ބިމާއި ބިމުގައިވާ ހުރިހާ އެއްޗަކީ މާތް اللهގެ މަތިވެރިކަމާއި ކުޅަދުންވަންތަކަމާއި އަޅާބަލާއިރު އެއްވެސް އެއްޗެއް ނޫނެވެ. ކަނޑާއި ފަރުބަދަތަކާއި ހުރިހާ މަޚްލޫޤުން ވެސް ހިމެނޭގޮތުންނެވެ. އެހުރިހާ އެއްޗެއްވަނީ އެކަނލާގެ يد قدرة ޕުޅުގައެވެ. ޤިޔާމަތްދުވަހުން މާތް اللهގެ يد قدرة ޕުޅުން ބިން ޤަބުޟު ކުރައްވާނޭކަން ކީރިތި ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވާކަމަށް عبد الله بن عمر އާއި أبوهريرة ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވެއެވެ. (يقبِضُ اللهُ الأرضَ يومَ القيامَةِ، وَيَطْوِى السَّمَاوَاتِ بِيَمِيْنِهِ، ثُمَّ يَقوْلُ: أنَا الْمَلِكُ، أينَ مُلُوْكُ الَأرْضِ) رواه الألباني، في صحيح الجامع. މާނައީ "ޤިޔާމަތްދުވަހު މާތް الله، ބިން އެކަލާނގެ قدرة ތެރިކަމުގެ މުށްޕުޅުގެ ތެރެއަށް ލައްވާނެތެވެ. އަދި ވަޙީކުރައްވާނެތެވެ. ރަސްކަލަކީ ތިމަންކަލާނގެއެވެ. ބިމުގެ ރަސްރަސްކަލުން ކޮބާހެއްޔެވެ؟" އެކަލާނގެއީ މަތިވެރިވެގެންވާ ހުސްޠާހިރުވަންތަ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެއާއި އެއްފަދަ އެއްވެސް އެހެންފަރާތެއް ނުވެއެވެ. އެކަލާނގެއީ، އެކަލާނގެ ގަދަފަދަކަމާއި އެއްފަދަ ދެވަނަ ފަރާތެއްނުވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަމަކު ބައެއް މީހުން އެކަލާނގެ އެސިފަފުޅުތައް ހަނދާނެއް ނުހުރެއެވެ. ކުށްފާފަކޮށް އެކަލާނގެއަށް އުރެދެނީ އެހެންވެއެވެ. އެކަލާނގެ މަތިވެރިކާމައި ޤުދުރަތްތެރިކަން އެނގި ހަނދާން ހުންނަނަމަ އެކަލާނގެއަށް ނުއުރެދުނީހެވެ. އެކަލާނގެއާއި ޝަރީކު ނުކުރީހެވެ. އެކަލާނގެ ނޫންފަރާތްތަކުން ނޭދުނީހެވެ. ކަންއޮތްގޮތް މާތް الله އިންސާނާއަށް ހަނދާންކޮށް ދެއްވަނީ މިއާޔަތުގައެވެ. {وَمَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ وَالْأَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّمَاوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ} الزمر: 67. މާނައީ "الله އަށް قدر ކުރުން حق ވެގެންވާގޮތުގައި، އެއުރެން އެކަލާނގެއަށް قدرއެއް ނުކުރެއެވެ. އަދި قيامة ދުވަހުން، މުޅިބިންވާހުށީ، އެކަލާނގެ قدرة ތެރިކަމުގެ މުށްޕުޅުގެ ތެރޭގައެވެ. އަދި އުޑުތައްވާހުށީ، (ކަރުދާސްގަޑެއްފަދައިން) އޮޅައިލައްވާފައިވާ حال އެކަލާނގެ قدرة ތެރިކަމުގެ ކަނާތްޕުޅުގައެވެ. އެއުރެން شريك ކުރާ ތަކެތިން، އެކަލާނގެ ހުސް طاهرވެ، މަތިވެރިވެވޮޑިގެންވެއެވެ." ކަލާނގެ މަތިވެރިކަން ދަނެ، އެކަލާނގެއަށް ބިރުވެތިވުމަކީ އިންސާނާއަށް ލާޒިމުކަމެކެވެ. އެކަލާނގެ ބައްލަވައި ވޮޑިގެންވާނެކަމަށް ލަދުވެތިވުމާއި އެކަލާނގެއާއި އެއްވެސް ފަރާތެއް އެއްފަދަނުކޮށް ކިޔަމަންތެރިވާންޖެހެއެވެ. اللهގެ ކިޔަމަންތެރިކަން އެހެންހުރިހާ ފަރާތެއްގެ ކިޔަމަންތެރިކަމަށްވުރެ އިސްކުރުން ވާޖިބެވެ.
شعائر އަކީ "شعيرة" މިބަހުގެ ޖަމްޢުއެވެ. ނުވަތަ ގިނަގޮތެވެ. އެއީ الله އަށް ކިޔަމަންގަތުން ވާޖިބުވާ ކޮންމެކަމެކެވެ. ޝަޢާއިރަކީ ކޮބައިހޭ ކުރެވޭ ސުވާލުގެ ޖަވާބުގައި ދެވޭ އެންމެފަސޭހަ ޖަވާބަކީ އެއީ މިސްކިތްތަކާއި އިސްލާމީ މުޤައްދަސު ތަންތަނެވެ. އަދި މިސްކިތުގައި ގޮވާ ބަންގިއެވެ. ބައެއް ޢިލްމުވެރިން މާނަކުރައްވާ ގޮތުގައި ޝަޢާއިރަކީ ހަމައެކަނި ޙައްޖުގެ އަޅުކަންތަކާއި ގުޅިފައިވާ ޝިޢާރުތަކެވެ. އަދި ސަލަފުގެ ބައެއް ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ ޝަޢާއިރަކީ ޞަފާއާއި މަރުވާއާއި {وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ} الحج : 36. މިއާތުގައި ނަންގަނެވިފައިވާ ޖަމަލެވެ. އާޔަތުގެ މާނައަކީ "ތިޔަބައިމީހުންނަށްޓަކައި، ޖަމަލުވެސް اللهގެ شعائِرތަކުގެ ތެރެއިން ލެއްވީމެވެ." شعائِرތަކަށް ޙުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތައި شعائِرގެ ޤަދަރާއި ޢިއްޒަތް ދެމެހެއްޓުމަކީ މުސްލިމުން ކުރަންޖެހޭ ކަމެކެވެ. މިކަމަށްޓަކައި شعائِرގެ މަތިވެރިކަން އެނގެންބޭނުމެވެ. އެއަށް ލޯބި ޖެހުން ލާޒިމެވެ. މިކަން ހާސިލުވާނީ އަދާކުރަންޖެހޭ ވާޖިބުތަކާއި އޭގެ ހުކުމްތައް ރަގަޅަށް ސާފުވެގެންނެވެ. شعائِرގެ ވައްތަރުތައް އެނގިގެންނެވެ. شعائِرގެ ދެވައްތަރެއްވާކަމަށް ފޮތްފޮތުގައި އައިސްފައިވެއެވެ. ޒަމާނާއި (الشعائر الزمانية) ގުޅިފައިވާ شعائِرތަކާއި ތަންތަނާއި (الشعائر المكانية) ގުޅިފައިވާ شعائِرތަކެވެ. شعائِرތަކަށް ޙުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތުމުން الله އަށް ބިރުވެތިވެ ތަޤުވާވެރިކަންމަތީ ދެމިހުރުމަށް ބާރުއަޅައެވެ. ތަޤުވާވެރިކަމާއި الله އަށް ބިރުވެތިވުމަކީ އެފަދަ މީހަކަށް ވާރުތަވާ ކަމެއްކަމުގައިވެދެއެވެ. ޙައްޖު ސޫރަތުގައި މާތް الله ވަޙިކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. (ذَلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ) الحج، آية: 32. މާނައީ "(ކަންހުރިމަގީ) އެއީއެވެ. އަދި الله ގެ شعائرތަކަށް (އެބަހީ: هدي ކަތިލުމާއި، أضحية ކަތިލުމާއި، حج ގެ عمل ތަކާއި، އެނޫންވެސް دينى أمرކަށް) މާތްކޮށްހިތާމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެކަންތައްވަނީ، ހިތްތަކުގެ تقوى ވެރިކަމުގެ ތެރެއިންނެވެ." ޢާއްމު ގޮތެއްގައި މިސްކިތްތަކަކީ ތަންތަނާއި ގުޅިފައިވާ شعائِر ތަކެވެ. ނުވަތަ الشعائر المكانية އެވެ. އެކަން ދޭހަވަނީ صحيح مسلم ގައި أبوهريرة ގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންވާ މިޙަދިޘުންނެވެ. (أحَبُّ الْبِلَادِ إلَى اللهِ مَسَاجِدُها، وَأبْغَضُ الْبِلَادِ إلَى اللهِ أَسْوَاقُهَا) رواه مسلم. މާނއީ "މާތް الله ގެ ޙަޟްރަތުގައި އެންމެ ލޮބުވެތި ތަނަކީ (ރަށްތަކުގައިވާ ތަންތަނުގެ ތެރެއިން) މިސްކިތެވެ. އަދި އެކަލާނގެ އެންމެ ކޯފާވެވޮޑިގެންވާ ތަނަކީ (ރަށްތަކުގައިވާ ތަންތަނުގެ ތެރެއިން) ބާޒާރެވެ." މަސްޖިދުލް ޙަރާމްއާއި މަސްޖިޖުއްނަބަވީ އާއި މަސްޖިދުލް އަޤްޞާއަކީ އެންމެ މާތް މިސްކިތްތަކެވެ. އިބުނުމާޖާ އެކަލޭގެފާނުގެ ފޮތް، ސުނަނު އިބުނުމާޖާގައި މަސްޖިދުލްޙަރާމާއި މަސްޖިދުއްނަބަވީގައި ނަމާދުކުރުމުގެ މާތްކަމާއި ބެހޭގޮތުން އެކުލަވާލި ބާބުގައި، އެފޮތުގެ 1404 ވަނަ ޙަދީޘުގެގޮތުގައި ލިއުއްވާފައިވެއެވެ. حَدَّثَنَا أَبُو مُصْعَبٍ الْمَدَنِيُّ أَحْمَدُ بْنُ أَبِي بَكْرٍ قَالَ: حَدَّثَنَا مَالِكُ بْنُ أَنَسٍ، عَنْ زَيْدِ بْنِ رَبَاحٍ، وَعُبَيْدِاللَّهِ بْنِ أَبِي عبداللَّهِ، عَنْ أَبِي عبداللَّهِ الْأَغَرِّ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ﷺ قَالَ: (صَلَاةٌ فِي مَسْجِدِي هَذَا أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ صَلَاةٍ فِيمَا سِوَاهُ إِلَّا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ) رواه ابن ماجه. އިބުނުމާޖާ ވިދާޅުވަނީ އަބޫހުރައިރާގެ ކިބައިން، އަބޫޢަބްދު الله އަލްއަޣައްރުގެ ކިބައިން، އަބޫއަބްދު الله ގެ ފުއް ޢުބައިދު الله ގެ ކިބައިން، ޒައިދުބުނު ރަބާޙުގެ ކިބައިން، މާލިކު ބުނު އަނަސުގެ ކިބައިން އަޑުއެއްސެވިކަމަށް އަބޫބަކުރުގެ ފުއް އަޙްމަދު -އަބޫމުޞްޢަބުލްމަދަނީ- ކިޔާދެއްވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ކީރިތި ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. މަސޖިދުލްޙަރާމް ފިޔަވައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ މިމިސްކިތު (ޔަޢުނީ: މަސްޖިދުއްނަބަވީ) ގައި އެއް ނަމާދު ކުރުން އެހެން މިސްކިތެއްގައި އެއްހާސް ނަމާދު ކުރުމަށްވުރެ އިތުރުކަން ބޮޑުވެގެންވެއެވެ. މަސްޖިދުލްއަޤްޞާ ހިމޭގޮތަށް އެތިން މިސްކިތުގައި ކުރެވޭ ނަމާދުގެ މާތްކަމާއި ބެހޭގޮތުން އަބުއްދަރުދާގެ ކިބައިން ޠަބަރާނީއާއި އަލްބައްރާޒު ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެއްގައިވެއެވެ. (فَضْلُ الصًّلاَةِ فِي المَسْجِدِ الحَرَامِ عَلَى غَيْرِهِ مِائَةُ أَلْفِ صَلاَةٍ، وَفِي مَسْجِدِي أَلْفُ صَلاَةٍ، وَفِي مَسْجِدِ بَيْتِ المَقْدِسِ خَمْسُمِائَةِ صَلاَةِ) رواه الطّبرانيّ والبزّار بإسناد جيّد عن أبي الدّرداء رضي الله عنه. މިޙަދީޘުން ދޭހަވާ ގޮތުގައި މަސްޖިދުލްޙަރާމުގައި ކުރާ ނަމާދުގެ މާތްކަން އެހެން މިސްކިތެއްގައި ކުރާ ސަތޭކަ ހާސް (އެއްލައްކަ) ނަމާދާއި އެއްވަރެވެ. އަދި ރަސޫލާގެ މިސްކިތު (މަސްޖިދުއްނަބަވީ) ގައި ކުރާ ނަމާދު އެހެން މިސްކިތެއްގައި ކުރާ އެއްހާސް ނަމާދާއި އެއްވަރެވެ. އަދި ބައިތުލްމަޤްދިސްގެ މިސްކިތު (މަސްޖިދުލްއަޤްޞާ) ގައި ކުރާ ނަމާދު އެހެން މިސްކިތެއްގައި ކުރާ ފަސް ސަތޭކަ ނަމާދާއި އެއްވަރެވެ. ޢާއްމުކޮށް ހުރިހާ ހުކުރުދުވަހެއް ހިމެނެނީ ޒަމާނާއި ގުޅިފައިވާ شعائِرތަކުގެ ތެރެއިން ނުވަތަ الشعائر الزمانية ގެތެރޭގައެވެ. ހުކުރު ދުވަހަކީ އެންމެ މާތް ދުވަސްކަމާއި އެދުވަހުގައި މާތް الله އަޅުތަކުންގެ ދުޢާ އިޖާބަކުރައްވާ ވަކި ވަގުތެއްވާކަން ކީރިތިރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. (خيرُ يومٍ طلَعت فيهِ الشَّمسُ يومُ الجمعةِ فيهِ خُلِقَ آدمُ، وفيهِ أُهْبِطَ، وفيهِ تِيبَ عليهِ، وفيهِ ماتَ، وفيهِ تقومُ السَّاعةُ، وما مِن دابَّةٍ إلَّا وَهيَ مُصيخَةٌ يومَ الجمعةِ، مِن حينَ تطلعَ الشَّمسُ شَفقاً منَ السَّاعةِ، إلَّا الجنَّ والإنسَ، وَفِيْهَا سَاعَةٌ لا يُصَادِفُهَا عَبدٌ مُسْلمٌ وَهُوَ يُصَلِّي يَسْألُ اللَّهَ شَيْئٌا إلَّا أعْطَاهُ إيَّاهُ) رواه ابن القيم، في جلاء الأفهام، عن أبي هريرة. މިޙަދީޘުން ދޭހަވަނީ ދުނިޔެއަށް އިރުއެރި އެންމެ މާތްދުވަހަކީ ހުކުރުދުވަސްކަމެވެ. އާދަމުގެފާނު ހެއްދެވުމާއި އެކަލޭގެފާނު ބިމަށްފޮނުއްވުމާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ތައުބާ ގަބޫލުވުމާއި އެކަލޭގެފާނު އަވަހާރަވުމާއި ޤިޔާމަތްވުން ވަނީ ހުކުރުދުވަސްތަކުގައިކަމެވެ. އަދި ހުކުރުދުވަހުގެ އިރުއަރާހިނދު، އިންސާނުންނާއި ޖިންނީން ފިޔަވައި އެހެންހުރިހާ ދިރޭއެއްޗެއް ތިބޭނީ އެދުވަހު ޤިޔާމަތް ވެދާނެކަމުގެ ބިރުވެރިކަމުގަވެ. އަދި މުސްލިމު އަޅަކު އެދުވަހު ނަމާދުކޮށް الله ގެ ޙަޟްރަތުން ކަމަކަށް އެދިފިނަމަ الله އޭނާ އެދުނު ކަމެއް ފުއްދަވާ ދެއްވާނެކަމެވެ. ހުކުރުދުވަހު ދުޢާ އިޖާބަކުރައްވާ ވަގުތެއްކަމުގައި މީހުންގެ މެދުގައި ޢާއްމުވެފައިވާ ދެވަގުތެއް ޢިލްމުވެރިން ބަޔާންކުރައްވައެވެ. އެއީ އިމާމުމީހާ މިންބަރުގައި އިށީނީއްސުރެ ހުކުރުނަމާދު ނިމެންދެންކަމަށާއި އަދި ހުކުރުދުވަހުގެ ފަހު ވަގުތުތަކުގައި ހިމެނޭ ވަގުތެއް ކަމަށެވެ. ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރިން ބުރަވެލައްވާގޮތުގައި އެއީ މީގެތެރެއިން ދެވަނައަށް ނަންގަނެވުނު ވަގުތެވެ. އަދި ހުކުރުދުވަހުގެ ޢަޞްރުނަމާދުން ފެށިގެން އިރުއޮއްސެންދެން އެވާ ވަގުތަކީވެސް ދުޢާ އިޖާބަކުރެވޭ ވަގުތެއްކަމުގައި ބުނެވެއެވެ. މިވަގުތު ހޭދަކުރަން ޖެހެނީ ނަމާދުކުރުމާއި ޤުރްއާންކިޔެވުންފަދަ އަޅުކަންކުރުމުގައެވެ. ރަމަޟާންމަހަކީ މާތް الله ޙަޟްރަތުގައި އެންމެ މާތް މައްސަރެވެ. އެހެންކަމުން އެމަހުގެ ހުރިހާ ދުވަހެއް މާތްވެގެންވެއެވެ. ޤުރްއާން ބާވައިލެވުނީ އެމަހުގައެވެ. ކީރިތިރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ރަސޫލުކަމާއިގެން ފޮނުއްވުނީ އެމަހުގައެވެ. އެމަހަކީ ފާފަފުއްސެވުމާއި ތައުބާވުމުގެ މަހެވެ. އެމަހުގައި ނަރަކައިން ދިންނަވަތެވެ. ސުވަރުގޭގެ ދޮރުކޮޅުތައް ހުޅުވެއެވެ. ނަރަކައިގެ ދޮރުތައް ބަންދުވެއެވެ. އަދި ޝައިޠާނުން ކަސްތަޅު އެޅުވެއެވެ. މިހުރިހާ ކަމަކާހުރެ މާތް الله ވަނީ އެމަހުގައި ރޯދަހިފުމަށް އަމުރުކުރައްވާފައެވެ. { فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ} البقرة : 185 – މާނައީ ފަހެ، ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެ މައްސަރުގައި حاضر ވެ ހުރެއްޖެމީހާ، އެ މަހުގެ ރޯދަ ހިފާހުށިކަމެވެ." އަދި އެއަށްފަހު އެމަހުގެ ފަހުދިހަ ވަކިން ޚާއްޞަކުރައްވާ މާތްކުރައްވާފައިވެއެވެ. ހަމައެގޮތަށް ޙައްޖުމަހުގެ ފުރަތަމަ ދިހަވެސް ވަނީ މާތްކުރައްވާފައެވެ. އެއީ އެދުވަސްތަކުގައި މާތް اللهގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރުމުގެ ޢަމަލު ކުރެވޭ ދުވަސްތަކެއް ވީތީއެވެ. އާދެ، ޙައްޖުގެ މަތިވެރި އަޅުކަން އަދާކުރެވެނީ އެދުވަސްވަރުގައެވެ. މުޙައްރަމްމަހުގެ ފުރަތަމަ ދިހަދުވަސް މާތްކުރައްވައި ޢާޝޫރާދުވަސް (ދިހަވަނަދުވަސް) ވަކިން މާތްކުރެއްވިއެވެ. اللهގެ މާތްކާމާއި މަތިވެރިކަމަށް ހެކިވާ މީހާ އެކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންތެރިވާން ޖެހެއެވެ. އެކަލާގެއާއި ކުއްތަންވުމުގެ ގޮތުން ކުރުމަށް އަމުރުކުރައްވާފައިވާ އަޅުކަންތައް އަދާކުރަންޖެހެއެވެ. އެއީ ނަމާދުކުރުމާއި ޒަކާތްދިނުމާއި ރޯދަހިފުމާއި ޙައްޖުވުން ފަދަ ހުރިހާ އަޅުކަމެކެވެ.
މާތް ﷲގެ ޝިޢާރުތަކަށް ހުރުމަތްތެރިކޮށް ހިތުމަށް ބާރުލިބޭ ވަރަށް ގިނަކަންތަކެއް ވެއެވެ. ޤުރްއާން ކިޔެވުމާއި އޭގެ އާޔަތްތަކަށް ވިސްނާ ފިކުރުކުރުމެވެ. ވިސްނައި ފިކުރުކުރުމުން އޭގައިވާ ހުކުމްތައް އެނގި ވަޢުޡާއި ނަޞޭޙަތުގެ ފައިދާކުރެއެވެ. ސުވަރުގޭގެ ނިޢުމަތްތަކުން އުފާޙާސިލުވެވި ނަރަކައިގެ ޢަޛާބުތަކަށް ބިރުވެތިވެއެވެ. އުޑާއި ބިން ހެއްދެވިފައިވާ ގޮތުގެ މަތިވެރިކަން ތަސައްވުރުވެއެވެ. މާތް اللهގެ އިސްމުފުޅުތަކާއި ސިފަފުޅުތަކުގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަން ހިތަށް ގެނެވެއެވެ. ޣާފިލުކަމުގެ ނިދިން ތިމާގެ ހިތް ހޭލައްވައެވެ. ހެއްދެވި ކަލާނގެ މަތިވެރިކަން ހިތަށްގެނެވި ބިންވަޅުނަގައި ކުރަހާލަދެއެވެ. އެހެންވެ ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. "ވިސްނައި ފިކުރު ( تدبّر) ކުރުމާއިއެކު ޤުރްއާނުގެ އެންމެ އާޔަތެއް ކިޔެވުން ވެސް ވިސްނުމެއް ފިކުރުކުރެއް ފަހުމުވުމެއްނެތި ޤުރްއާން ޚަތިމުކުރުމަށްވުރެ ރަނގަޅެވެ."