(23 އޯގަސްޓް 2020 ގައި ޝާއިއުކުރި ބަޔާ ގުޅޭ)
މިނިވަންވުމަށް މަސައްކަތް ކުރުން
ހިޖްރައިން 430 ވަނަ އަހަރު ޢައްބާސީންނާއި ފާޠިމީންނާ ދެމެދުގައި ވަރަށް ވަރުގަދައަށް ހަނގުރާމަ ހިނގިއެވެ. މި ކަމުގެ ސަބަބުން އިސްލާމީ ރަށްތަކުގެ މީހުންނަށް ޙައްޖަށް ދިޔުމަށް ހުރަސްއެޅުނެވެ. ހިޖްރައިން 430 ވަނަ އަހަރު އެއްވެސް ރަށަކުން ޙައްޖަކަށް މީހުންނެއް ނުދެއެވެ. ސުޔޫޠީ ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި ހިޖްރައިން 430 ން 445 ށް މި އަހަރުތަކުގައި މިޞްރުންވެސް، ޝާމުން ވެސް ، ޢިރާޤުންވެސް ޚުރާސާނުންވެސް މީހަކު ޙައްޖަކަށް ނުދެއެވެ.
ދެ ޙަރަންފުޅުގެ ވެރިންކަމުގައި ތިބި ހާޝިމީން އެމީހުންގެ ވެރިކަމަށް ލޮޅުން އެރިޔަ ނުދިނުމަށް ޓަކައި ޢަސްކަރީ ބާރެއް އެކުލަވައިލިއެވެ. ބޮޑެތި ބާރުތަކުގެ މެދުގައި ހިނގަމުން ދިޔަ ހަނގުރާމަތަކުގެ ނާޖާއިޒު ފައިދާ ނެގުމަށް އެމީހުން މަސައްކަތް ކުރިއެވެ. އަލްޖަޒަރީ ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި ހިޖްރައިން 512 ވަނަ އަހަރު މައްކާގެ އަމީރު ޤާސިމު ބިން އަބީ ހާޝިމުލް ޙުސައިނީ ހަނގުރާމަމަތީ ގުރާބުތަކެއް މިޞްރުގެ ޢައިޛާބު ބަނދަރަށް ފޮނުވައި އެ ބަނދަރުގައި ހުރި ވިޔަފާރިވެރީންގެ އޮޑިތައް ފޭރިގަތެވެ. މި ޙަމަލާގައި މިޞްރުގެ އެތައް ބަޔަކު މަރުވިއެވެ. މި ޙަމަލާއިން ސަލާމަތްވި މީހުން މިޞްރުގެ ވަޒީރު އަލްއަފްޟަލު ބިން އަބިލްޖުޔޫޝިގެ އަރިހަށް ގޮސް ޝަކްވާ ކުރުމުން މިކަމަށް ބަދަލު ހިއްޕެވުމުގެ ގޮތުން 514 ވަނަ އަހަރު މިޞްރު މީހުންނާއި، އެފްރިކާ މީހުންނާއި މަޣްރިބުކަރައިގެ މީހުންނަށް ޙައްޖަށް ދިޔުން މަނާކޮށް ޙިޖާޒަށް ކާބޯތަކެތި ލިބޭނެ މަގުތައް ބަންދު ކުރިއެވެ. މި ފިޔަވަޅުތަކުގެ ކުރިމަތީގައި މައްކާގެ ބޮޑުން ޤާހިރާއަށް ބޯލަނބައި ކިޔަމަންގަނެ މިޞްރުން ގެންދިޔަ ހުރިހާ އެއްޗެއް މިޞްރުން އެދުނު ގޮތަށް މިޞްރަށް އަނބުރާ ރައްދު ކުރިއެވެ. މައްކާގެ ހަނގުރާމަވެރިން ދިން ޙަމަލާގައި މަރުވި މިޞްރު މީހުންގެ މުދާތައް އެމީހުންގެ ވާރިސުންނަށް ރައްދު ކުރިއެވެ. އިބްނުލް ޖައުޒީ ވިދާޅުވެފައިވާގޮތުގައި ހިޖްރައިން 557 ވަނަ އަހަރު ޙައްޖަށް ދިޔަ މީހުންގެ ތެރެއިން ގިނަބަޔަކަށް މައްކާއަކަށް ނުވަދެވުނެވެ. އެއީ އެ ތާނގައި ހިނގަމުންދިޔަ ފިތުނަތަކާހެދި ބިރުންނެވެ. ޢީދުދުވަހު ބައެއް މީހުން މައްކާއަށް ވަދެ ޙައްޖުވިއެވެ. އެހެނަސް ގިނަ ބަޔަކު ޙައްޖުނުވެ އެބުރި ރަށަށް ދިޔައީއެވެ.
މައްކާއަށް ބަލާއިރު ހިޖްރައިން ހަތްވަނަ ޤަރުނުގެ ފަންސާހުގެ އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި އެ ރަށުގެ ވެރިކަމާހެދި މައްކާގެ ޝަރީފުންނާ ޔަމަނުގެ ރަސްގެފާނު މުޡައްފަރު އައްރަސޫލީ (އަވަހާރަވީ ހިޖްރައިން 694 ވަނަ އަހަރު) އާ ދެމެދުގައި ހިނގި ހަނގުރާމަތަކުގެ ސަބަބުން އެތައް އަހަރަކު ޙައްޖަށް ބުރޫއެރިއެވެ. މައްކާގެ މުއައްރިޚެއް ކަމުގައިވާ ޢަބްދުލް މަލިކުލް ޢިޞާމީ (އަވަހާރަވީ ހިޖްރައިން 655 ވަނަ އަހަރު) ލިޔުއްވި ފޮތް " سمط النجوم العوالي " ގައި ފުރޭފު ކުރައްވައިފައިވާ ގޮތުގައި މި ދެ ފަރާތުގެ ހަނގުރާމަވެރިން ހިޖްރައިން 653 ވަނަ އަހަރު މައްކާގެ މެދުތެރޭގައި ހަނގުރާމަކުރިއެވެ. މާތްވެގެންވާ ޙަރަންފުޅުގެ ޙުރްމަތް ކަނޑައި ލޭ އޮހޮރުވިއެވެ. ބިރުވެރިކަން ޢާއްމުވުމުގެ ސަބަބުން ހަމަ އެކަކުވެސް ޙަރަންފުޅުގެ ތެރޭގައި ނަމާދެއް ނުކުރެއެވެ. އޭނާ މި ފޮތުގައި ބަޔާން ކުރައްވައިފައިވާ ގޮތުގައި ހިޖްރައިން 655 ވަނަ އަހަރު ޙިޖާޒުގެ އެއްވެސް މީހަކު ޙައްޖެއް ނުވެއެވެ. މައްކާގައި ޙައްޖުވެރީންގެ އެއްވެސް ޖަމާޢަތަކުން އެމީހުންގެ ދިދައެއް ނޫފުއްލައެވެ.
ވެރިކަމުގެ ޝަރްޢީވަންތަކަން
ހިޖްރައިން 132 ގައި އުމަވީ ވެރިކަން ވެއްޓި ޢައްބާސީން ވެރިކަމަށް އައުމާ ވިދިގެން ދެ ޙަރަންފުޅު ޢައްބާސީ ދައުލަތުގެ ބާރުގެ ދަށުގައި އޮންނަ ތަންތަން ކަމުގައި ވެގެން ދިޔައެވެ. މައްކާއާއި މަދީނާގެ ވާލީންކަމުގައި ވެސް ތިއްބެވީ ޢައްބާސީންނެވެ. ހިޖްރައިން 3 ވަނަ ސައްތައިގައި މަރްކަޒީ ދައުލަތުގެ ބާރު ކުޑަވުމާ ވިދިގެން ޢަލަވީން މި ދެ ޙަރަންފުޅުގެ ވެރިކަމަށް އިސްވިއެވެ.އެހެނަސް އެމީހުން ތިބީ ޢައްބާސީ ދައުލަތަށް ބޯލަނބައިގެންނެވެ. ޢައްބާސީން ވެރިރަށް ބަޣްދާދުގައި ބުވައިހީން[1] ގެ ސިޔާސީ ބާރު ގަދަވަމުން ދިޔުމުން (ހިޖްރައިން 334 ގައި) ޢަލަވީން އެމީހުންގެ އިދާރީ ބާރު ވަރުގަދަ ކުރުމަށް މަސައްކަތް ފެށިއެވެ. ބުވަހީންގެ ސަބަބުން މިޞްރުގެ ވެރިކަމުގައި ތިބި އިޚްޝީދީންގެ ކިބައިގައި ބަޣްދާދުން މިނިވަންވުމުގެ ރޫޙު އިތުރުވަމުން ދިޔައެވެ.މި ވާދަވެރިކަމުގެ ސަބަބުން ޙއްޖުގެ އަމުރުވެރިކަމާ ބެހޭގޮތުން އަރާރުން އިތުރުވިއެވެ. ހިޖްރައިން 342 ވަނަ އަހަރު ޙައްޖުވެރިން ޢިރާޤުގެ އަމީރަކާއި މިޞްރުގެ އަމީރެއްގެ ވެރިކަމުގެ ދަށުގައި ޙައްޖަށް ދިޔައެވެ. ޚުޠުބާގައި ނަންގަންނާނެ އަމީރެއްގެ ނަންފުޅުގެ މަސްއަލައިގައި ހަނގުރާމަ ހިނގިއެވެ. މި ހަނގުރާމައިގައި މިޞްރު ބަލިވެ އިބްނު ބުވައިހިގެ ނަންފުޅު ޚުޠުބާގައި ނަންގަނެވުނެވެ.
ހިޖްރައިން 358 ގައި ފާޠިމީން މިޞްރުގެ ވެރިކަމަށް އިސްވިއެވެ. އެއާ ވިދިގެން އައި ދެ އަހަރުގެ ތެރޭގައި ފާޠިމީންގެ ވެރިކަން ޝާމުކަރައާ ހަމައަށް ފެތުރިއްޖެއެވެ. މިކަމާވިދިގެން ދެ ޙަރަންފުޅުގެ މައްޗަށް އަމުރުވެރިކަން ހިންގުމުގެ މަސްއަލައިގައި ބަޣްދާދާ ޤާހިރާއާ ދެމެދުގައި ވާދަވެރިކަން ބޮޑުވެގެން ދިޔައެވެ. ދެ ޙަރަންފުޅަކީ ދައުލަތުގެ ދީނީ ޝަރްޢިއްޔަތު ދެމެހެއްޓުމަށް ލިބިގެންވާ އެންމެ ބޮޑު ބަހާކަމުގައިވާތީ ފާޠިމީން ދުރަށްލުމަށް ޢައްބާސީން ވަރަށް ބޮޑު އަހައްމިއްޔަތެއް ދިނެވެ. އެ ދުވަސްވަރު މިޞްރު ޢަސްކަރީ ގޮތުންނާއި އިޤްތިޞާދީ ގޮތުން ވަރުގަދަކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. މި ދެ ބާރުގެ ދެމެދުގައި ހިނގި ޢަސްކަރީ ކުރިމަތިލުންތަކުގެ ސަބަބުން ޙައްޖަށް ނުބައި އަސަރުތަކެއް ފޯރިއެވެ. " شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام " ނަމަކަށް ކިޔާ ފޮތުގައި އަލްފާސީ (އަވަހާރަވީ ހިޖްރައިން 832 ވަނަ އަހަރު) ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި ހިޖްރައިން 371 ވަނަ ޢިރާޤީންނަށް ޙައްޖަށް ނުދެވުނަސް، 380 ވަނަ އަހަރު ޢިރާޤު މީހުން ޙައްޖަށް ދިޔައެވެ. މި ދެ ބާރުގެ ކޯޅުންތައް ބޮޑުވުމުގެ ސަބަބުން ހިޖްރައިން 401 ވަނަ އަހަރު ޔަމަނު މީހުންނާއި މައްކާގައި ދިރިއުޅޭ މަދު މީސްކޮޅެއް މެނުވީ ޙައްޖުގެ ފަރީޟާ އަދާ ނުކުރެޔެވެ. އިބްނު ޢަޛާރީ (އަވަހާރަވީ 630 ވަނަ އަހަރު) މި ވާހަކަތައް " البيان المُغْرب " ގައި ބަޔާން ކުރައްވައިފައިވެއެވެ.
އިބްނުލް ޖައުޒީ "އަލްމުންތަޡަމު" ގައި ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި ހިޖްރައިން 411 ވަނަ އަހަރު ޢިރާޤުގެ ވާސިޠުގައި ހިނގަމުން ދިޔަ ހަނގުރާމައިގެ ސަބަބުން ބަނޑަށްޖެހުން ފެތުރުމުން މި އަހަރު ޙައްޖު ވަނީ ބާޠިލުކޮށްފައެވެ. އަލްއިމާމުއް ސުޔޫޠީ "ޙުސްނުލް މުޙާޟަރަތި" ނަމަކަށް ކިޔާ ފޮތުގައި ޢިރާޤު މީހުން ވިދިވިދިގެން ހަތް އަހަރު (ހިޖްރައިން 417 ން 423 ށް) ޙައްޖަށް ނުދާކަމަށް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން 6 އަހަރު ޙައްޖަށް ނުދެވުނީ ދާޚީލީ ހަމަނުޖެހުންތަކުގެ ސަބަބުންނެވެ. ސުޔޫޠީ ވިދާޅުވެފައިވާ ގޮތުގައި މަޝްރިޤުން ވެސް އަދި މިޞްރުން ވެސް ޙައްޖެއް ނުވެއެވެ.
(ނުނިމޭ)
[1] – ބުވަހީންނަކީ ޝީއީ ޒައިދީންނެވެ.
