(21 އޯގަސްޓް 2020 ގައި ޝާއިއުކުރި ބަޔާ ގުޅޭ)
ވެރިކަމުގެ ޝަރްޢީވަންތަކަން
ހިޖްރައިން 132 ގައި އުމަވީ ވެރިކަން ވެއްޓި ޢައްބާސީން ވެރިކަމަށް އައުމާ ވިދިގެން ދެ ޙަރަންފުޅު ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ ބާރުގެ ދަށުގައި އޮންނަ ތަންތަން ކަމުގައި ވެގެން ދިޔައެވެ. މައްކާއާއި މަދީނާގެ ވާލީންކަމުގައި ވެސް ތިއްބެވީ ޢައްބާސީންނެވެ. ހިޖްރައިން 3 ވަނަ ސައްތައިގައި މަރްކަޒީ ދައުލަތުގެ ބާރު ކުޑަވުމާ ވިދިގެން ޢަލަވީން މި ދެ ޙަރަންފުޅުގެ ވެރިކަމަށް އިސްވިއެވެ.އެހެނަސް އެމީހުން ތިބީ ޢައްބާސީ ދައުލަތަށް ބޯލަނބައިގެންނެވެ. ޢައްބާސީން ވެރިރަށް ބަޣްދާދުގައި ބުވައިހީން [1] ގެ ސިޔާސީ ބާރު ގަދަވަމުން ދިޔުމުން (ހިޖްރައިން 334 ގައި) ޢަލަވީން އެމީހުންގެ އިދާރީ ބާރު ވަރުގަދަ ކުރުމަށް މަސައްކަތް ފެށިއެވެ. ބުވަހީންގެ ސަބަބުން މިޞްރުގެ ވެރިކަމުގައި ތިބި އިޚްޝީދީންގެ ކިބައިގައި ބަޣްދާދުން މިނިވަންވުމުގެ ރޫޙު އިތުރުވަމުން ދިޔައެވެ.މި ވާދަވެރިކަމުގެ ސަބަބުން ޙއްޖުގެ އަމުރުވެރިކަމާ ބެހޭގޮތުން އަރާރުން އިތުރުވިއެވެ. ހިޖްރައިން 342 ވަނަ އަހަރު ޙައްޖުވެރިން ޢިރާޤުގެ އަމީރަކާއި މިޞްރުގެ އަމީރެއްގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުގައި ޙައްޖަށް ދިޔައެވެ. ޚުޠުބާގައި ނަންގަންނާނެ އަމީރެއްގެ ނަންފުޅުގެ މަސްއަލައިގައި ހަނގުރާމަ ހިނގިއެވެ. މި ހަނގުރާމައިގައި މިޞްރު ބަލިވެ އިބްނު ބުވައިހިގެ ނަންފުޅު ޚުޠުބާގައި ނަންގަނެވުނެވެ.
ހިޖްރައިން 358 ގައި ފާޠިމީން މިޞްރުގެ ވެރިކަމަށް އިސްވިއެވެ. އެއާ ވިދިގެން އައި ދެ އަހަރުގެ ތެރޭގައި ފާޠިމީންގެ ވެރިކަން ޝާމުކަރައާ ހަމައަށް ފެތުރިއްޖެއެވެ. މިކަމާވިދިގެން ދެ ޙަރަންފުޅުގެ މައްޗަށް އަމުރުވެރިކަން ހިންގުމުގެ މަސްއަލައިގައި ބަޣްދާދާ ޤާހިރާއާ ދެމެދުގައި ވާދަވެރިކަން ބޮޑުވެގެން ދިޔައެވެ. ދެ ޙަރަންފުޅަކީ ދައުލަތުގެ ދީނީ ޝަރްޢިއްޔަތު ދެމެހެއްޓުމަށް ލިބިގެންވާ އެންމެ ބޮޑު ބަހާކަމުގައިވާތީ ފާޠިމީން ދުރަށްލުމަށް ޢައްބާސީން ވަރަށް ބޮޑު އަހައްމިއްޔަތެއް ދިނެވެ. އެ ދުވަސްވަރު މިޞްރު ޢަސްކަރީ ގޮތުންނާއި އިޤްތިޞާދީ ގޮތުން ވަރުގަދަކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. މި ދެ ބާރުގެ ދެމެދުގައި ހިނގި ޢަސްކަރީ ކުރިމަތިލުންތަކުގެ ސަބަބުން ޙައްޖަށް ނުބައި އަސަރުތަކެއް ފޯރިއެވެ. " شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام " ނަމަކަށް ކިޔާ ފޮތުގައި އަލްފާސީ (އަވަހާރަވީ ހިޖްރައިން 832 ވަނަ އަހަރު) ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި ހިޖްރައިން 371 ވަނަ ޢިރާޤީންނަށް ޙައްޖަށް ނުދެވުނަސް، 380 ވަނަ އަހަރު ޢިރާޤު މީހުން ޙައްޖަށް ދިޔައެވެ. މި ދެ ބާރުގެ ކޯޅުންތައް ބޮޑުވުމުގެ ސަބަބުން ހިޖްރައިން 401 ވަނަ އަހަރު ޔަމަނު މީހުންނާއި މައްކާގައި ދިރިއުޅޭ މަދު މީސްކޮޅެއް މެނުވީ ޙައްޖުގެ ފަރީޟާ އަދާ ނުކުރެޔެވެ. އިބްނު ޢަޛާރީ (އަވަހާރަވީ 630 ވަނަ އަހަރު) މި ވާހަކަތައް " البيان المُغْرب " ގައި ބަޔާން ކުރައްވައިފައިވެއެވެ.
އިބްނުލް ޖައުޒީ " އަލްމުންތަޡަމު" ގައި ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި ހިޖްރައިން 411 ވަނަ އަހަރު ޢިރާޤުގެ ވާސިޠުގައި ހިނގަމުން ދިޔަ ހަނގުރާމައިގެ ސަބަބުން ބަނޑަށްޖެހުން ފެތުރުމުން މި އަހަރު ޙައްޖު ވަނީ ބާޠިލުކޮށްފައެވެ. އަލްއިމާމުއް ސުޔޫޠީ " ޙުސްނުލް މުޙާޟަރަތި" ނަމަކަށް ކިޔާ ފޮތުގައި ޢިރާޤު މީހުން ވިދިވިދިގެން ހަތް އަހަރު (ހިޖްރައިން 417 ން 423 ށް) ޙައްޖަށް ނުދާކަމަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން 6 އަހަރު ޙައްޖަށް ނުދެވުނީ ދާޚީލީ ހަމަނުޖެހުންތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ. ސުޔޫޠީ ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި މަޝްރިޤުން ވެސް އަދި މިޞްރުން ވެސް ޙައްޖެއް ނުވެއެވެ.
[1] – ބުވަހީންނަކީ ޝީއީ ޒައިދީންނެވެ.
