ޙަދީޘު ނަންބަރު (5):
حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ رَبِيعَةَ [1] قَالَ أَتَيْتُ [2] الْمَسْجِدَ وَالْمُغِيرَةُ أَمِيرُ الْكُوفَةِ قَالَ فَقَالَ الْمُغِيرَةُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ إِنَّ كَذِبًا عَلَيَّ لَيْسَ كَكَذِبٍ عَلَى أَحَدٍ فَمَنْ كَذَبَ عَلَيَّ مُتَعَمِّدًا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ [3]
ތަރުޖަމާ (5):
މާތް ﷲ ރަޙްމަތްލެއްވި ޢަލީ އިބްނު ރަބީޢާގެ ކިބައިން އަހުރެން ރިވާކުރެއްވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. ތިމަން އެއްދުވަހު ކޫފާގެ ހުކުރު މިސްކިތަށް އައިއިރު އެތާގައި ކޫފާގެ އަމީރު މުޣީރަތުގެފާނު ވަޢުޒު ވިދާޅުވާން އިންނެވިއެވެ. އެހިނދު އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ލޮބުވެތި رَسُولُ اللَّهِ j މިފަދައިން ޙަދީޘު ކުރެއްވިއަޑު ތިމަން އެއްސެވީމެވެ. ތިމަންރަސޫލާއާ ބެހޭގޮތުން ދޮގެއް ހެދުމަކީ އާދައިގެ މީހަކާ ބެހޭގޮތުން ދޮގެއްހެދުން ކަހަލަ ކަމެއް ނޫނެވެ. ދަންނާށެވެ. ތިމަން ރަސޫލާއާމެދު އެނގިހުރެ ދޮގެއް ހަދައިފި މީހާ، ނަރަކައިން ތިމާގެ ޖާގަ ތައްޔާރު ކުރާހުށި ކަމެވެ.
[1] ޢަލީ އިބްނު ރަބީޢާއަކީ އަސަދު ވަންހައިގެ ނަޟްލާގެ ދަރިކަލުން ރަބީޢާގެ ދަރިކަލުން ޢަލީއެވެ. ނިސްބަތްވަނީ އަސަދުވަންހައަށެވެ. ކުއްނިއްޔަތަކީ އަބުލްމުޣީރާއެވެ. އެކަލޭގެފާނަކީ ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ ތެރެއިން މެދު ދަރަޖައިގެ ބޭކަލެކެވެ. ދިރިއުޅުއްވީ ކޫފާގައެވެ.
[2] ތާބިޢީއަކީ އިސްލާމްކަން މަތީގައި ކީރިތި ރަސޫލާގެ ކޮންމެވެސް އަޞްޙާބު ބޭކަލަކާ ބައްދަލުވެ، އެބޭކަލެއްގެ އަރިހުން، މަދުންކަމުގައިވިއަސް ޙަދީޘު ރިވާކުރަށްވާފައިވާ ބޭކަލެކެވެ. މިގޮތުން ތާބިޢީން ތިން ދަރަޖައަކަށް ބެހިގެންވާ ކަމުގައި ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. ފުރަތަމަ ދަރަޖައަކީ ގިނަ ޞަޙާބީންނާ ބައްދަލުވެ، އެބޭކަލަކު ރިވާކުރަށްވާ ގިނަ ޙަދީޘުތައް ޞަޙާބީންގެ އަރިހުން ރިވާކުރަށްވައި، ބައެއްފަހަރު ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ އަރިހުންވެސް ރިވާކުރަށްވުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ ބޭކަލުންނެވެ. މިބޭކަލުންނަށް ކިޔަނީ އެއްވަނަ ދަރަޖައިގެ ތާބިޢީ ބޭކަލުންނެވެ. ނުވަތަ މަތީ ދަރަޖައިގެ ތާބިޢީ ބޭކަލުންނެވެ. ދެވަނަ ދަރަޖައަކީ ޞަޙާބީންނާއި ތާބިޢީންގެ އަރިހުން ހަމަހަމަ ގޮތަކަށް، ދެފަރާތުންމެ ގިނައިން ރިވާކުރަށްވާފައި ބޭކަލުންނެވެ. މިބޭކަލުންނަށް ކިޔަނީ މެދު ދަރަޖައިގެ ތާބިޢީ ބޭކަލުންނެވެ. ތިންވަނަ ދަރަޖައަކީ ގިނަ ޙަދީޘުތައް ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ އަރިހުން ރިވާކުރަށްވައި، ބައެއް ރިވާޔަތްތައް ޞަޙާބީ ބޭކަލުންގެ އަރިހުން ރިވާކުރެއްވުމުގެ ފުރުޞަތު ލިބިވަޑައިގަތް ބޭކަލުންނެވެ. މިބޭކަލުންނަށް ކިޔަނީ ދަށު ދަރަޖައިގެން ތާބިޢީ ބޭކަލުންނެވެ. މިގޮތުން ތަބްޢުއްތާބިޢީން، ނުވަތަ އަތުބާޢުންގެ ދަރަޖަތައްވެސް ބެހިގެންވަނީ މިއުޞޫލުގެ ދަށުންނެވެ. އެބޭކަލުން ދަރިވަރުވެފައިވަނީ ތާބިޢީންނާއި ތަބްޢުއްތާބިޢީންގެ އަތްޕުޅު މަތިންނެވެ. އަދި ދަންނަވަމެވެ. ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ މިދަރަޖަތަކަކީ ފަހަރެއްގައިވެސް ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ މަތިވެރިކަމާއި ތަޤްވާވެރިކަމާއި އެބޭކަލުންގެ ޢިލްމީ ލިޔާޤަތްތެރިކަން ހުރި މިންވަރު އަންގައިދޭ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން ފަހަރެއްގައި ވަރަށް މަތިވެރި ތާބިޢީ ބޭކަލަކުވެސް މިދަރަޖައިން ދަށު ދަރަޖައިގެ ބޭކަލެއްގެ ނަންވެސް ލިބިވަޑައިގެންފައި ހުރެދާނެއެވެ. މީގެ މިސާލަކަށް އިމާމު ޠާއޫސާއި އިބްނު ސީރީނެވެ. އެދެބޭކަލުންނަކީ ވަރަށް މަޝްހޫރު، އެހާމެ މަތިވެރި ތާބިޢީ ބޭކަލުންނެވެ. ހަމައެހެންމެ ޢަބްދު ﷲ އިބްނު މުބާރަކީ އެހާމެ މަތިވެރި، އެހާމެ މަޝްހޫރު ތަބްޢުއްތާބިޢީއެކެވެ. ނަމަވެސް މިބޭކަލުން ހިމެނިވަޑައިގަންނަވަނީ މެދު ދަރަޖައިގެ ބޭކަލުންގެ ތެރެއިންނެވެ. މިއާ ޚިލާފަށް ސަޢީދު އިބްނު މުސައްޔިބަކީ މަޝްހޫރުވެފައި މަތިވެރި ބޭކަލެކެވެ. މިތާގައި އެކަލޭގެފާނުންގެ ދަރަޖައަކީވެސް މަތީ ދަރަޖައެވެ.
[3] މުސްލިމުގެ އިތުރުން މިޙަދީޘު ރިވާކުރަށްވާފައި ވަނީ އިމާމު އަޙްމަދެވެ. އަދި ހަ އިމާމުންގެ ތެރެއިން އިމާމު ބުޚާރީއާއި ތިރުމިޛީއެވެ. އަދި މިޙަދީޘު އިމާމު މުސްލިމު އެހެން މަގަކުންވެސް ރިވާކުރަށްވާފައި ވެއެވެ.
