(25 އޯގަސްޓް 2020 ގައި ޝާއިއުކުރި ބަޔާ ގުޅޭ)
އިސްވެ ނުދެކޭ ނުރައްކާތެރި ޢަމަލުތައް
ޤަރާމިޠުން ފާޅުވެފައި ވަނީ ހިޖްރައިން ތިންވަނަ ޤަރްނުގެ ފަހު ފަންސަވީހުގެ ތެރޭގައެވެ.އެމީހުން ވަރަށް އަވަހަށް "ހަޖަރު" [1]ގައި އެމީހުންގެ ސިޔާސީ މަރްކަޒެއް ހަދައިފިއެވެ. އެމީހުން ދެކުނު ޢިރާޤުގެ ރަށްތަކަށް ޙަމަލާދެމުން ދިޔައެވެ. ހިޖްރައިން 313 ވނައަހަރު އެމީހުން ބަޞްރާއާއި އަހްވާޒު ހިފުމަށް މަސައްކަތް ކުރިއެވެ. ޤަރާމިޠުންގެ ލަޝްކަރު ހަޖަރުން ނުކުމެ ކޫފާއިން ޙައްޖަށްދާން ނުކުންނަ ޖަމާޢަތްތަކަށް ޙަމަލާދޭން ފެށިއެވެ. އެމީހުން ޢައްބާސީ ސިފައިންގެ ފައުޖު ބަލިކުރުމަށްފަހު ބަޣްދާދަށް ވަނެވެ.މި ކަމުގެ ސަބަބުން ބަޣްދާދުގެ ރައްޔިތުން ބިރުން ޢިރާޤުގެ އިރުމަތީ ސަރަޙައްދުތަކަށް ފޭބިއެވެ. އިބްނުލް އަޘީރު އޭނާގެ ފޮތް "އަލްކާމިލް" ގައި ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި އެ އަހަރު ޢިރާޤުން ހަމަ އެކަކުވެސް ޙައްޖަކަށް ނުދެއެވެ.
އައްޛަހަބީ "އަލްޢިބަރު" ގައި ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި ޤަރާމިޠުންދެކެ ބިރުން ހިޖްރައިން 314 ވަނަ އަހަރު ޢިރާޤުން އެއްވެސް މީހަކު ޙައްޖަކަށް ނުދެއެވެ. އަދި ކިއެއްހެއްޔެވެ! މައްކާގެ އަހްލުވެރީންވެސް ޤަރާމިޠުންނާހެދި އެ މާތް ރަށުން ފޭބިއެވެ. ތަޤިއްޔުއްދީނުލް ފާސީ އޭނާގެ މަޝްހޫރު ފޮތް "شفاء الغرام" ގައި ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި އެ އަހަރާ ޖެހިގެން އައި ދެ އަހަރުގައި ވެސް ޢިރާޤު މީހަކު ޙައްޖަކަށް ނުދެއެވެ.
ހިޖްރައިން 317 ވަނަ އަހަރު މައްކާއަށް އަރައި އެ ރަށުގެ ޙުރްމަތް ކަނޑައި އެތައް ޤަތުލު ޢާއްމުތަކެއް ހިންގިއެވެ. ޤަރާމިޠުންގެ ވެރިއަކަށް ހުރީ އަބޫ ޠާހިރުލް ޖައްނާބީ (މަރުވީ ހިޖްރައިން 332 ވަނަ އަހަރު) އެވެ. އައްޛަހަބީ ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި މީނާގެ ހަނގުރާމަވެރިން މައްކާއާއި މައްކާގެ ކައިރި ހިސާބުތަކުން ތިރީހަކަށް ހާސް މީހުން މަރައި އެތައް ހާސް އަންހެނުންނަކާއި ކުޑަ ކުދީންނެއް އަޅުވެތިކުރިއެވެ. އަލްމަސްޢޫދީ (އަވަހާރަވީ ހިޖްރައިން 346 ވަނަ އަހަރު) ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި އެ އަހަރު ޙައްޖުގެ މަނާސިކުތައް ޤާއިމެއް ނުކުރެވެއެވެ. އަލްޖަންނާބީ މައްކާއަށް އެރީ ޙައްޖުމަހުގެ 7 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. މާތްﷲ އިސްލާމްދީން ފާޅުކުރެއްވި ފަހުން ޙައްޖުގެ މަނާސިކުތައް އަދާނުކުރެވޭ އެހެން އަހަރެއް ނުވެއެވެ. 1441 ވަނަ އަހަރު ކޮވިޑްގެ ސަބަބުން ވެސް ޙައްޖުގެ މަނާސިކުތައް ޤާއިމު ކުރުމަށް ހުރަސްއެޅިފައެއް ނުވެއެވެ.
އެއަށްފަހު ޤަރާމިޠުން އެމީހުންގެ ޖަރީމާތައް ކުރިއަށް ގެންދިޔައެވެ. ގެފުޅުގެ ދޮރުކޮޅާއި ޙަޖަރުލްއަސްވަދު އުފުރާލައިގެން ގެންދިޔައެވެ. ޙަޖަރުލްއަސްވަދު ގެފުޅަށް ރައްދު ކުރީ 339 ވަނަ އަހަރުއެވެ. އިބްނު ޚަލްދޫން އޭނާގެ މަޝްހޫރު ތާރީޚު ފޮތުގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. (ޤަރާމިޠުންގެ ސަބަބުން ހިޖްރައިން 317 ވަނަ އަހަރު ޙައްޖު ޤާއިމެއް ނުކުރެވެއެވެ. އެމީހުން ޙަޖަރުލްއަސްވަދު ގެފުޅަށް އަނބުރާ އިޢާދަކުރީ ތޫނިސްގައި އޮތް ފާޠިމީ ދައުލަތުން އެކަމަށް އަމުރު ކުރުމުންނެވެ. އެއީ ހިޖްރައިން 339 ވަނަ އަހަރުގައެވެ.)
ޤަރާމިޠުންގެ ޖަރީމާތަކަކީ ނިރުބަވެރި ޖަރީމާތަކެކެވެ. ދުވަހަކުވެސް ގެފުޅުގެ ޙަޖަރުލްއަސްވަދު ބަޔަކު ނަގައިގެން ގެންގޮސްފައެއް ނުވެއެވެ. ސިބްޠު އިބްނުލް ޖައުޒީ[2] ވިދާޅުވިއެވެ.ހިޖްރައިން 317 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން 326 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް ފާއިތުވި އަހަރުތަކުގައި ޤަރާމިޠުންގެ ސަބަބުން ޙައްޖެއް ނުކުރެވެއެވެ. އިބްނު ތަޣްރީ ބުރްދީ ކަށަވަރުކޮށް ދެއްވައިފައިވާ ގޮތުގައި ތިންވަނަ ސައްތައިގެ ހަތަރުވަނަ ދަހަރު ނިމެންދެން މީސްތަކުން ޙައްޖަކަށް ނުދެއެވެ. ޤަރާމިޠުންދެކެ ބިރުން ޢިރާޤުން އެއްވެސް މީހަކު 335 ވަނަ އަހަރު ޙައްޖަކަށް ނުދެއެވެ. 338 ވަނަ އަހަރު ޤަރާމިޠުންގެ ނުބައިކަމާހެދި ޢިރާޤުން އެކަކުވެސް ޙައްޖެއް ނުވެއެވެ.
އިބްނު ޚަލްދޫން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ޤާރާމިޠުންގެ އަނިޔާވެރިކަމުގެ އިތުރަށް އެ މީހުން ޙައްޖުވެރީންގެ އަތުން ފީއެއް ވެސް ނަގަން ފެށިއެވެ. މި ފީ ދައްކާ މީހުންނަށް މެނުވީ މައްކާއަކަށް ނުވަދެވެއެވެ. އިބްނު ޚަލްދޫން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ފީ ނެގުމުގެ ޚިޔާލު ޤަރާމިޠުންގެ ވެރިޔާ އަލްޖަންނާބީއަށް ހުށައެޅުއްވީ ކޫފާގެ ވެރިކަމުގައި ހުންނެވި އަބޫ ޢަލީ ޢުމަރު ބިން ޔަޙްޔާ (އަވަހާރަވީ 350 ގައި) އެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވިއެވެ. "ޙައްޖަށް ދާން ބޭނުންވާ މީހުންގެ އަތުން ފީއެއް ނަގައިފައި އެމީހުންނަށް ޙައްޖަށް ދެވޭނެ ދޮރު ތަނަވަސްކޮށް ދިނުން ރަނގަޅު ވާނެއެވެ." އިބްނު ޚަލްދޫން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ހަތަރުވަނަ ސައްތައިގެ ފަހުކޮޅުގައި ޙައްޖަށް މީހުން ދިޔުން އަލުން ވަނީ މަނާކުރެވިފައެވެ. 385 ވަނަ އަހަރު ޢިރާޤުގެ ޙައްޖުވެރިން ޙައްޖަށް ގޮސް ޙައްޖުނުވެ ޢިރާޤަށް އެނބުރިއައެވެ.
[1] – މިއަދު އެއީ ސަޢޫދިޔާގެ އަޙްސާ ސަރަޙައްދުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ރަށެކެވެ.
[2] – މިއީ އިބްނުލް ޖައުޒީގެ ކާފަ ބޭފުޅެކެވެ.
