އެކަމުން މަނާކުރާނެ އެއްވެސް ސަބަބެއް ނެތްނަމަ އެމީހެއްގެ އަމިއްލަ ނަފުސަށް އިވޭވަރަށް ކިޔަވަން ޖެހޭނެ ކަމަށް ޖުމުހޫރު ޢިލްމުވެރިންވަނީ ވިދާޅުވެފައެވެ.
- ނަމާދުގައި މީހާގެ ތުންފަތާއި ދޫ ޙަރަކާތް ކުރަން ޖެހޭނެތޯ ބައެއް ޢިލުމުވެރިންނާއި ސުއާލު ކުރެވުމުން ވިދާޅުވެފައިވަނީ: ނަމާދުގައި ޤުރުއާން ކިޔެވުމާއި ޒިކުރު ކުރުމާއި ތަސްބީޙަ ކިޔުމާއި ޙަމްދު ކުރުމާއި އައްތަޙިއްޔާތު ކިޔާއިރު އެމީހެއްގެ ތުންފަތް ޙާރަކާތްކުރުމަކީ ލާޒިމު ކަމެކެވެ. އެހެނީ އަނގައިން ބޭރު ނުވާ ބަސްތަކަކަށް ބަހެއް ބުނެފިޔޭ ނުކިޔޭނެއެވެ. ބަސް ކިޔުނުކަމުގައި ބެލެވޭނީ ތުންފަތް ޙަރަކާތް ކުރުމުންނެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަޞްޙާބުން އެކަލޭގެފާގެ ތުނބުޅިފުޅުގެ ޙަރަކާތުން އެކަލޭގެފާނު ކިޔަވައި ވަދާޅުވާކަން ދެނެލައްވައެވެ. ބައެއް ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވާގޮތުގައި އަމިއްލަ ނަފުސަށް އިއްވުމަކީ ކޮންމެހެން ކުރަން ޖެހޭނެ ކަމެކެވެ. އަމިއްލަ ނަފުސަށް އިވޭވަރަށް ބާރަށް ކިޔަން ޖެހެއެވެ. ބައެއް އެހެން ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި އަމިއްލަ ނަފުސަށް އަޑު ނުއިއްވިޔަސް ޙަރުފުތައް ފާޅުކޮށްލުމުން ފުދޭނެއެވެ.
- ނަމާދުގައި ކިޔުން މުސްތަޙައްބު ވެގެންވާ أعوذ ކިޔެވުމާއި دعاء الاستفتاح ނުކިޔައި ދޫކޮށްލުން.
- ނަމާދުކުރާ ބައެއްމީހުން دعاء الاستفتاح ކިޔާއިރު ولا معبود سواك ކިޔުން އެއީ ޘާބިތުވެގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. ކިޔުމަށް އައިސްފައިވަނީ سبحانك اللهم وبحمدك، وتبارك اسمك، وتعالى جدك، ولا إله غيرك އެވެ. މިޔަށް ވުރެ އިތުރަށް ކިޔާނަމަ އެއީ ސުންނަތުން އައިސްފައިވާގޮތެއް ނޫނެވެ.
- ނަމާދު ކުރާއިރު އުޑާދިމާއަށް ބަލަހައްޓައިގެން ތިބުން، ހަމަ ކަށަވަރުން ނަބީ صلى الله عليه وسلم ވަނީ ދުޢާކުރައްވާއިރު އުޑާދިމާއަށް ބަލަހައްޓައިގެން ތިބެ ދުޢާ ކުރުން ނަހީ ކުރައްވާފައެވެ. أبو هريرة އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން نبي صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. (لِيَنْتَهِيَنَّ أَقْوَامٌ عَنْ رَفْعِهِمْ أَبْصَارَهُمْ عِنْدَ الدُّعَاءِ فِي الصَّلاَةِ إِلَى السَّمَاءِ، أَوْ لَتُخْطَفَنَّ أَبْصَارُهُمْ) ރިވާކުރެއްވީ مسلم. ދުޢާ ކުރާއިރުގައްޔާއި ނަމާދުގައި، އުޑާއި ދިމާއަށް ބަލާމީހުން އެކަން ހުއްޓައި ދުރުހެލިވެގަންނާށެވެ. އެހެން ނޫންނަމަ އެބައިމީހުންގެ ބެލުން ގެންދަވައި އަރުއްވައިގެންފާހުއްޓެވެ.
- ނަމާދުގައި ގިނަ ޙަރާތްތައް ކުރުން، ދެފައި ޙަރަކާތް ކުރުމާއި އަތުގެ އިނގިލިންތަކާއި ނިޔަފަތިތަކާއި ކުޅެހެދުމާއި ހެދުމާއި ކުޅުމާއި ގަޑިއަށް ބެލުމާއި ފަޓްލޫނު މައްޗަށް ޖެއްސުމާއި ތުނބުޅި އާ ކުޅުން ފަދަ ޙަރަކާތްތަކެވެ. ހަމަކަށްވަރުން ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ ނަމާދުގައި އަތުގެ ޙަރަކާތްތައް ގިނަބަޔަކާއި މުޚާޠްބު ކުރައްވައި ޙަދީޘު ކުރައްވާފައެވެ. ތިޔަބައިމީހުން އަހުގެ ނިގޫ ތަޅުވާގޮތަށް އަތް ނުތަޅުވައި ނަމާދުގައި ހަނު ހިމޭނުން ތިބޭށެވެ.
- ނަމާދު ކުރާ ބައެއްމީހުން އިމާމާ ولا الضالين ކިޔުމުން آمين، ولوالدي وللمسلمين ކިޔައެވެ. (އާމީން، ތިމަންގެ ބައްޕައާއި ހުރިހާ މުސްލިމުންނަށް) ނަމާދު ކުރާ މީހުންގެ މި ޢަމަލަކީ ސުންނަތާއި ޚިލާފު ޢަމަލެކެވެ. ސުންނަތުން ސާބިތުވަނީ ހަމަ އެކަނީ آمين އެވެ.
- ކޮޅަށް ތިބޭއިރުގަޔާއި އިށީނދެގެން ތިބޭއިރު ބުރަކަށި ސީދަލަށް ނުބެހެއްޓުން، ހަމަ އެފަދައިން ސަޖިދަ އާއި ރުކޫޢު ގައި ބުރަކަށި ހަމަކޮށް ނުބެހެއްޓުން، ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވެއެވެ. ރުކޫޢު އާއި ސަޖިދަ ފުރިހަމަ ކުރާށެވެ. އެހެން ޙަދީޘެއްގައި އައިސްފައިވެއެވެ. ރުކޫޢު އާއި ސަޖިދާގައި ބުރަކަށި ސީދާ ނުކުރާ މީހާއަށް ﷲ ބައްލަވާ ވޮޑިގެން ނުވެއެވެ.
- عدم إقامة الصلب (الظهر) في القيام والجلوس: كأن يكون محدودبا بظهره أو مائلا جهة اليمين، وكذا عدم إقامة الصلب في الركوع والسجود. قال: {لا ينظر الله عز وجل إلى صلاة عبد لا يقيم صلبه بين ركوعها وسجودها} [رواه الطبراني بسند صحيح]. وقال: {أتموا الركوع والسجود} [رواه البخاري ومسلم]
- ރުކޫޢު އަދި އިޢްތިދާލުގައި މަޑުނުވުން، زيد بن وهب ވިދާޅުވެފައިވަނީ حذيفة ރުކޫޢު އާއި ސަޖިދަ ފުރިހަމަ ނުކޮށް ނަމާދު ކުރިމީހަކު ދެކެވަޑައިގެން ވިދާޅުވިއެވެ. ތިބާގެ ނަމާދު ފުރުހަމަ ނުވެއެވެ. ތިބާ ތިގޮތަށް ނަމާދު ކުރުންމަތީ ދެމިހުއްޓާ މަރުވެއްޖެ ކަމަށްވާނަމަ މަރުވާނީ މުޙައްމަދުގެފާނު ގެންނެވި ފިޠުރަތުނޫން އެހެން ފިޠުރަތެއްގެ މަތީގައެވެ. أبو هريرة ގެ ޙަދީޘެއްގައިވެއެވެ. އެނބުރިގޮސް ނަމާދު ކުރާށެވެ. ތިބާއަށް އަދި ނަމާދު ނުކުރެވެއެވެ.
- (ربنا ولك الحمد) ކިޔާއިރު (والشكر) އިތުރުކޮށްގެން ކިޔުން، މިކަލިމައަކީ މީސްތަކުން އަމިއްލަ އަށް އިތުރުކޮށްގެން ކިޔާ ކަލިމައެކެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން ޘާބިތުވެގެން އިތުރުކުރެވިފައިވާ ކަލިމައެއް ނޫނެވެ. نبي صلى الله عليه وسلم އަރިހުން ޘާބިތުވެގެންވާ ގޮތަކީ (رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ) ނޫނީ (اللهم ربنا لك الحمد، حمداً كثيراً طيباً مباركاً فيه ملء السماوات وملء الأرض وملء ما بينهما وملء ما شئت من شيء بعد ) އެވެ.
- ދެސަޖިދަ ދެމެދު އިށީނދެގެން އިންނައިރު އަތުގެ އިނގިލިން ޙަރަކާތް ކުރުން، ސުންނަތުން ސާބިތުވެގެންވަނީ ހަމަ އެކަނި އައްތަޙިއްޔާތު ކިޔަން އިންނައިރު ކަނާއަތުގެ ޝާހާދަތް އިނގިލި ޙަރާކާތް ކުރުމަށެވެ.
- އިމާމާ ސަޖިދައިގައި އޮންނައިރު ނަމާދަށް ނުވަދެ ތެދުވަންދެން ނޫނީ އިށީންނަންދެން އިންތިޒާރުކުރުން، ރަނގަޅު ގޮތަކީ އިމާމާ ކޮންމެ ޙާލަތެއްގައި ވީނަމަވެސް އަވަހަށް ނަމާދުގައި އިމާމާއެކު ބައިވެރިވުމެވެ. އެއީ ކޮޅަށް ހުންނެވިނަމަވެސް ނޫނީ ރުކޫޢުގައި އޮންނެވި ނަމަވެސް ނޫނީ ސަޖިދާގައި ނޫނީ އިށީނދެ އިންނެވިނަމަވެސް މެއެވެ. معاذ ގެފާނު ވިދާޅުވަނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. މީހަކު ނަމާދަށް އަންނައިރު އިމާމާ ކޮންމެ ޙާލަތެއްގައި ހުންނެވި ނަމަވެސް ނަމާދުގައި ބައިވެރިވެ އިމާމާ ކުރައްވާ ކަމެއް ކުރާށެވެ.
- އިމާމާ ސަލާމްދީ ނިމުމުގެ ކުރިން ނޫނީ ސަލާމްދޭން ފެށުމުން މަސްބޫޤާ ނަމާދު ފުރިހަމަ ކުރުމަށްޓަކައި ތެދުވުން، މިކުށަކީ ވަރަށް ގިނައިން ނަމާދު ކުރާމީހުންގެ ފަރާތުން ތަކުރާރު ވަމުންދާ ކުށެކެވެ. މިކުށް ބައެއްމީހުން އިމާމާ ސަލާމްދޭން ފެށުމާއެކު ކުރެއެވެ. ސުންނަތުން ސާބިތުވާ ގޮތުގައި މަސްބޫޤާ އިމާމާ ސަލާމްދީ ނިމެންދެން މަޑުކުރަން ޖެހެއެވެ. އިމާމާ ސަލާމް ދިނުމުގެ ކުރިން ތެދުވެއްޖެނަމަ އޭނާގެ ނަމާދު ސުންނަތް ނަމާދަކަށްވީއެވެ. އޭނާ އެނަމާދު އަލުން ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ. އެހެނީ އިމާމާ ނަމާދު ފުރިހަމަ ކޮށް ނިމެންދެން މައުމޫމާ މަޑުކުރުމަކީ ފަރުޟެކެވެ. ނަމާދު ފުރިހަމަވީކަމުގައި ބެލެވޭނީ ފުރަތަމަ ސަލާމްދީ ނިމުމުންނެވެ. ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ދެވަަނަ ސަލާމްދީ ނިމެންދެން މަޑުކުރަންވާނެއެވެ.
- އިމާމާ ރުކޫޢު ގައި ވަނިކޮށް ނޫނީ ރުކޫޢަށް ދިއުމުގެ ކުރިން ރަކުޢަތް ލިބިގަތުމަށްޓަކައި ދުވެފައި ނޫނީ އަވަސް އަރުވާލައިގެން ދިއުން، މިއީ ރަސޫލާގެ ސުންނަތާ ޚިލާފު ޢަމަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު އިރުޝާދު ދެއްވަނީ ނަމާދު ޤާއިމުވުމުން ނަމާދަށް ދުވެފައި ނުދިއުމަށެވެ. ނަމާދަށް މަޑުމައިތިރިކަމާއިއެކު ހިނގާފަދިއުމަށެވެ. އިމާމާއިއެކު ނަމާދުން ލިބުނު މިންވަރެއް ކުރުމަށެވެ. ނަމާދުން ފާއިތުވީ މިންވަރެއް ފުރިހަމަ ކުރުމަށެވެ.
- ނަމާދަށް އަންނަ އިރު ފިޔައާއި ލޮނުމެދު ފަދަ އަނގައިން ނުބައިވަސް ދުވާއެއްޗެތި ކައިގެން އައުން، ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ ލޮނުމެދު ކައިގެން އަންނަމީހުން މިސްކިތާ ކައިރި ނުވުމަށް އަމުރު ކުރައްވާފައެވެ. ފިޔާ އަދި ލޮނުމެދު ކައްކައި ވަސް ފިލުވައިގެން ކައިގެން މިިސްކިތަށް އައުމަކީ މައްސަލައެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ އޭގެ ސަބަބުން މިސްކިތުގައި ތިބޭމީހުނަށް އުނދަގޫ ނުވާނެއެވެ.
- އައްތަޙިއްޔާތު ނޫނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ މައްޗަށް ޞަލަވާތް ކިޔަވާއިރު "سيدنا" އިތުރު ކުރުން، الحافظ ابن حجر رحمه الله ވިދާޅުވެފައިވަނީ: ޙަދީޘުތަކުން ޘާބިތުވެފައިވާ މިންވަރަށް ކިޔުން އިތުރުވެގެން ވެއެވެ. އުއްމަތަށް ސައްޔިދުނާ ކިޔުން ހުއްދަ ކުރައްވައި އެކަލޭގެފާނު އަމިއްލަފުޅަށް ސައްޔިދުނާ "سيدنا" ނުކިޔުއްވައި ދޫކޮށްލެއްވީ ތަވާޟުޢުވެރިވުމުގެ ގޮތުންނޭ އެއްގޮތަކަށްވެސް ނުބުނެވޭނެއެވެ. އެހެނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلمގެ ޢަޞްޙާބުންގެ ފަރާތުން އަދި ތާބިޢީންގެ ފަރާތުންވެސް ސައްޔިދުނާ މިލަފުޠު ކިޔުއްވިކަމުގެ އެއްވެސް އަޘަރެއް ޞައްޙަ ރިވާޔަތަކުން ފެންނަން ނެތެވެ. އިމާމު ޝާފިޢީ (އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރަޖަ މަތިވެރިކުރައްވާށި!) އަކީ އެންމެބޮޑަށް ނަބިއްޔާއަށް ތަޢުޡީމު އަދާކުރައްވި އެއް ބޭފުޅެކެވެ. އެކަލޭގެފަނު ލިޔުއްވި ފޮތެއްކަމުގައިވާ "ޢުމްދަތު އަހުލި މަޒުހަބިހީ" ގެ މުޤައްދިމާގައި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އަށް ޞަލަވާތްފުޅު ލިޔުއްވިއިރު "سيدنا" ނުލިޔުއްވައެވެ. މިއިން ދޭހަވަނީ ފަހުއައްތަޙިއްޔާތަށް ސައްޔިދުނާ "سيدنا" އިތުރުކުމަކީ ސުންނަތެއް ނޫންކަމެވެ. ސުންނަތެއްނަމަ އިމާމު ޝާފިޢީފަދަ ބޭފުޅުންނަށް ފޮރޮވިފައި ނުވީހެވެ. އެންމެ ރަނގަޅުގޮތަކީ ތަބާވުމެވެ. والله أعلم
- ނަމާދަށް ގަމަތް ދެމުންދާއިރު ސުންނަތް ނަމާދު ކުރުން، أبو هريرة ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. ނަމާދަށް ޤަމަތްދޭން ފެށުމުން، ފަރުޟު ނަމާދު ފިޔަވައި އެހެން ނަމާދެއް ކުރުމެއްނެތެވެ. އިމާމު މުސްލިމުގެ ރިވާޔަތެއްގައިވެއެވެ. ފަތިސްނަމާދަށް ޤަމަތްދީ ނިމުނު ފަހުން ނަމާދުކުރަންހުރި މީހެއްގެ ކައިރިން ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ވަޑައިގަތެވެ. އަދި އަހަރުމެނަށް އަޑުނުއިވޭވަރަށް އޭނާ އަށް ބަސްފުޅެއް ވިދާޅުވިއެވެ. ފަތިސް ނަމާދުކޮށް ނިމުމުން އަޞްޙާބުން އެމީހާއާއި ސުއާލު ކުރެއްވުމުން ވިދާޅުވީ: ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘު ކުރެއްވީ: ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކު ފަތިސްނަމާދުގައި ހަތަރު ރަކުޢަތް ކުރުން ގާތްވެގެންވެއެވެ.
- ނަމާދަށް ހުންނަމީހާ ކުރިކަނޑައި ހުރަސްކޮށް ދިއުން، މިކަމުގައި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ދެއްވާފައިވާ ވަރުގަދަ ވަޢީދު ކިޔުއްވާށެވެ. ނަމާދަށް ހުރި މީހެއްގެ ކުރިކަނޑައި ދާ މީހަކަށް ހުރި ފާފައިގެ ބޮޑުކަން އެމީހަކަށް އެނގޭނަމަ، އޭނާގެ ކުރިމަތިން ހުރަސްކޮށް ދިޔުމަށްވުރެ ސާޅީސް ވަންދެން (ގުޑައިނުލައި) ކޮޅަށް ހުރުން، ރަނގަޅުކަމުގައި ދުށީހެވެ. އެއީ ސާޅީސް ދުވަސް ކަމެއް، ނުވަތަ ސާޅީސް މަސް ކަމެއް، ނުވަތަ ސާޅީސް އަހަރު ކަމެއް ނޭނގޭ ކަމަށް ޙަދީޘުގެ ރާވީވަނީ ވިދާޅުވެފައެވެ.
- ބައެއްމީހުން ނަމާދަށް ގަމަތް ދީނިމުމުން "أقامها الله وأدامها" ކިޔައެވެ. މިއީ ޟަޢީފު ރިވާޔަތަކުން އައިސްފައިވާ ޢިބާރާތެކެވެ. އިތުރުކަންބޮޑީ އެކަލިމަތައް ނުކިޔައި ދޫކޮށްލުމެވެ.
- ނަމާދަށް ހުންނަމީހާ އާފުރޭހިނދު އަނގަ ނިވާކުރުމަށް މަސައްކަތް ނުކުރުން، ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ޙަދީޘު މިކަމުގައި ކިޔުއްވާށެވެ. އަދި އެގޮތަށް ޢަމަލު ކުރައްވާށެވެ. ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު ނަމާދުގައި އާފުރޭނަމަ، ވީމިންވަރަކުން ނިވައިކުރާހުށިކަމެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، (އާފުރޭހިނދު) ޝައިޠާނާ (އަނގައިގެ ތެރެއަށް) ވަދެއެވެ. ބައެއް ރިވާޔަތްތަކުގައި އައިސްފައިވަނީ އެކަން ނިވާކުރުމަށްޓަކައި އަނގަމަތީ އަތް އަޅާށެވެ.
- ދެތަނބު ދޭތެރޭ ނަމާދު ކުރުން، އެހެނީ އޭގެ ސަބަބުން ސަފުތައް މެދު ކެނޑެއެވެ. قرة ވިދާޅުވަނީ ނަބީ صلى الله عليه وسلم ގެ ދުވަސްވަރުގައި ތިމަންމެންނަށް ތަނބުތައް މެދުގައި ސަފުހެދުން ވަނީ މަނާ ކުރެވިގެންނެވެ. ދެތަނބު ދޭތެރޭ ނަމާދު ކުރުމުގައި ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ އިމާމާ އަށާއި އެކަނި ނަމާދުކުރާ މީހާއަށް ދެތަނބުދޭތެރޭގައި ނަމާދުކުރުން ހުއްދައެވެ. އެހެނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ ޙަރަމްފުޅުގެ ދެތަނބު ތެރޭގައި ނަމާދު ކުރައްވާފައެވެ. މައުމޫމުން މިސްކިތުގައި ދެތަނބު ދޭތެރެ ފިޔަވައި ސަފު ހަދާނެ ތަން ތަނަވަސް ވެގެންވާނަމަ ދެތަނބުދޭތެރޭގައި ސަފުހެދުން ރަނގަޅެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ އޭގެ ސަބަބުން ސަފުތައް މެދުކެނޑިގެން ދެއެވެ. މިސްކިތުގައި ނަމާދުކުރާނެތަން ނެތް ކަމަށްވާނަމަ ދެތަނބު ދޭތެރޭގައި ނަމާދު ކުރުމަކީ މަނާކަމެއް ނޫނެވެ. މިއީ އިމާމު މާލިކުގެ ބަސްފުޅެވެ.
نسأل الله تعالى أن يهدينا ويسدد خطانا، وصلى الله وسلم على محمد وآله وصحبه أجمعين.
