ނަމާދު އަވަސްއަވަހަށް ކުރުމާއި މަޑުމައިތިރިކަމާއިއެކު ލަސްލަހުން ކުރުން

الحمد لله رب العالمين، ولاعد وان إلا على الظالمين، والصلاة والسلام على المبعوث رحمة للعالمين، نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين

ނަމާދު ކުރާމީހުން ކުރާ އެންމެ ނުބައިކަންބޮޑު ކުށަކީ ނަމާދު އަވަސްއަވަހަށް ކުރުމެވެ. ވަރަށް ގިނަ އިމާމުންވެސް މިކުށަށް އަރައިގަނެއެވެ. نبي صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތް ވަނީ ނަމާދު އަވަސް އަވަހަށް ނުކުރުމަށް ވަރަށްބޮޑަށް ބާރު އަޅުއްވައި އެކަން ކުރާމީހުންގެ ނަމާދު ޞައްޙަ ނުވާނެ ކަމުގެ އިންޒާރު ދެއްވާފައެވެ. أَبِوهُرَيْرَةَ رَضِي اللَّه عَنْه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ މިސްކިތުގެ އެއްފަރާތެއްގައި އިށީނދެ ވަޑައިގެން އިންނަވަނިކޮށް މީހަކު މިސްކިތަށް ވަދެ ނަމާދުކޮށް ސަލާމްދިނުމަށްފަހު އައިސް އެކަލޭގެފާނަށް ސަލާމް ކުރެއްވިއެވެ. އެމީހާގެ ސަލާމަށް ޖަބާބު ދެއްވައި رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ތިބާ ނަމާދު ނުކުރާފަދައެވެ. ގޮސް އަލުން ނަމާދު ކުރާށެވެ. ތިންފަހަރު އެމީހާ ނަމާދު ކުރުމުންވެސް އެމީހާއަށް ރަނގަޅަށް ނަމާދު ނުކުރެވުނެވެ. އެމީހާ ދެންނެވިއެވެ. ޙައްޤާއިގެން ކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވި ފަރާތް ގަންދީ ބުނަމެވެ. ނަމާދު ކުރަން މިޔަށްވުރެ ރަނގަޅަށް ނޭގެއެވެ. ނަމާދުކުރަންވާގޮތް ދަސްކޮށް ދެއްވާށެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. ނަމާދަށް ގަސްތުކޮށް ވުޟޫ ފުރިހަމައަށް ކުރާށެވެ. ދެން ގިބުލައަށް ކުރިމަތި ލައި ތަކުބީރު ކިޔައި ހަށަން ބަންނާށެވެ. ދެން ޤުރުއާނުން ދަސް މިންވަރެއް ކިޔަވާށެވެ. ދެން ركوع ގައި މަޑުވެ ހަމަޖެހެންދެން ركوع ގައި މަޑު ކުރާށެވެ. ދެން ތެދުވެ ހަމަޖެހެންދެން އިޢްތިދާލަށް ހުންނާށެވެ. ދެން سجدة ގައި މަޑުވެ ހަމަޖެހެންދެން سجدة ގައި މަޑުކުރާށެވެ. ދެން ތެދުވެ ދެ سجدة ދެމެދު އިށީނދެ ހަމަޖެހެންދެން އިންނާށެވެ. ދެން ދެވަނަފަހަރަށް سجدة ކުރާށެވެ. ދެން ތެދުވެ ހަމަޖެހެންދެން އިށީނދެ އިންނާށެވެ. މިގޮތަށް ނަމާދުކޮށް ތިބާގެ ނަމާދު ފުރިހަމަ ކުރާށެވެ. މިޙަދީޘު ރިވާކުރެއްވީ އިމާމު بخاري އަދި އިމާމު مسلم އެވެ.

އަވަސް އަރައިގަނެގެން ނަމާދު ކުރާ މީހުނަށް ދެއްވާފައިވާ އިންޒާރަކީ އެމީހުންގެ ނަމާދު ގަބޫލު ނުކުރެވޭނެ ކަމުގެ އިންޒާރެވެ. أَبِو مَسْعُودٍ الْأَنْصَارِيِّ الْبَدْرِيِّ رَضِي اللَّه عَنْه ވިދާޅުވަނީ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ ركوع ގަޔާއި سجدة ގައި އެމީހެއްގެ ބުރަކަށި ސީދާނުވާމީހާއަށް ނަމާދެއް ނުވެއެވެ. މިއީ الترمذي ގެ ޙަދީޘެކެވެ. އިމާމު شافِعِي އަދި أَحْمَدُ އަދި إِسْحَقُ ވިދާޅުވެފައިވަނީ: ނަމާދުގައި ركوع އާއި سجدة ގައި ބުރަކަށި ސީދާނުކުރާމީހާގެ ނަމަދު ފާސިދުވާނެ ކަމަށެވެ.

ركوع އާއި سجدة ފުރިހަ ނުކޮށް ނަމާދު ކުރި މީހަކު ދެކެވަޑައިގެން حذ يفة بن اليمان رضي الله عنه ދެންނެވިއެވެ. ތިބާ ނަމާދު ނުކުރެއެވެ. ތިގޮތަށް ނަމާދު ކުރުންމަތީ ދެމިހުއްޓާ ތިބާ މަރުވެއްޖެނަމަ ތިބާ މަރުވާނީ مُحَمَّدًا صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ފިޠުރަތުގެ މަތީގައެއް ނޫނެވެ. މިއީ ބުޚާރީގެ ރިވާޔަތެކެވެ.

ނަބިއްޔާ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ނަމާދު ސިފަކުރައްވަމުން أَنَسٌ رضي الله عنه ވިދާޅުވެފައިވަނީ: އެކަލޭގެފާ ركوع އިން ތެދުވެ ވަޑައިގެން އިޢްތިދާލަށް ހުންނަވައެވެ. އެކަލޭގެފާނު އިޢްތިދާލު ދިގުކުރައްވާވަރުން ހީކުރާ މީހާއަށް އެކަލޭގެފަނު ހަނދުމަފުޅު ނެތި ވަޑައިގެންފިއޭ ހިތަށް އަރައެވެ..، މިއީ بخاري ގެ ރިވާޔަތެކެވެ.

ނަމާދުގައި މަޑުމައިތިރިވެ ލަސްލަހުން ނަމާދުކުރުމަކީ މުހިންމު ރުކުނެއް ކަމުގައި ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. މަޑުމައިތިރިވުމާއި ނުލައި އިމާމާ އާއި މައުމޫމު އަދި އެކަނި ނަމާދުކުރާ މީހާއާއި ނަމާދުކުރާ ހުރިހާއެންމެންގެ ނަމާދު ފުރިހަމަ ނުވާނެއެވެ. ނަމާދުކުރާ ކޮންމެ މީހެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ ނަމާދުގައި މަޑުމަތިރިވެ ޚުޝޫޢަތްތެރިކަން ހިތަށްގެނެސްގަނެ نَّبِيِّ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ދަސްކޮށް ދެއްވާފައިވާގޮތަށް ފުރިހަމައަށް ނަމާދު ކުރުމެވެ.

ޚާއްޞަކޮށް އިމާމާއަށް ލަސްލަހުން މަޑުމައިތިރިކަމާއެކު ނަމާދުކުރުން ވާޖިބު ވެގެންވެއެވެ. ކޮންމެ ރުކުނެއް އަދާކުރާއިރު އެރުކުނެއްގައި ހަށިގަނޑުގެ ގުނަވަންތަކަށް ދޭންޖެހޭ ހައްގުދީ ހަމަ ޖެހެންދެން މަޑުކޮށްލަން ޖެހޭނެއެވެ. އިމާމާގެ ފަހަތުގައި ތިބޭމީހުނަށް ނަމާދު ފުރިހަމަގޮތުގައި ކުރެވޭގޮތަށް އެރުކުނެއް އަދާކުރަން އޮންނަ އެންމެ ފުރިހަމަގޮތުގައި ނަމާދު ފަރުވާތެރިކަމާއެކު އަދާކުރަން ޖެހޭނެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އިމާމާ އޭނާގެ ނަމާދު ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމާއި އެކު އަދާކޮށް ފަހަތުގައި ތިބޭމީހުންގެ ނަމާދުވެސް ފުރިހަމަ ކުރުވައިފިނަމަ އޭނައަށް ނަމާދުއަދާކުރުމުގެ އަޖުރާއި ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރި މީހުންނަށް ލިބޭއަޖުރުން އެއްވެސް އުނިކަމެއް ނެތި އިމާމާއަށްވެސް ލިބޭނެއެވެ. އޭނާ އެނަމާދު ގޯސްކޮށް ކުރާނަމަ އިމާމާގެ ފަހަތުގައިވާމީހުންގެ ނަމާދުވެސް ގޯސްވެ އިމާ ފާފަވެރިވެ، މައުމޫމުންގެ ފާފަވެސް އޭނައަށް ލިބޭނެއެވެ. ރަސޫލާ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘު ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. الْإِمَامُ ضَامِنٌ، الْمُؤَذِّنُ مُؤْتَمَنٌ، اللَّهُمَّ أَرْشِدْ الْأَئِمَّةَ، وَاغْفِرْ لِلْمُؤَذِّنَيْنِ. ނަމާދު ކުރާމީހުންގެ ރައްކާތެރިކަމާއި ބެލެހެއްޓުމުގައި އިމާމާއަކީ ޖާމިނުވެގެންވާ މީހެކެވެ. ބަންގި ގޮވާމީހާ އަކީ ވަގުތަށް ރައްކާތެރިވުމާއި ޚާއްޞަކޮށް ރޯދަހިފާ ގަޑިއާއި ރޯދަ ވީއްލާ ގަޑިތަކަށް ބެލެހެއްޓުމުގައި އަމާނާތްތެރިވެގެންވާ މީހެކެވެ. އޭﷲ އިމާމުންނަށް އަދާކުރަންޖެހޭ ވާޖިބުތަކުގެ ޢިލްމު ދެއްވައި އިރުޝާދު ދެއްވާދޭނވެ. ބަންގި ގޮވާ މީހުންގެ (އެމީހުންގެ ފަރާތުން ވަގުތުން ބަންގި ނުގޮވުމާއި ވަގުތަށް ވުރެ ކުރިން ބަނގި ގޮވުންފަދަ) ފާފަ ފުއްސަވާނދޭވެ. މިޙަދީޘުވަނީ أبو داود ގައެވެ. އަދިވެސް ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ يُصَلُّونَ لَكُمْ فَإِنْ أَصَابُوا فَلَكُمْ وَإِنْ أَخْطَئُوا فَلَكُمْ وَعَلَيْهِمْ އިމާމުންތަކެއް ތިޔަބއިމީހުނަށްޓަކައި ނަމާދުކުރާނެއެވެ. ފަހެ އެބައިމީހުން ނަމާދުގެ ޝަރުތު ތަކާއި ވާޖިބުތަކާއި ރުކުންތައް ފުރިހަމަ ކޮށްފިނަމަ އެމީހުނަށް އެމީހުންގެ ނަމާދުގެ ޘަވާބު ލިބޭނެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުނަށް ތިޔަބައިމީހުންގެ ނަމާދުގެ ޘަވާބު ލިބޭނެއެވެ. އަދި އެމީހުން ނަމާދުގައި ކުށެއް ކޮށްފިކަމަށްވާނަމަ ތިޔަބައި މީހުނަށް ނަމާދުގެ ޘަވާބު ލިބޭނެއެވެ. އެމީހުނަށް އެމީހުންގެ ކުށުގެ ޢިޤާބު ލިބޭނެއެވެ. މިޙަދީޘުވަނީ البخاري ގައެވެ. އިމާމުންގެ ދަރަޖަ ވަރަށް މަތިވެރިވެގެންވެއެވެ. ހަމަ އެފަދައިން އެމީހުނަށް ކުށްކުރެވޭ ކަމަށްވާނަމަ ލިބޭ ފާފަވެސް އެހާ ބޮޑެވެ.

ޢިލްމުވެރިންވަނީ މިސްކިތްތަކުގެ އިމާމުން ނަމާދުގައި ޚުޝޫޢަތްތެރިކަން ގެންނަންޖެހޭގޮތުގެ އިރުޝާދު ދެއްވާފައެވެ. الحسن البصري ވިދާޅުވަނީ ތަސްބީޙަތައް ކިޔުމުގެ އެންމެ ފުރިހަމަ މިނަކީ ހަތް ފަހަރު ކިޔުމެވެ. މެދުމިނަކީ ފަސްފަހަރު ކިޔުމެވެ. އެންމެ މަދު މިނަކީ ތިންފަހަރު ކިޔުމެވެ. އިމާމާ އެންމެ މަދުވެގެން ركوع ގައި ތަސްބީޙަ ތިންފަހަރު ކިޔަންޖެހޭނެއެވެ. ހަމަފަދައިން سجدة ގައިވެސް ތަސްބީޙަ ތިންފަހަރު ކިޔަން ޖެހޭނެއެވެ. އޭނާ ތަސްބީޙަ ކިޔާއިރު އަވަސް އަރައިގަނެގެން ތަސްބީޙަތައް ކިޔައިގެން ނުވާނެއެވެ. ތަސްބީޙަ ކިޔަން ޖެހޭނީ ހިތުންނާއި ދުލުން އެއަށް ފުރިހަމައަށް ވިސްނައިގެންނެވެ. އިމާމާ އަވަސް އަރައިގަނެގެން ތަސްބީޙަ ކިޔައިފިނަމަ ފަހަތުގައި ތިބޭ މައުމޫންނަށް ތަސްބީޙަތައް ފުރިހަމައަށް ނުކިޔޭނެއެވެ. މައުމޫންނަށް ތަސްބީޙަތަކާއި ޒިކުރުތައް ނުކިޔޭނަމަ އެމީހުންގެ ނަމާދު ފާސިދުވާނެއެވެ. އިމާމާ އެހުރިހާ އެންމެނަށް ލިބޭ ފާފަ އުފުލަން ޖެހޭނެއެވެ. އިމާމާ ތަސްބީޙަ ކިޔަންޖެހޭގޮތަށް ލަސްލަހުން ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމާއެކު ކިޔައި އެހެން މީހުނަށް ތަސްބީޙަތައް ފުރިހަމަ ކުރެވޭނަމަ އޭނާގެ ނަމާދު ފުރިހަމަވެ އެހެންމީހުންގެ ނަމާދުވެސް ފުރިހަމަ ކުރެވޭނެއެވެ. އިމާމާއަށް އެއްވެސް ފާފައެއް އުފުލަން ނުޖެހޭނެއެވެ. އިމާމާ سجدة އިންނާއި ركوع އިން ތެދުވާއިރު އަވަސް އަރުވާލައިގެން ނުވާނެއެވެ. އޭނާ އެހެންމީހުން ތެދުވެ ހަމަޖެހުމަށް ފުރުސަތު ދޭންވާނެއެވެ. އިމާމާ ﷲ އަށް ބިރުވެތިވާށެވެ. އޭނާއަކީ އޭނާގެ ފަހަތުގައި ތިބޭ މީހުން ޖާމިނުވެގެންވާ މީހާއެވެ. އަވަސް އަރައިގަތުމުން ލިބޭ ގެއްލުމުން ސަލާމަތްވާށެވެ. އިމާމާގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވަނީ ރަސޫލާ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ނަމާދުގައި ކާޅު ކޮށްޖަހާފަދައިން ބޯޖަހާހައި ހަލުވިކޮށް ނަމާދު ނުކުރުމަށް ކުރައްވާފައިވާ އަމުރަށް ކިޔަމަންތެރިވެ ލަސްލަހުން ހަމަޖެހިގެން ނަމާދުކުރުމެވެ. ކިއެއްތަ! ރަސޫލާ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ވަނީ އެންމެ ނުބައި ވައްކަންކުރާމީހާއަކީ ނަމާދުން ވައްކަން ކުރާމީހާ ކަމުގައި ސިފަކުރައްވާފައެވެ. އެއީ ركوع އާއި سجدة ފުރިހަމަ ނުކުރުމެވެ. އިމާމާ އެގޮތަށް އަވަސް އަރައިގަނެ ނަމާދު ކުރުމުގެ ސަބަބުން ފަހަތުގައި ތިބޭމީހުނަށް އަދާކުރަންޖެހޭ ފަރުޟު އެންމެކުޑަމިންވަރަށް އަދާ ނުކުރެވޭތަންވެސް އާދެއެވެ. މިއީ އިސްލާމީ އެންމެ ވަރުގަދަ ޝިޢާރުކަމުގައިވާ ހަތްއުޑުގެ މަތިން ނަމާދަށް ﷲގެ ޙަޟުރަތުން ދެއްވާފައިވާ ގަދަރާއި މާތްކަމަށް ފަރުވާކުޑަ ކުރުމެވެ.

الله سبحانه وتعالى ވަނީ ނަމާދުކުރާމީހުނަށް ނަމާދުގައި މަޑުމައިތިރިވެ ނަމާދުގެ ރުކުންތަކާއި ވާޖިބުތައް އަދާކުރުމާއި އެކު ފުރިހަމަ ކުރުމަށް އަމުރު ކުރައްވާފައެވެ. ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَىٰ وَقُومُوا لِلَّـهِ قَانِتِينَ މާނައީ: (ތިޔަބައިމީހުން ނަމާދުތަކާއި، އަދި، މެދުނަމާދުގެ މައްޗަށް ރައްކާތެރިވާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުން اللَّه އަށް ކިޔަމަންތެރިވެ، މަޑުމައިތިރިކަމާއެކު (ނަމާދުގައި) قائم ވެ ތިބޭށެވެ!) މުރާދަކީ ބިރުވެތިކަމާއި ނިކަމެތިކަމާއި ކިޔަމަންތެރިކަމާއި އެކު ނަމާދު ކުރުމެވެ. އިމާމާ سجدة އާއި ركوع ގައި އެންމެ ތަސްބީޙައެއް ކިޔައި ފުއްދާ ނުލާށެވެ. އެގޮތަށް ކަންތައް ކުރުމުން މައުމޫމުންނަށް އިމާމާއެކު ނަމާދުފުރިހަމަ ނުކުރެވިދާނެއެވެ. ފުރިހަމަ ނުކުރެވުމުގެ ސަބަބުން އިމާމާއަށް ވުރެ އަވަސްވެގަނެވި ނޫނީ އިމާމާއަށް ވުރެ ލަސްވެ ނަމާދު ބާޠިލުވެދެއެވެ. އިމާމާ ތަބާވާންޖެހެނީ އުއްމަތަށް އެންމެ އޯގާވެރި ޞާޙިބާއަށެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު، މީސްތަކުންނާއިގެން އިމާމުވެ ނަމާދުކުރާނަމަ، އެބައިމީހުންނަށް ލުއިކޮށް ދޭހުށިކަމެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން، އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ބަލިކަށި މީހުންނާއި، ބަލިވެއުޅޭ މީހުންނާއި، އުމުރުން ދުވަސްވީ މީހުން ތިބޭހުއްޓެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު އޭނާ އެކަނިހުރެ ނަމާދުކުރާނަމަ، ހިތްއެދޭވަރަކަށް ދިގުކުރާހުށިކަމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ނަމާދުގެ ركوع އާއި سجدة ގައި ދިހަ ފަހަރު ތަސްބީޙަ ކިޔުއްވައެވެ. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ ނަމާދު ލުއިކޮށް ކުރުމަށް އުއްމަތަށް އަމުރު ކުރައްވާފައެވެ. ލުއިކޮށް ނަމާދު ކުރެއްވުމަށް އަމުރު ކުރެއްވި އިރުވެސް ނަމާދުގައި އަވަސް އަރައިގަތުމާއި ނަމާދު ރުކުނާއި ޝަރިތުތައް އުނިކުރެވޭގޮތަށް އެއްވެސް ނަމާދެއް ކުރައްވާފައިވާކަމަށް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުވަނީ މަޣުރިބު ނަމާދުގައި المرسلات އަދި الطور އަދި الأعراف މިސޫރަތްތައް އަދި ފަތިސްނަމާދުގައި ފަސްދޮޅަސް އާޔަތާއި ސަތޭކަ އާޔަތާއި ދެމެދު އަދަދަކަށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައެވެ. ފަތިސްނަމާދު ވަގުތުގެ އެންމެ ކުރީކޮޅުގައި ކުރައްވައެވެ. ފަތިސްނަމާދު ނިމިވަޑައިގަންނަވާއިރު ދުނިދަނޑި އެއްލާމީހާގެ ދުނި ގޮސް ޖެހޭތަން މީސްތަކުންނަށް ފެންނަވަރަށް ދުނިޔެ އަލިވެފައިވާކަމަށް ރިވާޔަތްތަކުން އެނގެއެވެ.

ނަމާދު އަވަސްކޮށް ކުރުމާއި ކަންނެތްކަމަށް މީސްތަކުން އާދަ ނުކުރުވުމަކީ އިމާމާގެ މައްޗަށް ވާޖިބު ވެގެންވާ ކަމެކެވެ.

ވަރަށް ގިނަ އިމާމުން ނަމާދުކުރަނީ އަވަސް އަރިގަނެގެންނެވެ. އެމީހުން އެނަމާދުކުރަނީ ލިބޭ މުސާރައަށެވެ. ނަމާދު އޭގެ ހައްގު ގޮތުގައި އަދާކުރެވޭތަން ނުފެނެއެވެ. އެމީހުން ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ނަމާދުކުރައްވައި އުނގަންނަވައި ދެއްވި ގޮތަށް ނަމާދުކުރާނަމަ ކިހާ ރަގަޅުވީސް ހެއްޔެވެ. އެމީހުނަށް އުފުލަން ޖެހިފައިވާ މަސްއޫލިއްޔަތު ހަނދާން ވާނަމަ ކިހާ ރަނގަޅުވީސް ހެއްޔެވެ.

ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ނަމާދުގައި ކީރިތި ޤުރުއާން ކިޔަވައި ވިދާޅުވިގޮތް ކުރުކޮށް ބަޔާން ކުރެވޭތޯ ބަލާނަމެވެ.

ފުރަތަމަ: ފަތިސްނަމާދު

ހުރިހާ ފިޤުހުވެރިން އެއްބަސްވެ ވަޑައިގަންނަވާގޮތުގައި ފަތިސްނަމާދުގައި الحجرات އިންފެށިގެން النبأ އާ ދެމެދުގައިވާ سورة ތައް ކިޔެވުމަކީ ޝަރުޢުގައި އައިސްފައިވާ ގޮތެވެ. ރަސޫލު صلى الله عليه وسلم ފަތިސްނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ق ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް أُمِّ هِشَامٍ بِنْتِ حَارِثَةَ بْنِ النُّعْمَانِ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ހަމައެފަދައިން ފަތިސްނަމާދުގެ ދެރަކުޢަތުގައި الواقعة ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް އިމާމު أحمد އަދި ابن خزيمة އަދި الحاكم ގައި އައިސްފައިވެއެވެ. البخاري އަދި مسلم ގައި ފަސްދޮޅަސް އާޔަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް ވަނީ އައިސްފައެވެ. نسائي ގައި الروم ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް އައިސްފައިވެއެވެ. އަދި ބައެއްފަހަރު يس ސޫރަތްވެސް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް އިމާމު أحمد ގެ ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ. އެއްފަހަރު ފަތިސްނަމާދުގައި الزلزلة ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިކަމަށްވެސް أبو داود އަދި البيهقي ގައި އައިސްފައިވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދަތުރުފުޅެއްގެ މަތީގައި قل أعوذ برب الفلق އަދި قل أعوذ برب الناس ކިޔަވައި ވިދާޅުވިކަމަށް أبو داود އަދި ابن خزيمة އަދި ابن أبي شيبة އަދި الحاكم ގައި އައިސްފައިވެއެވެ. ބައެއްފަހަރު إذا الشمس كورت ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް مسلم ގައި އައިސްފައިވެއެވެ.

ހުކުރު ދުވަހުގެ ފަތިސް ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި السجدة ސޫރަތް ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި الإنسان ސޫރަތް ނިމެންދެން ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް بخاري އަދި مسلم ގެ ރިވާޔަތުން ޘާބިތުވެއެވެ. نسائي އާއި ابن ماجة އަދި أحمد ގެ ރިވާޔަތެއްގައި ހުކުރުދުވަހުގެ ފަތިސްނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ألم تَنْزِيلُ ސޫރަތް ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި هَلْ أَتَى ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް އައިސްފައިވެއެވެ.

ابن القيم رحمه الله تعالى ވިދާޅުވެފައިވަނީ: ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ފަތިސްނަމާދުގައި ފަސްދޮޅަސް އާޔަތުން ސަތޭކަ އާޔަތަށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވަނީ ފަތިސްނަމާދުގައި ق، الروم، الشمس كورت، الزلزلة، المعوذتين މިސޫރަތްތައް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައެވެ. ދަތުރު ފުޅުތަކުގައި المؤمنين ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައެވެ. ހުކުރު ދުވަހުގެ ފަތިސް ނަމާދުގައި ألم تنزيل السجدة، އަދި هل أتى على الإنسان ފުރިހަމައަށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައެވެ.

މިދުވަސްވަރުގެ ބައެއް އިމާމުން އެތަނުން ތަންކޮޅެއް މިތަނުން ތަންކޮޅެއް ކިޔަވާގޮތަށް ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައި ނުވެއެވެ. ނޫނީ سجدة ސޫރަތް ދެރަކުޢަތުގައި ވެސް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައި ނުވެއެވެ. އެއީ ސުންނަތާ ޚިލާފު ކަމެކެވެ. ބައެއް މީހުން ދެކޭގޮތުގައި ހުކުރު ދުވަހުގެ ފަތިސްނަމާދުގައި ތިލާވަތުގެ سجدة ކުރުމަކީ އިތުރުވެގެންވާ ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް އެއީ ކަނޑައެޅި ބަޔާންވެގެންވާ ބޮޑުޖަހާލަތެކެވެ.

ހަތަރު ޚަލީފާއިންވަނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތުގައި ހިފަހައްޓަވާފައެެވެ. عمر بن الخطاب رضي الله عنه ވަނީ ފަތިސްނަމާދުގައި يوسف އަދި النحل އަދި هود އަދި بني إسرائيل ـ الإسراء ـ ސޫރަތްތައް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތުން ދިގުކޮށް ޤުރުއާން ކިޔެވުން މަންސޫޚު ވެފައިވާނަމަ ޚަލީފާއިންނަށް އެކަން ފޮރުވިފައި ނެތީސްކަން ކަށަވަރެވެ.

އަވަސް އަވަހަށް ކުރުކޮށް ނަމާދުކުރާމީހުންގެ ގެންނަ ދަލީލެއް ކަމުގައިވާ މުސްލިމު އެކަލޭގެފާނުގެ ޞަޙީޙުގައި ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘު ހަމަކަށަވަރުން ފަތިސްނަމާދުގައި ق والقرآن المجيد ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އެހެން ހުރިހާ ނަމާދެއް ފަތިސްނަމާދަށްވުރެ ލުއިކޮށް ކުރައްވައެވެ.

ދެވަނަ: މެންދުރު ނަމާދު

މެންދުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެ ރަކުޢަތުގައި އަލްޙަމުދް އަށްފަހު ސޫރަތެއް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. ދެވަނަ ރަކުޢަތަށްވުރެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތް ދިގު ކުރައްވައެވެ. بخاري އަދި مسلم ގެ ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ. أَبِو قَتَادَةَ ވިދާޅުވިއެވެ. މެންދުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުގައި فَاتِحَةِ الْكِتَابِ އާއި ދެ ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. ފުރަތަމަ ރަކުޢަތް ދިގުކުރައްވައެވެ. ދެވަނަ ރަކުޢަތް ކުރު ކުރައްވައެވެ. ބައެއްފަހަރު މައުމޫމުންނަށް އާޔަތްތައް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ އަޑު އިއްވަވައެވެ.

رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ބައެއްފަހަރު މެންދުރު ނަމާދު ދިގު ކުރައްވާކަމަށް أَبِو سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. أَبِو سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ ވިދާޅުވަނީ މެންދުރު ނަމާދު ފެށުމުން އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން މީހަކު الْبَقِيعِ އަށްގޮސް ޙާޖަތްކޮށް، ވުޟޫކޮށް ނިމިގެން އަންނައިރު رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ފުރަތަމަ ރަކުއަތުގައި ހުންނަވައެވެ. މާނައީ އެކަލޭގެފާނު ދިގުކޮށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. މިއީ البخاري އަދި مسلم ގެ ރިވާޔަތެކެވެ.

مسلم އަދި أحمد ގެ ރިވާޔަތެއްގައި ވަނީ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި ތިރީހަކަށް އާޔަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. ގާތްގަނޑަކަށް ألم تنزيل ـ السجدة ސޫރަތް ކިޔެވޭމިންވަރަށެވެ. مسلم ގެ ރިވާޔަތެއްގައި أَبِو سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ ވިދާޅުވެފައިވަނީ މެންދުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި ތިރީސް އާޔަތުގެ މިންވަރަށް ދެވަނަ ރަކުޢަތުގައި ފަނަރަ އާޔަތުގެ މިންވަރަށް رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ.

النسائي ގެ ރިވާޔަތެއްގައި جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ ވިދާޅުވަނީ މެންދުރު ނަމާދާއި ޢަޞްރު ނަމާދުގައި نَّبِيَّ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، السَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ، އަދި السَّمَاءِ وَالطَّارِقِ ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ.

النسائي ގެ ރިވާޔަތެއްގައި جَابِرِ بْنِ سَمُرَةَ ވިދާޅުވަނީ މެންދުރު ނަމާދާއި ޢަޞްރު ނަމާދުގައި وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ. ފަތިސްނަމާދުގައި އެއަށްވުރެ ދިގުކޮށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ.

ابن ماجة ގެ ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ. الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ ވިދާޅުވިއެވެ. އަހަރުމެންނާއެކު رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ މެންދުރު ނަމާދު ކުރައްވާއިރު لُقْمَانَ އަދި الذَّارِيَاتِ ސޫރަތުގެ ބައެއް އާޔަތްތައް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ އަޑު ތިމަންމެނަށް އިވެއެވެ.

މިއަދުގެ މުސްލިމުންގެ ޙާލަތަށް ﷲ ރަޙުމަތް ލައްވާށި! އެބައިމީހުންތެރެއިން ބަޔަކު އިމާމާ ކުރުސޫރަތްތައް ކިޔެވުމުންވެސް ރުޅިއައިސް ނަމާދު ދިގުވެގެން އުޅެއެވެ. އެގޮތަށް ރުޅިއަންނަ މީހުނަށް ތިމަންމެންނަށް މިތިބެވެނީ އެންމެ މާތް އަދި އެފަރާތަކާ އެންމެ ކުއްތަންވުން ލިބޭ ޖައްބާރުވަންތަ އިލާހުގެ ދަރުބާރުގައިކަން ނޭގެނީތޯއެވެ. އެފަރާތަކީ ހުރިހާ ސިއްރުތަށް ދެނެވޮޑިގެންވާ ފާފަފުއްސަވާ ރަޙީމްވަންތަ އޯގާވަންތަ ﷲ ކަން ނޭގެނީތޯއެވެ. ހަމަ އެފަދައިން ނަމާދުގައިތިބޭ ވަގުތަކީ މިބިންމަތިން ﷲ ލޯބިވެ ވޮޑިގެންވާ ތަން ކަމުގައިވާ މިސްކިތުގައި ﷲގެ މެހުމާންދާރީގައިވާ ބަޔަކު ކަމާއިމެދު ނުވިސްނަނީތޯއެވެ؟

އޭ! ނަމާދު ދިގުވުމުން ކަންބޮޑުވެ ރުޅިއަންނަ މީހާއެވެ. ކުޅިވަރާއި މަޖަލުގައި ނޫނީ ބެންކުތަކުގައި ނޫނީ އޭޓީއެމް މެޝިންތައް ކާރީގައި ނޫނީ ކެއުމަށްޓަކައި ރެސްޓޯރެންޓެއްގައި ނޫނީ ކަރަންޓާއި ފޯން ބިލް ދެއްކުމަށްޓަކައި ނޫނީ ފިލްމެއް ބެލުމަށްޓަކައި އެއްވެސް ޖެހިލުމެއް ފޫހިކަމެއް ނެތި އެންމެ މަދުވެގެން ގަޑިއެއް ހޭދަކުރާއިރު ﷲ އަށްޓަކައި ދިހަ މިނިޓް ގިނަވެގެން ވިހި މިނިޓް ހޭދަކުރަންވީމާ ތިބާއަށް ތިޔަވަނީ ކިހިނެއް ތޯއެވެ. އާދެ! މިއީ މިއަދުގެ މުސްލިމުންގެ ޙާލަތެވެ. ﷲގެ ހުސްޠާހިރުވަންތަކަމާއެވެ. އިމާމާ ތަންކޮޅެއް ދިގުކޮށް އާޔަތްތަކެއް ކިޔަވައިފިނަމަ ދުނިޔެ ނަގައި ބޯމަތި ކުރާނެއެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރަންތިބޭ ގިނަ މައުމޫންގެ ބޮލުގައި އެމީހުނަށް ނޭގުމުގެ ސަބަބުން ކުރެވޭކަންތަކަށް މަލާމާތް ރައްދު ކުރާނެކަމެއް ނެތެވެ. ހުރިހާވެސް މަލާމާތެއް ރައްދުކުރެވެން އޮތީ މައުމޫންނަށް ނަމާދު އަވަސްކުރުމަށް އާދަކޮށްދީފައިވާ އިމާމުންނަށެވެ. ބައެއް އިމާމުން ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުގައިވެސް އަލްޙަމުދަށްފަހު މައުމޫންނަށް ލުއިކޮށްދިނުމުގެ ގޮތަން ސޫރަތެއް ނުކިވާ ދޫކޮށްލާފައިވާތަންވެސް ފެނިފައި އެބަހުއްޓެވެ. އެއީ ނަމާދުގެ އަހައްމިއްޔަތަކީ ކޮބައިކަން ނޭގުން ނުންތޯއެވެ. ނޫނީ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ސުންނަތުން އެއްވެސް މިންވަރެއް ނޭގޭ މީހަކީ އެވެ. ނޫނީ އެމީހަކީ ދުނިޔަވީ އެދުންތަކުގައި ޖެހި ﷲ އަށްޓަކައި އޭނަ ހޭދަކުރަންޖެހޭ ވަގުތު ގެއްލުވާލާ މީހެކެވެ. ﷲ ވަހީކުރައްވާފައިވެއެވެ. وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ، وقال تعالى: فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلَاةَ فَاذْكُرُوا اللَّـهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِكُمْ ۚ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ ۚ إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا

މިދެ އާޔަތުގެ މާނައީ: ތިމަންރަސްކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުމަށް މެނުވީ، ތިމަންރަސްކަލާނގެ ޖިންނީންނާއި، އިންސީން ނަހައްދަވަމެވެ. ތިޔަބައިމީހުން اللَّه ހަނދުމަކޮށް އުޅޭށެވެ! ކޮޅަށްތިބޭ حال ގައްޔާއި، އިށީނދެތިބޭ حال ގައްޔާއި، އޮށޯވެތިބޭ حال ގައެވެ. އަދި، ތިޔަބައިމީހުންނަށް أمان ކަން ލިބިއްޖެ ހިނދަކު، ނަމާދު (ފުރިހަމަކޮށް) قائم ކުރާށެވެ! ހަމަކަށަވަރުން، ނަމާދަކީ مؤمن ތަކުންގެ މައްޗަށް وقت ކަނޑައެޅިގެންއޮތް فرض އެއްކަމުގައި ވެއެވެ.

އޭ! ނަމާދަށް ފަރުވާކުޑަ ކުރާ އަޅާއެވެ. މިދެއާޔަތުން ވިސްނެނީ މުސްލިމު އަޅާގެ ގިނަވަގުތު ހޭދަވާންޖެހެނީ ޞާލިޙު އަމަލު ކުރުމުގައިކަމެވެ.

ޚާއްޞަކޮށް ނަމާދެވެ. ނަމާދަކީ ﷲ އާއި އަޅާއާއި ދެމެދުގައިވާ ވަރުގަދަ ގުޅުމެވެ. އަދި رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙާދީޘުކުރައްވާފައިވާ ފަދައިން އެއީ މުއުމިނުންގެ ލޮލުގެ ފިނި ކަމާއި ހިތް ހަމަޖެހުމެވެ. ނަމާދަކީ މުއުމިނުންނަށް ހިތްހަމަޖެހުންލިބޭ މަންޒިލެވެ. ނަމާދަކީ ހުރިހާދަތިތަކާއި ހިތާމަތަށް ފިލުވުމަށް އެދި ދެންނެވޭ ދަރުބާރެވެ. އެހެނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވަނީ: أرحنا بها يا بلال

މުސްލިމުން އެބައިމީހުންނީ ދުނިޔޭގެ ސައްޔިދުންގެ ގޮތުގައި ތިބުމަށްފަހު މިއަދު މިވާ ނިކަމެތިކަމުގެ އަސްލަކީ އެމީހުން ﷲ ހަނދުމަ ކުރުމުން ދުރުހެލިވުމުގެ ނަތީޖާއެވެ. ﷲ އަހަރުމެނަށް ތައުފީގު ދެއްވާނދޭވެ.

 ތިންވަނަ: އަޞްރު ނަމާދު

رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ އިރުޝާދުތަކުން އެނގެނީ އެކަލޭގެފާނު ޢަޞްރު ނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ދެރަކުޢަތުގައި މެންދުރު ނަމާދުގެ ފުރަތަ ދެރަކުޢަތުގައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވާވަރުގެ ދެބައިކުޅައެއްބައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމެވެ. އެއީ ފަނަރައާޔަތުގެ މިންވަރެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނު ބައެއްފަހަރު ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ އާޔަތްތަކުގެ ތެރެއިން ބައެއް އާޔަތްތައް އަޑު އިވޭވަރަށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް އިމާމު މުސްލިމުގެ ރިވާޔަތެއްގައި ވެއެވެ. البخاري އަދި مسلم ގައި އެކަލޭގެފާނު ބައެއްފަހަރު މެންދުރުނަމާދުގައި ކިޔަވައިވިދާޅުވާ ސޫރަތްތައް ޢަޞްރު ނަމާދުގައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމުގައި ވެއެވެ. މެންދުރު ނަމާދާއި ޢަޞްރުނަމާދުގައި އެކަލޭގެފާނު ކިޔަވައި ވިދާޅުވުމާއި ބެހޭގޮތުން زَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ އާއި ސުއާލު ކުރެވުމުން ވިދާޅުވީ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ދިގުކޮށް ޤިޔާމު ކުރައްވައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ތުންފަތްފުޅު ޙަރަކާތް ކުރައްވައެވެ. މިއީ އަޙްމަދުގެ ރިވާޔަތެކެވެ.

ޢިލްމުވެރިން އުންމަތަށް އިރުޝާދު ދެއްވާފައިވަނީ ޢަޞްރު ނަމާދުގެ ފަހުން ކީރިތި ޤުރުއާން ކިޔެވުމަށެވެ. ނޫނީ ދީނީ ކުރު ދަރުސެއް ލިބިގަތުމަށެވެ. އެހެނީ ގިނަމީހުން ނަމާދަށް ދަނީ ކޮންމެވެސް މިންވަރެއްގެ އަރާމެއް ލިބިގަތުމަށް ފަހުގައެވެ. އަދި އެއާއެކު މުޖުތަމަޢުގައި މައްސަލަތަކެއް އުޅޭނަމަ އެކަމާއި މަޝްވަރާ ކުރުމަށެވެ. އަދި ކޮންމެހެން ދީނީ މަޢުލޫމާތު ލިބެން ޖެހޭމީހުނަށް އެމާޢުލޫމާތުވެސް ދިނުމަށެވެ. މިއީ މިސްކިތްތަކުގައި އިމާމުވެ ނަމާދު ކުރާ އިމާމުންގެ ބޮލުގައި އެޅިފައިވާ މަސްއޫލިއްޔަތެކެވެ.

ހަތަރުވަނަ: މަޢްރިބު ނަމާދު

البخاري އަދި مسلم ގައި ރިވާވެގެންވާގޮތުން ބައެއްފަހަރު މަޢްރިބު ނަމާދުގައި رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، الضحى سورة އިން الناس سورة ގެ ނިޔަލަށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. މިތާ ބައެއްފަހަރުގެ މުރާދަކީ އަހަރުމެންގެ މިދުވަސްވަރު ކަންތައް ހިނގަމުން ދާގޮތަށް އަބަދު ކުރު ސޫރަތް ކިޔެވުމެއް ނޫނެވެ.

މިއުއްމަތަށް ﷲ މަޢްފިރަތު ދެއްވައި محمد صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތަށް އަމަލުކުރުމުގެ ހެޔޮ ތައުފީގު ދެއްވާށި އާމީން!

ހަމަ ކަށަވަރުން المقد سي އާއި الطبراني އަދި ابن خزيمة ގައިވާގޮތުން އެކަލޭގެފާނު ދިގު ސޫރަތްތަކާއި މެދުމިނުގެ ސޫރަތްތައް މަޢުރިބު ނަމާދުގައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ބައެއް ފަހަރު މިއާޔަތުންފެށިގެން إنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَصَدُّوا عَن سَبِيلِ اللَّـهِ قَدْ ضَلُّوا ضَلَالًا بَعِيدًا ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. البخاري އަދި مسلم ގައި ރިވާވެގެންވެއެވެ. އެކަލޭގެފާ މަޢުރިބު ނަމާދުގައި الطور އަދި المرسلات ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. އަދި ދެރަކުޢަތުގައިވެސް الأعراف ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް البخاري ގައި އައިސްފައި ވެއެވެ. ހަމަ އެފަދައިން الأنفال ސޫރަތް ދެރަކުޢަތުގައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް الطبراني ގެ الكبيرގައި ޞައްޙަ ސަނަދަކުން އައިސްފައިވެއެވެ.

الطبراني، الكبير ގައި ޞައްޙަ ސަނަދަކުން ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. أُمِّ الْفَضْلِ ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އާލާސްކަންފުޅާއި އުޅުއްވަމުން ބޯފުޅު ބަނދެލައްވައިގެން ނިކުމެ ވަޑައިގެން މަޢުރިބު ނަމާދު ކުރެއްވިއިރު الْمُرْسَلَاتِ ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ. އިމާމު މާލިކު ވަނީ މަޢުރިބު ނަމާދުގައި الطُّورِ އަދި الْمُرْسَلَاتِ ފަދަ ދިގުސޫރަތް ކިޔެވުމަކީ މަކުރޫހަ ކަމެއް ކަމުގައި ވިދާޅުވެފައެވެ. ނަމަވެސް އިމާމު ޝާފިޢީ ދިގު ސޫރަތްތައް ކިޔެވުމަކީ މަކުރޫހަ ކަމެއް ކަމުގައި ނުބައްލަވައެވެ. އެއީ މުސްތަޙައްބު ކަމެއް ކަމުގައި އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.

ابن عبد البر رحمه الله ވިދާޅުވަނީ النبي صلى الله عليه وسلم މަޢުރިބު ނަމާދުގައި أ لـمـص، الصافات، حم الدخان، سبح اسم ربك الأعلى، التين، المعوذتين، والمرسلات ސޫރަތާއި ކުރުސޫރަތްތައް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައިވާކަމުގެ ޞައްޙަކަން މަޝްހޫރުވެގެންވެއެވެ.

ابن القيم رحمه الله تعالى ވިދާޅުވެފައިވަނީ: އަބަދު ކުރު ސޫރަތްތައް ކިޔެވުމަކީ ސުންނަތާއި ޚިލާފު ކަމެކެވެ.

ފަސްވަނަ: ޢިޝާނަމާދު:

ޞައްޙަ ސަނަދުއަކުން النسائي އާއި أحمد ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު النبأ އިންފެށިގެން الضحى ދެމެދުގައިވާ ސޫރަތްތައް ޢިޝާ ނަމާދުގައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. ބައެއްފަހަރު إذا السماء انشقت ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމަށް البخاري އަދި مسلم އަދި النسائي ގައި ރިވާވެފައި ވެއެވެ. البخاري އަދި مسلم ގައި ރިވާވެގެންވެއެވެ. ދަތުރުފުޅެއްގެ މަތީގައި ފުރަތަމަ ރަކުޢަތުގައި والتين والزيتون ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ.

ابن القيم رحمه الله تعالى ވިދާޅުވެފައިވަނީ: ރޭގަނޑުން ބޮޑުބައެއް ދިޔަފަހުން معاذ ޢިޝާ ނަމާދު بني عمرو بن عوف ގައި އިމާމުވެ ކުރެއްވުމުގައި البقرة ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވުމުން رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ވަނީ معاذ ގެ ޢަމަލަށް އިންކާރު ކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން أفتان أنت يا معاذ ވަނީ ޙަދީޘު ކުރައްވާފައެވެ. މިޙަދީޘު ރިވާކުރައްވާފައިވަނީ البخاري އަދި مسلم އެވެ. ޙަދީޘުގެ ކުރިޔަށް ފަހަތައް ނުބަލައި މިޙަދީޘުގައިވާ أفتان أنت يا معاذ ޢިބާރާތުގައި ހިފައިގެން އަވަސްއަރައިގަނެގެން ނަމާދުކުރާމީހުން މަދެއް ނޫނެވެ. މީގެ ތަފުޞީލު ފަހުން އަންނާނެއެވެ. إن شاء الله

ހަވަނަ: ހުކުރު ނަމާދު

ހުކުރުނަމާދަކީ މަސްލިމުންގެ ހަފުތާ ޢީދެވެ. އެއީ ކޮންމެ ހުކުރު ދުވަހަކު އެރަށެއްގައިތިބި ހުކުރު ނަމާދު ވާޖިބުވާ އެއްމެން އެއްތަނަކަށް އެއްވެ އަޅުކަން ކުރާ ނަމާދެވެ. ހުރިހާ މުސްލިމުން އެއްތަނަކަށް އެއްވާތީ އެނަމާދަށް ދެޚުޠުބާ ފަރުޟު ކުރެއްވިއެވެ. ޚުޠުބާގައި އިމާމުމީހާ މުސްލިމުން ދިރިއުޅުމުގައި ދިމާވާ ކަންތަކާއި އެބައިމީހުނަށް ދީނުން އުނގެނެންޖެހޭ ކަންތައް އުގަންނައި ދެއްވައެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ އިރުޝާދު ދެއްވާފައިވަނީ ހުކުރު ނަމާދުގައި الجمعة އަދި المنافقون ފުރިހަމައަށް ނޫނީ سبح އަދި الغاشية ދެސޫރަތް ކިޔެވުމަށެވެ. މިއީ البخاري އަދި مسلم ގައިވާ ރިވާޔަތެކެވެ.

مسلم ގައި ރިވާކުރެވިގެން ވެއެވެ. النُّعْمَانَ بْنَ بَشِيرٍ އަރިހުން رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ހުކުރު ނަމާދުގައި سُورَةِ الْجُمُعَةِ ފަހުން ކިޔަވައި ވިދާޅުވާ ސޫރަތަކާއި ބެހޭގޮތުން ސުއާލު ކުރެވުނެވެ. އެކަލޭގެފާނު الْغَاشِيَةِ ސޫރަތް ކަމުގައި ވިދާޅުވިއެވެ. سُورَةِ الْجُمُعَةِ ފަހު އާޔަތްތަކާއި المنافقون ސޫރަތުގެ ފަހު އާޔަތްތައް ކިޔެވުމަކީ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ކުރައްވާފައިވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. އެއްގޮތަކަށްވެސް އެއީ އެކަލޭގެފާނު ދެއްވާފައިވާ އިރުޝާދެއް ނޫނެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވަނީ އެދެ ސޫރަތް ފުރިހަމައަށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައެވެ.

އެދެ ސޫރަތުގެ ފަހުކޮޅުން ނޫނީ މެދުން ކިޔެވުމަކީ މަކުރޫހަ ކަމެއް ނޫނޭ މީހަކު ބުނެފާނެއެވެ. އާދެ އޭނާގެ ވާހަކަ ހަމަ ރަނގަޅެވެ. ނަމަވެސް ބުނެވޭނީ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ދެއްވާފައިވާ ހިދާޔަތަށް ފުރިހަމައަށް ތަބާވެގެން މެނުވީ ކާމިޔާބީއާއި މަތިވެރި ދަރަޖަ ލިބުން ދުރެވެ.

ޢީދު ނަމާދުތައް މިފަދައެވެ. ޢީދު ނަމާދުގައި އެކަލޭގެފާނު ق ސޫރަތާއި اقتربت الساعة ފުރިހަމައަށް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. ނޫނީ الأعلى އަދި الغاشية ސޫރަތެވެ. މިއީ އެކަލޭގެފާނު ދުނިޔެ ދޫކުރައްވައި ސުވަރުގެ ވަޑައިގަންނަވަންދެން އަމަލު ކުރެއްވި ގޮތެވެ. جامع الفقه 2 / 52-53

ހަތްވަނަ: قيام الليل ދަމު ނަމާދު

ދަމު ނަމާދުގައި ހިމެނެނީ ތަރާވީސް ނަމާދާއި ތަހައްޖުދު ނަމާދެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ދަމު ނަމާދުގައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވެފައި ވަނީ ވަރަށް ދިގުކޮށް ކަމުގައި ރިވާޔަތްތަކުން ސާބިތު ވެއެވެ. ހަމަ އެފަދައި އެކަލޭގެފާނުގެ ركوع އާއި سجدة އަދި އެހެން ހުރިހާ ރުކުނަކާއި ވާޖިބުތަކާއި ސުންނަތްތައްވެސް ދިގުކުރައްވާ ކަމުގައި ވެއެވެ. ޞައްޙަ ސަނަދަކުން އިމާމު أحمد އަދި أبو داود ރިވާކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ބައެއްފަހަރު ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި المزمل ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވާކަމުގައި ވިއެވެ. البخاري އަދި أبوداود ގައިވާގޮތުން ފަންސާސް އާޔަތުގެ މިންވަރަށް ކިޔަވައިވިދާޅުވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އާލާސްކަންފުޅުގައި އުޅުއްވަމުން އެއްރެއެއްގައި ދިގު ހަތް ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ. އެސޫރަތަތްތަކަކީ البقرة، آل عمران، النساء، المائدة، الأنعام، الأعراف، التوبة އެވެ. އެހެންފަހަރެއްގައި އެއް ރަކުޢަތެއްގައި البقرة، النساء، آل عمران ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ.

އިސްވެ ބަޔާން ކުރެވުނީ ރަޙުމަތާއި ހިދާޔަތުގެ ނަބިއްޔާ ޤިޔާމުއްލައިލި ކުރައްވާގޮތެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން ޤިޔާމުއްލައިލި ކުރައްވާއިރު ﷲ އަށް ޝުކުރު އަދާކޮށް ކޮޅަށް ގިނައިރު ހުންނެވުމުގެ ސަބަބުން އެކަލޭގެފާނުގެ ފައިންޕުޅު ދުޅަފުޅުވެއެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ސުންނަތަށް ތަބާވުމުގައި މިދުވަސް ވަރުގެ މީހުންވަނީ ކިހާ ހިސާބެއްގައި ތޯއެވެ؟ ތަރާވީސް ނަމާދު ކުރިޔަސް ތަހައްޖުދު ނަމާދު ކުރިޔަސް އެމީހުން ނަމާދު ގައި އަވަސްވެގަނެގެން އުޅޭއިރު ހީވާނީ ބިރުން އުޅޭ ކާޅެއް ހެންނެވެ. އެބައި މީހުންގެ ހިތްތަކުގައި ﷲ އަށް އެއްވެސް ގަދަރެއް ދެވިފައި ނެތީތޯއެވެ؟ އެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކުގައި ﷲ އަށް މާތްކޮށް ހިތުމެއް ނެތީތޯއެވެ. އާއެކެވެ! އެބައިމީހުންގެ ހިތްތައް ވަނީ ދުނިޔޭގެ ލޯބިން ފުރިފައެވެ. ދުނިޔޭގެ ޒީނަތްތެރިކަން އެމީހުންގެ ހިތްތަކަށް ވަނީ ވެރިވެގެންފައެވެ. މުސްލިމު އަޚުންނަށް ޚާއްޞަކޮށް އިމާމުންނަށް ކުރަން އޮތް ވަސިއްޔަތަކީ: رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ސުންނަތަށް ތަބާވުމުގައި ﷲ އަށް ބިރުވެތިވާށެވެ. އަދި މީސްތަކުންނަށް އުގަންނައިދޭން މަސައްކަތް ކުރާށެވެ. ވަރަށްގިނަ ސުންނަތްތައް އިސްލާމީ ދުނިޔެއިން ނެތި ގޮސްފައިވާ ފަދައިން މިސުންނަތް މަރުވިޔަ ނުދޭށެވެ. ދީނީ ޝިޢާރުތައް ފާޅުވެ ޤާއިމުވެގެން މެނުވީ މިއުއްމަތަށް އެއްވެސް ނަޞްރެއް ކާމިޔާބެއް ހަމަ ޖެހުމެއް ނެވެއެވެ. ހަމަ އެފަދައިން އިމާމުން މީސްތަކުންނަށް رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ނަމާދު ކުރައްވާފައިވާގޮތް ބަޔާންކޮށް ދިނުން މުހިއްމު ކަމުގައި ދެކެމެވެ.

ކުރުގޮތަކަށް ބުނާނަމަ، ލުއި ކުރުމަށް ކުރައްވާފައިވާ އަމުރަކީ نسبي އަމުރެކެވެ. އެއީ قطعي އަމުރެއް ނޫނެވެ. އިމާމާއަށް ބައެއްފަހަރު ލުއިކޮށް ނަމާދު ކުރެވެއެވެ. ބައެއްފަހަރު މެދުމިނަށް ނަމާދު ކުރެވެއެވެ. ބައެއްފަހަރު ދިގުކޮށް ނަމާދު ކުރެވެއެވެ. މިގޮތަށް މުސްލިމުން އާދަވެ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ހިދާޔަތަށް އަމަލު ކުރުމަކީ ކުރަން ޖެހޭކަމެއްކަން އެނގެން ޖެހެއެވެ.

ތަރާވީޙު ނަމާދު އަދި އެނަމާދަށް އަހައްމިއްޔަތުކަން ދެވިފައިވާ މިންވަރު

ތަރާވީސް ނަމާދަކީ ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެކެވެ. އެނަމާދުގެ ޤަދާރާއި އިތުރުކަމަށްޓަކައި މުސްލިމުން އެނަމާދު ދޫކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ. ابن خزيمة އަދި ابن حبان އެބޭކަލުންގެ ޞަޙީހުގައި ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އިމާމާ ނަމާދުކޮށް ނިމެންދެން އިމާމާއި އެކު ނަމާދުގައި ބައިވެރިވެ ހުރެއްޖެ ނަމަ އެމީހަކަށް ރޭއަޅުކަން ކުރުމުގެ ސަވާބު ލިބޭނެއެވެ. ދެއިމާމުން ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ފުރިހަމަ އީމާންކަމާއެކު، ސަވާބަށް އެދޭ ހާލުގައި ރަމަޟާންމަހު ޤިޔާމުކޮށްފި މީހާ ދަންނާށެވެ! ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާގެ އިސްވެދިޔަ ކުދި ފާފަތައް ފުއްސެވޭހުއްޓެވެ.

ސުއްނަތާއި އެއްގޮތަށް ތަރާވީޙު ނަމާދުކުރާ އިމާމާ އެކު ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދު ކުރުމުން ލިބޭ ޘަވާބާއި ބޮޑުވެގެންވާ ފަޟުލުވަންތަކަމަށް ވިސްނަވާށެވެ.

އިސްލާމީ ވަރުގަދަ ޝިޢާރަށް އިމާމުން އުނިކަން ގެނައުމަކީ ހިތާމަ ކުރަން ޖެހޭ ކަމެކެވެ. މުސްލިމުންގެތެރެއިން ބޮޑު ޖަމާޢަތެއްގެ މީހުން އެއްތަނަކަށް އެއްވެ ފަރުޟު ނޫން ނަމާދެއްކުރަން ތިބެ އިސްލާމް ދީނަށާއި މުސްލިމުންނަށް ނަޞްރު ލިބުމަށް އެދި އެންމެން އެއްހިތަކުން ދުޢާކުރާތަން ފެނުމާއި ކާފިރުންގެ މަކަރުވެރި ރޭވުންތަކުން މުސްލިމުން ސަލާމަތް ކުރެއްވުން އެދި ދުޢާކުރާތަން ފެނުމުން އިސްލާމީ ޢަދުއްވުންގެ ހިތްތަކަށް ރުޅިވެރިކަންވަދެ އެބައިމީހުންގެ ހިތްތަކަށް ހޮނުއެޅުންފަދަ ކަމަކަށް އެނަމާދު ވެގެން ދެއެވެ.

ގިނަ އިމާމުންގެ އަމަލު ހުންނަ ގޮތުން މިޝިޢާރު ގެއްލިގެންދާކަމީ ކަންބޮޑުވެ ހިތާމަ ކުރަން ޖެހޭ ކަމެކެވެ. އިމާމުން ދަނީ ވާޖިބުތަކާއި ރުކުންތައް އުނިވާގޮތަށް އެނަމާދު ކުރަމުންނެވެ.

އިމާމުން އަވަސް އަރައިގަނެ ރޭއަޅުކަން ކުރާ ތިން ސަބަބެއް ވެއެވެ. والله أعلم. އެސަބަބުތަކުގެ ތެރެއިން:

ފުރަތަމަ ސަބަބަކީ: رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ރޭ އަޅުކަން ކުރެއްވި ގޮތުގެ އިރުޝާދުތައް ލިބިފައި ނުވުމާއި އެނަމާދުގެ ޙުކުމްތައް ނޭނގުމެވެ.

އިމާމުންނަށް ޖެހެނީ ސުންނަތުގެ ފޮތްތަކުން ނަމާދާއި ބެހޭ ކިތާބާއި ޤިޔާމުއްލައިލި ކިތާބު ކިޔައި ޢިލްމުވެރިން އެމައުޟޫޢަށް ލިޔުއްވާފައިވާ ފޮތްތައް ކިޔުމެވެ. އަދި ޢިލްމުވެރިން ގެ އެހީ ހޯދުމެވެ.

ދެވަނަ ސަބަބަކީ: ވަރަށް ގިނަ އިމާމުން މަޝްހޫރުވުމާއި މީސްތަކުން އެމީހުންގެ މަޝްހޫރު ކަމުގެ ވާހަކަ ދެއްކުމަށް ލޯބި ކުރުމެވެ. މިއީ ފަރުވާ ލިބިގަންނަން ޖެހޭ ވަރައްބޮޑު ބައްޔެކެވެ. އެހެނީ މީސްތަކުންނަށް ދެއްކުމަށް ރީތިކޮށް ކިޔެވައި ނަމާދު ރީތި ކުރުމަކީ އެއީ ރިޔާ (ދެއްކުމެވެ) އެވެ. ރިޔާއަކީ އެއިން ތަޢުރީފު ލިބުމުގެ ބަދަލުގައި މަލާމާތް ރައްދުވާނެ ކަމެކެވެ. އެހެނީ އެ އަމަލަކީ ﷲ އަށް އިޚްލާޞް ތެރި ޢަމަލަކަށް ނުވެފައި رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَގެ ސުންނަތާއި ޚިލާފު ޢަމަލަކަށް ވުމުން އެމީހާވާނީ ﷲގެ ރުހިވޮޑިގަތުން ލިބިގެން ނުވާމީހަކަށެވެ. ﷲގެ ރުހިވޮޑިގަތުން ލިބިގެން ނުވާމީހަކަށް އެއިލާހުގެ ޚަލްޤު ތަކުންގެ ލޯބި ލިބިގެން ނުދާނެއެވެ. މިއީ މިއަދު ފެންނަމުންދާ ޙަޤީޤަތެކެވެ. އިމާމާގެ ފަހަތުގައި ގިނަމީހުން ނަމާދުކުރުމުން އެމީހުންނަކީ އިމާމާއަށް މަދަޙަކިޔާ މީހުން ކަމުގައި ހީކުރެވިދާނެއެވެ. ނަމަވެސް މީހެއްގެ ހިތުގައި ފޮރުވިފައިވަނީ ކޮން ކަމެއްކަން އެނގޭނެތޯއެވެ؟ މީސްތަކުންނަށް ކަންދެއްކުމަށްޓަކައި ކަމެއް ކޮށްފިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ޤިޔާމަތްދުވަހުން، އެކަމުގެ ސަބަބުން މާތް اللَّهُ، އޭނާ ފަޟީޙަތް ކުރައްވާހުއްޓެވެ. އަދި މީސްތަކުންނަށް (ހެޔޮލަފާ މީހަކުކަމުގައި) ދެއްކުމުގެގޮތުން ކަމެއް ކޮށްފިމީހާ (ދަންނާށެވެ!) ޤިޔާމަތްދުވަހުން، އެކަމުގެ ސަބަބުން، ޚަލްޤު ތަކުންގެ ކުރިމަތީގައި މާތް اللَّهُ، އޭނާގެ ޙަޤީޤަތް ހާމަކުރައްވާހުއްޓެވެ.

އޭﷲ ގެ ސީދާމަގުން ގެއްލިފައިވާ އިމާމުންނޭވެ. ހައްގު ހޯދައި އެއަށް ތަބާވާށެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ސުންނަތަށް ތަބާވާށެވެ. އެއިރުން ﷲގެ ޙަޟުރަތުން ސަލާމަތްކަން ލިބޭނެއެވެ. سُبْحَانَ اللَّـهِ عَمَّا يَصِفُونَ އެއުރެން އެ ސިފަކުރާ ގޮތްތަކުން اللَّه ހުސް طاهر ވެ ވޮޑިގެންވެއެވެ.

ތިނަވަނަ ސަބަބަކީ: ކަންނެތް ކަމާއި ރަވާތިބު ސުންތަކަށް ދެވޭ ސަމާލުކަން ކުޑަވެ ފަރުވާ ކުޑަ ކުރެވިފައިވުމެވެ، ނަމާދުގައި ޚުޝޫޢަތްރެކަންގެއްލި އަވަސް އަރައިގެނެވި ދެވޭ ސަމާލުކަން ކުޑަވާންޖެހޭ ދެވަނަ ސަބަބެއް ނެތެވެ. ޤުރުއާނާއި ސުންނަތާއި ޚިލާފަށް ކުރެވޭ އަމަލުތަކަކީ އެއްވެސް ބެލުމެއް ނެތި ފާރުބުޑަށް ޖަހާ ލެވޭ އަމަލުތަކެވެ. އެހެނީ ޙުއްޖަތެއް ކަމުގައި ބެލެވޭނީ ﷲ އާއި ﷲގެ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ސުންނަތާއި އެއްގޮތް އަމަލުތަކެވެ. ނަމާދަށް ފަރުވާކުޑަކުރާ ގިނަ ބަޔަކީ ކަންނެތް މީހުންނެވެ. އެއީ ނަމާދާއި ނަމާދުގެ ސުންނަތްތައް ދޫކޮށްލުމަށް ޖެހިލުން ނުވާ މީހުންނެވެ. لا حول ولا قوة إلا بالله.

ހީކުރެވިފައިވާ ޝައްކަކަށް ރައްދެއް

ބައެއް މީހުން ކަންނެތްކަމުންނާއި މަޝްހޫރުވުމަށް ލޯބިކުރާ މިންވަރުން ތަރާވީޙު ނަމާދާއި މެދު ބުނަނީ އަވަސް އަވަހަށް ނަމާދު ކުރުމުން ގިނަމީސްތަކުން އެނަމާދު ޖަމާޢަތުގައި ކުރުމަށް އަންނާނެއެވެ.

ޖަވާބުގައި ބުނެވެން އޮތީ އެއްވެސް ޝައްކެތް ނެތް ގޮތުގައި ތިއީ ޝައިޠާނީ ވަސްވާހެކެވެ. ޝައިޠާނާގެ މަސައްކަތަކީ ނަމާދު ކުރާ މީސްތަކުން ނަމާދަށް ފަރުވާ ކުޑަ ކުރުވުމެވެ. މީސްތަކުން ސުންނަތް ނަމާދުތަކަށް ޝައުޤުވެރި ކުރުވުމަކީ ރަނގަޅު ކަމެކެވެ. އަދި އެކަމުގެ ސަވާބުވެސް ލިބޭނެ ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް ސުންނަތް ނަމާދަށް ދައުވަތުދީ އެނަމާދު ކުރުވާ އިމާމުން ވަނީ އެމީހުނަށް ނޭގި ނަމަވެސް މީސްތަކުންގެ ނަމާދުގެ ސަވާބު ފުރިހަމައަށް ނުލިބޭގޮތަށް އާދަ ކުރުވާފައެވެ. ބައެއްފަހަރު ނަމާދުގެ ވާޖިބުތަކާއި ރުކުންތައް ފުރިހަމަ ނުވާވަރަށް ކުރުވެސް ކޮށްފައެވެ. ހަމަ ޔަޤީނުންވެސް އެއީ ވަރަށް ބޮޑު ފަސާދައެކެވެ. ނަމާދު އަވަސް ކުރުމުގެ ސަބަބުން ގިނަމީސްތަކުންނަށް އެކަމުން ލިބޭ ސަވާބު ނުލިބުމަކީ ކިހާވަރުގެ ކަމެއްކަން އިމާމުންނަށް ނޭގެނީތޯއެވެ. ނަމާދުން ލިބެންޖެހޭ ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމާއި ހިތްހަމަޖެހުން ނުލިބި ރޭގަނޑުގެ ވަގުތުތައް ގެއްލެނިކުރުވުގެ ޒިއްމާ އިމާމުން ނަގަން ޖެހޭދުވަހު ދޭނީ ކޮން ޖަވާބެއް ތޯއެވެ؟

ހަމަ ކަށަވަރުން ތަރާވީޙު ނަމާދު ޝަރުޢު ކުރެވުނު ނަބިއްޔާ ވަނީ، ރޭއަޅުކަމުގެ ނަމާދުތަކުގެ ޤިޔާމު ދިގުކުރައްވައި އެނަމާދުތަކުގެ ركوع އާއި سجدة ޤިޔާމުގައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވާވަރަށް ދިގު ކުރައްވާފައެވެ. ޤިޔާމުގައި ދިގު ކުރައްވާވަރު ބަޔާން ކުރައްވައި عائشة رضي الله عنها ވިދާޅުވަނީ އެކަލޭގެފާނު ދެފައިންޕުޅު ދުޅަވެގެން ކަނޑަކަނޑައިގެން ހިނގައްޖައުމަށްދާނދެން އެކަލޭގެފާނު ރޭގަނޑުގެ ނަމާދަށް ކޮއްޅަށް ހުންނަވައެވެ. އެކަމަނާއަށް އެކަން އުނދަގޫފުޅުވެގެން އެކަލޭގެފާނަށް ދެންނެވިއެވެ. ކަލޭގެފާނުގެ އިސްފަހުގެ ހުރިހާ ފާފައެއްވަނީ ފުއްސަވައި ދެއްވައިފައެއް ނޫންތޯއެވެ؟ އެހެންކަމާއެކު ވެސް ކަލޭގެފާނު ތިޔަހެން ތިޔަހައްދަވަނީ ކީއްވެތޯއެވެ؟ (އެބަހީ: އަޅުކަމާއިގެން ތިޔަހާ ބޮޑަށް ކަލޭގެފާނު މަޝްޣޫލުވެ ވަޑައިގަންނަވަނީ ކީއްވެތޯއެވެ؟) ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނީ اللَّهُ އަށް ޝުކުރުވެރިވާ އަޅަކުކަމުގައި ވެވަޑައިގަތުމަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ބޭނުން ނުވާނެތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު އާލާސްކަންފުޅާ އުޅުއްވިއިރު ބައެއްފަހަރު ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި البقرة، آل عمران، النساء، المائدة، الأنعام، الأعراف، التوبة. މިއިން ކޮންމެވެސް ސޫރަތެއް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ.

ابن مسعود ވިދާޅުވެފައިވަނީ ތިމަންކަލޭގެފާނު رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ އާއެކު ރޭއަޅުކަމުގައި ބައިވެރިވެލެއްވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ނަމާދު ފެއްޓެވީ بقرة ސޫރަތުންނެވެ. ދެން النساء ދެން آل عمران ސޫރަތެވެ. ابن مسعود ވިދާޅުވެފައިވަނީ ތިމަން ބަލިފުޅުވެފައި ހުރިވަރުން ގޯސްކަމަކަށް ވިސްނީމެވެ. އެއީ ކޮން ގޯސްކަމެއްތޯ ސުއާލު ކުރެވުމުން ވިދާޅުވީ: އިށީންނަން ޤަޞްދު ކުރެއްވީމެވެ. ابن مسعود ގެމިބަސްފުޅުން އެނގެނީ ރޭއަޅުކަމުގެ ނަމާދުގައި ކިޔެވުމަށް ވަކި މިންވަރެއް ނެތް ކަމަށެވެ. ރޭއަޅުކަމުގެ ކުރެވޭ ނަމާދު އެގާރަ ރަކުޢަތަށް ނޫނީ ތޭރަ ރަކުޢަތަށް ކުރުކުރުން އިތުރުވެގެން ވެއެވެ. ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވެފައިވަނީ ރަކުޢަތްތައް ލުއިކޮށް ކުރަން ބޭނުންމީހާ ރަކުޢަތްތައް ގިނަ ކުރާށެވެ. ދިގުކޮށް ކިޔަވަން ބޭނުން މީހާ ރަކުޢަތްތައް މަދު ކުރާށެވެ. އެންމެ މަދުން ކިޔަވާމީހާވެސް ތަރާވީޙު ނަމާދުގައި ފޮތެއްގެ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ކިޔަވާށެވެ. ތަރާވީޙު ނަމާދުގެ ބޭނުމަކީ ޤުރުއާން އަޑު އަހައި އޭގައިވާ ޢިބުރަތްތައް ހިތަށްގެނެސްގަނެ، ނަރަކައިގެ ބިރުވެރިކަމާއި ސުވަރުގޭގެ އުފާވެރި ޚަބަރަށް ވިސްނައި ފިކުރު ކުރުމެވެ.

މިހާރަކަށް އައިސް އިމާމުން ތަރާވީޙު ނަމާދުގެ ކޮންމެ ރަކުޢަތެއްގައި އާޔަތެއް ދެއާޔަތެއް ކިޔަވައި ركوع ކޮށް ހަދައެވެ. އިމާމާ ނަމާދުކުރާގޮތް އަވަސް ކަމުން ފަހަތުގަ ތިބޭ މައުމޫންނަށް އައްތަޙިއްޔަތުވެސް ފުރިހަމަ ނުކުރެވެއެވެ. لا حول ولا قوة إلا بالله

އިމާމުން މެދުމިނެއްގައި ތަރާވީޙު ނަމާދު ކުރަން ފަށަފި ނަމަ މީސްތަކުން ހުޅުވިގެންވާ ހިތަކާއިއެކު އުފަލުން ގަބޫލުކުރާނެއެވެ. އަދި އެނަމާދުކޮށް ނިމިގެން ދާއިރު ކުރެވުނު އަޅުކަމަށްޓަކައި އުފަލުން ގެޔައް ދާނެއެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بلال އަށް ކުރެއްވި ޙަދީޘުގެ (أرحنا بها يا بلال) ތެދުކަން އެމީހުންގެ ހިތްތަކަށް އިޙްސާސްވާނެއެވެ. އެމީހުންގެ ހިތްތަކަށާއި ރޫޙަށް ނަމާދުން ހިތްހަމަޖެހުން އިޙްސާސް ކުރެވޭނެއެވެ. ހިތްތައް ހަމަޖެހެނީ، اللّه ހަނދުމަކުރުމުން ނޫންހެއްޔެވެ؟ ހަނދުމަ ހުންނާނެ ފަދައި ﷲ ގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ ބޮޑުކަމެއް ދިމާވުމުން ނަމާދަށް ވަޑައިގެން ނަމާދު ކުރައްވާފައެވެ. އުފެދޭ ސުއާލަކީ އަވަސް އަރައިގަނެގެން ކުރާ ނަމާދުގައި އިމާމާއަށާއި ފަހަތުގައި ތިބޭ މައުމޫންނަށް ލިބެނީ ކޮން އުފަލެއްތޯ އަދި ކޮން ފައިދާއެއްތޯ؟ ޖަވާބަކަށް ލިބޭނީ ނަމާދަށް ފެށީމޭ އަދި ނުކުތީމެވެ. ރަނގަޅު އީމާންކަމެއް ހުރި މީހަކުނަމަ ބުނާނީ ތިމަންނައަށް އެއިން އެއްވެސް މަޤްޞަދެއް ޙާޞިލުނުވިއެވެ. ހިތަށް އަރަނީ އަލުން އެނަމާދު ކުރުމަށެވެ. އެއްވެސް ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމެއް ހަމަ ޖެހުމެއް ނުލިބެއެވެ. ނަމާދުގެ ركوع އެއް سجدة އެއް ފުރިހަމަ ނުވެއެވެ.

ނަމާދުގެ ركوع އާއި سجدة ފުރިހަމަ ކުރާ އިމާމެއްގެ ފަހަތުގައި ނަމާދުކުރާ މައުމޫމާއަށް ހިތްހަމަޖެހުމާއި ޚުޝޫޢަތްތެރިކަން ލިބޭނެއެވެ. އޭނާގެ ނަމާދު އުޑަށް އުފުލޭއިރު އޭގައި ނޫރެއްވާނެއެވެ. އުޑުގެ ދޮރުތަށް އެނަމާދަށް ހުޅުވޭނެއެވެ. އެނަމާދު، ނަމާދު ކުރިމީހާއަށް ބުނާނެއެވެ. އަހެރެންނަށް ރައްކާތެރިވީފަދައި ތިބާއަށް ﷲ ރައްކާތެރިވެ ވޮޑިގެންފިއެވެ. ނަމާދަށް ފަރުވާތެރިނުވާ މީހާގެ ނަމާދަށް އުޑުގެ ދޮރުތަކެއް ނުހުޅުވޭނެއެވެ. އަދި އެނަމާދު ބުނާނެއެވެ. ތިބާ އަހަރެން ގެއްލުވާލި ފަދައިން ﷲ ތިބާ ގެއްލެނިކުރައްވާށިއެވެ. ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން އައިސްފައިވެއެވެ. މީހަކު ނަމާދުކޮށް ނިމުމުން އޭނާއަށް އެ ނަމާދުގެ ދިހަބައިކުޅަ އެއްބައި ނުވަތަ ނުވަބައިކުޅައެއްބައި ނުވަތަ އަށްބައިކުޅަ އެއްބައި ނުވަތަ ހަތްބައިކުޅަ އެއްބައި ނުވަތަ ހަބައިކުޅަ އެއްބައި ނުވަތަ ފަސްބައިކުޅަ އެއްބައި ނުވަތަ ހަތަރުބައިކުޅަ އެއްބައި ނުވަތަ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ނުވަތަ ދެބައިކުޅަ އެއްބައި ނޫނީ ނުލިއުއްވޭ ހުއްޓެވެ.

ނަމާދަށް ފަރުވާތެރިވާމީހާއަށް ޝައިޠާނާގެ ފަރާތުން ބައެއް ނުރައްކާތެރިކަން ދިމާވުމަކީ އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ. އެއީ ޝައިޠާނާ ނަމާދުތެރޭގައި އޭނައަށް ވަސްވާސްދީ ނަމާދުގައި ނަމާދުން ބޭރުވެގެންވާ ގިނަ ޚިޔާލު ތަކެއްގެ ތެރެއަށް ވެއްދުމުގެ ސަބަބުން ލިބެންޖެހޭ ބޮޑު އަޖުރުން މަޙުރޫމް ކުރުވުމަށެވެ. ޝައިޠާނާއަށްވުރެ ބޮޑަށް މައުމޫމު މީހާގެ ނަމާދު އެއްކޮށް ގެއްލުވާލާ އިމާމުންނާދޭތެރޭ ބުނެވޭނީ ކީކޭތޯއެވެ؟

އިމާމުންނާއި މައުމޫމުންނަށް ކުރަން އޮތް ވަސިއްޔަތަކީ ޚާއްޞަކޮށް އިމާމުންނަށް ﷲ އަށް ބިރުވެތިވާށެވެ. ނަމާދު رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ސުންނަތާއި އެއްގޮތަށް އަދާކުރެވޭތޯ މަސައްކަތް ކުރާށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ނަމާދަކީ އެހެންމީހުންގެ ރުހުން ހޯދުމަށް ކުރާ ނަމާދަކަށް ހަދައި ގެއްލުވާނުލާށެވެ. ނޫނީ އެހެންމީހުންގެ ރުހުން ހޯދުމަށް ނަމާދު އަވަސްކޮށް އިހުމާލު ނުވާށެވެ. އަވަސްކުރުމުގެ ސަބަބުން އެހެން މީހުންގެ މަލާމާތާއި ޖަހާލަތުން ސިފަ ލިބި ނުގަންނާށެވެ.

ޙަދީޘުތަކާއި އަޘަރުތަކުން ތަރާވީޙުނަމާދަކީ ޖަމާޢަތުގައި ކުރުން ޝަރުޢުކުރެވިގެންވާ ނަމާދެކެވެ. އަދި ހުރިހާ ޞާޙާބާއިންނާއި ތާބިޢީންވެސް ވަނީ އެނަމާދު މިސްކިތުގައި ޖަމާޢަތުގައި ކުރައްވާފައެވެ. އެގޮތަށް މިއަދާއި ހަމައަށްވެސް މުސްލިމުންވަނީ އަމަލު ކުރަމުން އައިސްފައެވެ. އުންމަތުގެ އިޖްމާޢު އިން ތަރާވީހު ނަމާދަކީ މިސްކިތުގައި ކުރުން ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެކެވެ.

ތަރާވީޙު ނަމާދު ކުރާއިރު ނަމާދުގެ ރުކުންތަކާއި ވާޖިބުތަކާއި ސުންނަތްތަކަށް ރައްކާތެރިވުން ލާޒިމެވެ. އަދި ފަހަތުގައި ތިބޭ މައުމޫމުންނަށް ދަތިކަމަކަށް ނުވާވަރަށް ދިގުކޮށް ކިޔެވުންވެސް ލާޒިމެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ އަޞްޙާބުންނާއި ތާބިޢީން އެނަމާދު ވަނީ ބައެއްރޭތަކުގައި ފަޖުރުގެ އަލިކަން ފާޅުވުމާއި ގަތް ކުރާ މިންވަރަކަށް ދިގުކުރައްވާފައެވެ.

النووي ވިދާޅުވަނީ ތަރާވީޙު ނަމާދަކީ ހުރިހާ ޢިލްމުވެރިންގެ އިއްތިފާޤުން ގަދަވެގެންވާ ސުންނަތެކެވެ. އެއީ ދެރަކުޢަތުން ސަލާދެމުންގޮސް ކުރެވޭ ރަކުޢަތްތަކެކެވެ. އެނަމާދުގެ ސިފައަކީ އެހެން ހުރިހާ ނަމާދެއްގެވެސް ސިފައެވެ. ތަރާވީހު ނަމާދުގައި ކިޔެވުމަށް ގިނަ ދަންނަބޭކަލުން ވިދާޅުވަނީ ރޯދަމަހު މުޅި ޤުރުއާން ކިޔެވޭގޮތަށް ކިޔެވުމެވެ. ކޮންމެ ރެޔަކަށް ޤުރުއާނުގައިވާ ތިރީސްފޮތުން ފޮތެކެވެ.

ޤުރުއާން އޭގެ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި އަދާނުކުރާ، އެއާނުލާ ފުރިހަމަ ނުވާ ނަމާދުގެ ރުކުންތައް ފުރިހަމައަށް އަދާނުކުރާ މިސްކިތްތަކުގެ އިމާމުންގެ މިހާރުގެ ޙާލަތު އިމާމު نووي رحمه الله އަށް ފެނުނުނަމަ ކީކޭތޯ ވިދާޅުވާނީ؟ ހަމަ އެފަދައި އަވަސްވެ ގަނެގެން ގޮސް ރޭސް ނިންމަން މަސައްކަތް ކުރާ އިމާމުންނާއި އަވަހަށް ނިންމާލާފައި އަރާމުކުރަން ބޭނުން މައުމޫން ފެނުނު ނަމަ ވިދާޅުވާނީ ކީކޭތޯއެވެ؟ ހަމަ ޔަޤީނުންވެސް އެބައިމީހުން އެވަނީ ނަމާދުގެ ގަދަރުކުޑަކޮށް ގެއްލުވާލާފައެވެ. ﷲ ގެ ގަދަރު ކުޑަކޮށްފައެވެ. ހަމަ ކަށަވަރުން ﷲ ވަނީ ނަމާދުގައި މަޑުމައިތިރި ކަމާއި ކިޔަމަންތެރިކަމާއެކު ނަމާދުކުރާ މީހުނަށް މަދަޙައާއި ތަޢުރީފުގެ ބަސްތައް ރައްދު ކުރައްވާފައެވެ. ނަމާދުގައި ބިރުވެތިވާމީހުންނީ ހަމަ ކަށަވަރުން މިއާޔަތުގައި ވާމީހުންނެވެ. ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ: قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ﴿١﴾ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ. މާނައީ: "مؤمن ން ކާމިޔާބުވެއްޖެކަން ކަށަވަރެވެ. އެއުރެންނީ، އެއުރެންގެ ނަމާދުގައި މަޑުމައިތިރިވެތިބޭ މީހުންނެވެ." ނަމާދުގައި މަޑުމައިތިރިވެ ބިރުވެތި ނުވާމީހުންނާއި ބެހޭގޮތުން رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ޙަދީޘެއް ގެނެސްދޭނަމެވެ. މިޙަދީޘަކީ مالك، أبو داود، النسائي، ابن حبان ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެކެވެ. މިޙަދީޘު الترغيب والترهيب ގައި الألباني ވިދާޅުވެފައިވަނީ ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް ކަމަށެވެ. ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ﷲ ފަރުޟު ކުރައްވާފައިވަނީ ފަސްނަމާދެވެ. މީހަކު ރަނގަޅަށް ވުޟޫކޮށް އޭގެވަގުތަގައި ނަމާދުގެ ركوع، سجدة ފުރިހަމަކޮށް އެނަމާދު ކުރުމުގައި ބިރުވެތިވެ ކިޔަމަންތެރިވެއްޖެނަމަ ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުން އެމީހެއްގެ ފާފަ ފުއްސަވާނެ ކަމަށް ޢަހުދެއްވެއެވެ. ނަމާދު ފުރިހަމަ ގޮތަގައި ނުކޮށްފިނަމަ އެމީހަކަށް ޢަހުދެއް ނުވެއެވެ. اللَّهُ އެދިވޮޑިގެންފިނަމަ، އެބައިމީހުނަށް ޢަޛާބު ދެއްވައިފާހުއްޓެވެ! އަދި ﷲ އެދިވޮޑިގެންފިނަމަ ޢަފޫ ކުރައްވައިފާހުއްޓެވެ. އިމާމުންގެ ތެރެއިން ގިނަ އިމާމުންތަކެއް ނަމާދު ވަރަށް އަވަސްވެގަނެގެން ކުރެއެވެ. ރުކުންތަކާއި ވާޖިބުތައް ފުރިހަމަ ނުކުރެވޭއިރު އޭނާ އެދަނީ ސުންނަތްތައް ފަހަތަށް އެއްލަމުންނެވެ. އޭނާ އަވަސް އަރައިގެން ހުންނަވަރުގެ މިސާލަކީ: ފަރުޟު ނަމާދު ނިމުމުން މިސްކިތުން މަޑުނުވެ ނިކުމެގެން ދާތަން ފެނުމެވެ. ރަވާތިބު ސުންނަތް ނުކުރާނެއެވެ. މިއަމަލުތަކުން ދޭހަވަނީ އޭނާއަށް ﷲ ގެ ޙަޟުރަތުން ދެވޭ ޘަވާބާއި ދަރުމައިގެ ބޭނުމެއް ނެތީހެންނެވެ.

ހިތްތަކުގައި އަނދިރިކަމުގެ ފަރުދާއެއް ލެވިފައިވާ ބާޠިލުގެ އަހުލުވެރިން އަދި ލޯތަކުގައި ވިލާތައް އެޅި ހައްގު ނުފެންނަ މީހުން ގެންނަ ޙުއްޖަތްތަކަކީ ބާޠިލު ޙުއްޖަތްކަން ބަޔާންކުރެވޭ ދަލީލުތައް.

أبو مسعود البدري رسول الله صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘުކުރެއްވިކަމަށް ވިދާޅުވިއެވެ. (لا تجزئ صلاة لا يقيم فيها الرجل يعني صلبه في الركوع والسجود) سجدة އާއި ركوع ގައި އެމީހެއްގެ ބުރަކަށި ސީދާ ނުވާހާ ހިނދަކު އެމީހާގެ ނަމާދު ޖާއިޒު ނުވާނެއެވެ. أحمد، ހަތަރު ސުނަނުގައި، ابن خزيمة، ابن حبان ދެ ޞަޙީހުގައި ރިވާ ކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެކެވެ. އަދި މިއީ ޞައްޙަ ޙަދީޘެކެވެ. އިމާމު ޝާފިޢީ ވިދާޅުވެފައިވަނީ ركوع އާއި سجدة ގައި އެމީހާގެ ބުރަކަށި ސީދާ ނުވަނަމަ އޭނާގެ ނަމާދަކީ ފާސިދު ނަމާދެކެވެ.

عبدالرحمن بن سبل ވިދާޅުވަނީ: رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ވަނީ އަވަސް އަރައިގަނެގެންގޮސް ކާޅު ކޮށްޖަހައި ކައި އުޅޭހައި ހަލުވިކޮށް ނަމާދުކުރުން ނަހީ ކުރައްވާފައެވެ. އަދި މިނިކާ ޖަނަވާރު އިށީނދެގެން އިންނަގޮތަށް އިށީނދެގެން އިނުންވެސް ވަނީ ނަހީކުރައްވާފައެވެ. މުރާދަކީ: سجدة ގައި އޮންނަ އިރު ދެ އޮޅަނބޮށި ދެއައްތިލައާ އެކު ބިމުގައި ޖައްސާފައި ބޭއްވުމެވެ. އަދި ޖަމަލު ހަދާގޮތަށް މިސްކިތުން ތިމަންނަ ނޫން އެހެންމީހަކަށް ނަމާދު ނުކުރެވެގޮތަށް ވަކިތަނެއް ޚާއްޞަ ކުރުންވެސް ވަނީ ނަހީ ކުރައްވާފައެވެ. މިއީ އިމާމު أحمد، أبو داود، النسائي، ابن ماجة، ابن خزيمة އަދި ابن حبان ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެކެވެ.

أبو قتادة رضي الله عنه ވިދާޅުވެފައިވަނީ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. އެންމެ ގޯސް ނުބައިކޮށް ވައްކަން ކުރާމީހަކީ ނަމާދުން ވައްކަން ކުރާ މީހާއެވެ. އަޞްޙާބުން ދެންނެވިއެވެ. ނަމާދުން ވައްކަން ކުރާނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ. ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. ركوع އާއި سجدة ފުރިހަމަ ނުކުރުމަކީ ވައްކަން ކުރުމެވެ. ނޫނީ ޙަދީޘު ކުރެއްވީ سجدة ގައާއި ركوع ގައި މައިކަށި ސީދާ ނުކުރާ މީހުންނެވެ. އަދިވެސް އެކަލޭގެފާނު ޚަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. ނަމާދުކުރާއިރު سجدةގައާއި ركوع ގައި މައިކަށި ސީދާނުކުރާމީހުނަށް ﷲ ބައްލަވާ ވޮޑިގެން ނުވެއެވެ. الطبراني ވިދާޅުވަނީ މި ދެޙަދީޘަކީވެސް ޞައްޙާ ދެޙަދީޘެވެ.

އެއް އާޔަތް ދެ އާޔަތް ކިޔެވުމަށްފަހު އޭނަ އެތަބާވަނީ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ސުންނަތަށް ކަމަށް ދަޢުވާކުރާ މީހާގެ ދަލީލަކީ ދެއިމާމުން أَبِو هُرَيرَةَ ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘެކެވެ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙާދީޘުކުރައްވަނީ ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު، މީސްތަކުންނާއިގެން އިމާމުވެ ނަމާދު ކުރާނަމަ، އެބައިމީހުންނަށް ލުއިކޮށްދޭހުށިކަމެވެ. އެހެނީ ހަމަކަށަވަރުން، އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި ބަލިކަށި މީހުންނާއި، ބަލިވެއުޅޭ މީހުންނާއި، އުމުރުން ދުވަސްވީ މީހުން ތިބޭހުއްޓެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުންކުރެ މީހަކު އޭނާ އެކަނިހުރެ ނަމާދުކުރާނަމަ، އޭނާ ހިތްއެދޭވަރަކަށް ދިގުކުރާހުށިކަމެވެ. މިޙަދީޘުގެ މާނައަކީ އެއްގޮތަކަށް ނަމާދު އަވަސްކުރުމުގައި ނަމާދުގެ ރުކުންތަކާއި ވާޖިބުތަކާއި ސުންނަތްތަކަށް ފަރުވާކުޑަކޮށް ދޭންޖެހޭ ހައްގު ނުދިނުމެއް ނޫނެވެ. މިޙަދީޘުން ލުއިކުރުމުގެ މާނައަކީ އެއީކަމަށް ބަލާނަމަ އެމީހަކު މާނަކުރީ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ކަންތައް ކުރެއްވި ގޮތާއި ކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘާއި މުޅިން ޚިލާފު މާނައެއްގައެވެ. އަދި އޭނަ އެޙަދީޘުގެ މާނަ ކޮށްފައިވަނީ އުންމަތުގެ ސަލަފުން رضوان الله عليهم ތަރާވީޙު ނަމާދު ކުރައްވާފައިވާ ގޮތާއި ޚިލާފަށެވެ. السائب بن يزيد ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. عمر بن الخطاب، أبي بن كعب އަދި تميماً الداري އަށް މީސްތަކުންގެ އިމާމަކަށްވެ އެގާރަ ރަކުޢަތް ކުރެއްވުމަށް އަމުރު ކުރެއްވިއެވެ. السائب بن يزيد ވިދާޅުވަނީ އިމާމުވެ ކިޔަވާމީހާ ދުއިސައްތަ އާޔަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވެއެވެ. ޤިޔާމުގައި ތިއްބަވާ މިންވަރު ދިގުކަމުން ތިމަންމެން އަސާ މައްޗަށް ބުރަވެ ތިބެމުއެވެ. އަހަރުމެންނަށް ނަމާދުކޮށް ނިމޭއިރު ފަތިހުގެ އަލިކަން ފާޅުވާން ކައިރިވެއެވެ.

ﷲ ވަޙީކުރައްވަނީ أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا ފަހެ، قرآن އާމެދު އެއުރެން ވިސްނައި فكر ނުކުރަނީހެއްޔެވެ؟ ނުވަތަ (އެއުރެންގެ) ހިތްތަކުގައި ތަޅުތަކެއް ލެވިފައިވަނީ ހެއްޔެވެ؟ އަދިވެސް އެހެންއާޔަތެއްގައި ވަޙީކުރައްވަނީ: وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا އަދި ލަސްލަހުން قرآن ކިޔަވައި ވިދާޅުވާށެވެ! މިއާޔަތްތަކުގެ މަޤްޞަދަކީ ވިސްނައި ފިކުރުކޮށް ޤުރުއާން ނުކިޔަވާމީހާ ކުރާ ނަމާދުގެ މަޑުމޮޅިކަމެއް ފައިދާއެއް ނެތެވެ.

علي بن أبي طالب رضي الله عنه ވިދާޅުވެފައިވަނީ ޢިލްމެއް ނެތި ކުރާ އަޅުކަމުގެ ފައިދާއެއް ނެތެވެ. އެ ޢިލްމެގައި ފިޤްހާއި ވިސްނުންތެރިކަން ނެތްނަމަ އެއީ ޢިލްމެއް ނޫނެވެ. އެ ކިޔެވުމެއްގައި ވިސްނުމާއި ފިކުރު ނެތްނަމަ އެއީ ކިޔެވުމަކަށް ނުވެއެވެ.

ابن عباس رضي الله عنهما ވިދާޅުވަނީ: މުޅި ޤުރުއާން ކިޔެވުމަށްވުރެ އެންމެ ސޫރަތެއް ތަރުތީލުކޮށް ކިޔެވުމަށް ލޯބި ކުރައްވަމެވެ.

މި ދެ ޞަޙާބީން رضي الله عنهما ގެ ވާހަފުޅުތަކަށް ބައްލަވާށެވެ. އަދި މިހާރުގެ އިމާމުން ޤުރުއާން ކިޔެވުމުގައި ވިސްނުމާއި ފިކުރު ކުރުމެއްނެތި ކިޔެވުމާއި ޙަރުފުތައް ވަކިކުރަން ނޭނގުމާއި ފަރުވާކުޑަކަމަށް ބައްލަވާށެވެ. އެއީ ޤުރުއާން ބާވައިލެއްވުނު މަޤްޞަދު ތޯއެވެ؟ ރަސޫލާ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ޙަދީޘެއްގައިވެއެވެ. ނަމާދު ކުރުމުގައި ވިސްނުމާއި ފިކުރުގައި ވާކަމަކަށް މެނުވީ އަޅާއަށް ޘަވާބެއް ނެތެވެ.

حذيفة رضي الله عنه މިސްކިތަށް ވެދެވަޑައިގަތްއިރު މިސްކިތުގައި ركوع އާއި سجدة ފުރިހަމަ ނުކޮށް ނަމާދު ކުރަން ހުރި މީހަކު ދެކެވަޑައިގަތެވެ. އެމީހާ ނަމާދުކޮށް ނިމުމުން ވިދާޅުވިއެވެ. ތިގޮތަށް ނަމާދުކުރާތާ ކިތައް އަހަރުވެއްޖެތޯއެވެ؟ އެމީހާ ދެންނެވިއެވެ. ސާޅީސް އަހަރު ވެދާނެއެވެ. حذيفة ވިދާޅުވިއެވެ. ސާޅީސް އަހަރުވަންދެން ތިބާއަށް ނަމާދު ނުކުރެވެއެވެ. ތިގޮތަށް ނަމާދުކުރަނިކޮށް މަރުވެއްޖެ ކަމަށްވާނަމަ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ފިޠުރަތުގެ މަތީގައި ތިބާ މަރުނުވާނެއެވެ. ދެން އެކަލޭގެފާނު އެމީހާއަށް ނަމާދު ކުރަންވާގޮތް ދަސްކޮށް ދެއްވިއެވެ. އަދި ވިދާޅުވިއެވެ. ނަމާދުގެ ركوع އާއި سجدة ފުރިހަކޮށްގެން މެނުވީ ތިބާ ނަމާދު ފުރިހަމަ ނުކުރާށެވެ.

أَبِو هُرَيرَةَ رضي الله عنه ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. އެއް އަހަރު ދެ އަހަރު ނަމާދު ކުރިޔަސް ބައެއް މީހުންގެ ނަމާދު ﷲ ޤަބުލު ނުކުރައްވައެވެ. އެއީ ނަމާދުގައި ركوع ފުރިހަމަ ނުކުރާ މީހުންނެވެ. ނޫނީ سجدة ފުރިހަމަ ކުރުމަށް ފަހު ركوع ފުރިހަމަ ނުކުރާ މީހުންނެވެ. بلال رضي الله عنه އަށް ނަމާދުގައި ركوع އާއި سجدة ފުރިހަމަ ނުކުރާ މީހަކު ފެނިވަޑައިގެން ވިދާޅުވިއެވެ. ތިގޮތަށް ތިބާ ނަމާދު ކުރަނިކޮށް މަރުވެއްޖެ ކަމަށްވާނަ މަރުވާނީ محمد صلى الله عليه وسلم ގެ މިއްލަތުގައެއް ނޫނެވެ. سفيان الثوري رحمه الله ވިދާޅުވެފައިވަނީ ނަމާދުގައި ޚުޝޫޢަތެރިކަން ނުވާނަމަ އެނަމާދަކީ ފާސިދު ނަމާދެކެވެ. الحسن البصري ވިދާޅުވަނީ ނަމާދު ކުރާއިރު އެމީހެއްގެ ނަމާދުގައި ޚުޝޫޢަތްތެރިކަން ނެތުމުގެ ސަބަބުން އެނަމާދު އޭނާއަށް ޢުޤޫބާތަކަށް ވުން ގާތެވެ.

رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. މިސްކިތްތަކުން ބިރުވެތިކަމެއްނެތި ނަމާދު ކުރާމީހުން ފެނުން ގާތްވެގެންވެއެވެ. އަދިވެސް ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ އިލްމުގެ ތެރެއިން އުފުއްލެވޭނީ މަޑުމޮޅިކަމާއި ބިރުވެތިކަމެވެ. ތިބާއަށް މިސްކިތްތަކުގައި ޖަމާޢަތުގައި ނަމާދު ކުރާމީހުންގެ ތެރެއިން ބިރުވެތިކަމާއެކު ނަމާދު ކުރާ މީހުން ނު ފެނުމަކީ ދުރުގައިވާ ކަމެއް ނޫނެވެ.

ނަމާދުގައި ބައެއްމީހުން ކަންތައް ކުރަމުންދާ ގޮތަކީ އިންސާނީ ހައިބަތާއި ނުގުޅޭ ގޮތްތަކެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ޙާލަތް ބަޔާން ކުރާނަމެވެ.

• ކާޅު ބިމުގައި ހުންނަ ކާއެތިކޮޅު ނަގާހާ ހަލުއިކޮށް ނަމާދުގެ ركوع އާއި سجدة ކުރުމެވެ. އަދި ނަމާދު އަވަސް އަވަހަހަށް ކުރުމުމެވެ.
• ނަމާދުގައި އިމާއަށްވުރެ ކުރިން ركوع އިންނާއި سجدة އިން ބޯ އުފުލުމެވެ. މިއީ ޙިމާރުންގެ ސިފައެކެވެ. މިކަމަށް އިޝާރާތް ލިބެނީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ މިޙަދީޘުފުޅެވެ. "އިމާމާއަށްވުރެ ކުރިން ބޯއުފުލާމީހާގެ ބޯ ޙިމާރެއްގެ ބޮލަށް ނޫނީ އޭނަގެ ސޫރަ ޙިމާރެއްގެ ސޫރައަށް ބަދަލު ކުރައްވަފާނެ ކަމަށް ﷲ އަށް ބިރުވެތި ނުވަނީ ހެއްޔެވެ.
• ނަމާދުގައި ބޯއަނބުރާ އެކިފަރާތް ފަރާތައް އެއްވެސް ބޭނުމެއްނެތި ބެލުމަކީ ހިޔަޅުގެ ސިފައިން ސިފަ ލިބިގެންގެފިމީހެކެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ ހިޔަޅު ފަދައިން ނަމާދުގައި ބޯއަނބުރައި ބެލުން ނަހީކުރައްވާފައެވެ.
• ކުއްތާ ފެތުރިގަނެގެން އޮންނަ ފަދައިން އަތް ދަނޑި ބިމުގައި ޖައްސައިގެން سجدة ގައި އޮތުމެވެ.
• މިސްކިތުން ނަމާދު ކުރުމަށް ތަނެއް ޚާއްޞަ ކުރުމަކީ ޖަމަލުގެ ސިފައެކެވެ އެސޮރު ބަނޑު ޖެހުމަށް ވަކި ތަނެއް ޚާއްޞަ ކުރެއެވެ.

ޙަދީޘުގައިވާ ފަދައިން ނަމާދުގައި އަވަސްވެގަނެ ކުކުޅު ކޮޑާ ގޮތަށް މަޑުމޮޅިކަމެއް ހަމަޖެހުމެއްނެތި ނަމާދުކުރާމީހުން ސަމާލުވުން މުހިންމެވެ. އެހެނީ އެންމެ ފުރަތަމަ ޤިޔާމަތް ދުވަހުން ހިސާބު ބެއްލެވޭ އަޅުކަމަކީ ނަމާދެވެ. ނަމާދު ރަނގަޅުވެއްޖެނަމަ ހުރިހާ ޢަމަލެއް ރަނގަޅުވީއެވެ. ނަމާދު ފާސިދުވެއްޖެނަމަ އެހެން ހުރިހާ ޢަމަލެއް ފާސިދުވީއެވެ.

މިވަރުގެ މާތް ދަރަޖައެއް ﷲގެ ޙަޟުރަތުގައި ދެވިފައިވާ ނަމާދުގެ ގަދަރު އެނގިތިބެ އަދި ހަމަ އެފަދައިން ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ނަމާދަށް އަހައްމިއްޔަތުކަން ދެއްވާ މިންވަރާއި އެނަމާދުގެ ރުކުންތަކާއި ވާޖިބުތަކާއި ސުންނަތްތައް އަދާކުރުމަށް އަހައްމިއްޔަތުކަން ދެއްވައި އެކަން ކުރުމަށް މުސްލިމުންނަށް އަމުރު ކުރައްވާފައިވާއިރު މުސްލިމުން ނަމާދުގެ ގަދަރު ވައްޓާލައި އެނަމާދުން ވައްކަންކޮށް ކާޅާއި ކުކުޅު ކާގޮތައް އަވަސް އަވަހަށް އެނަމާދުނުކުރާށެވެ. ފަނާވެ ދަނިވި ދުނިޔަވީ ބޭނުމަކަށްޓަކައި ދީނުގައި ނަމަދު ކުރަން އޮތްގޮތް ނަގާ ފާރުގައި ޖަހާފައި އެނަމާދު ކުރާމީހާއަކީ ބުއްދިވެރިއެކޭ ބުނާނީ ކިހިނެއްތޯއެވެ؟ ހަމަ ޔަޤީނުންވެސް އެއީ ނަމާދު ކުރާ މީހެއް ނޫނެވެ. އެއީ ކުޅޭ މީހެކެވެ. އޭނަ އެކުޅެނީ ޝަހާދަތުގެ ދެކަލިމައަށްފަހު ދީނުގެ އެންމެ މުހިންމު ރުކުންކަމުގައިވާ ނަމާދާއެވެ. މީގެ ތެރެއިންވެސް އެންމެ ބޮޑުފާފައެއް ލިބޭނެ ބަޔަކީ އިމާމުންނެވެ. އެމީހުން ވަންނާނީ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެމިބަސްފުޅުގައިވާ މީހުންގެ ތެރެޔަށެވެ. "އިސްލާމްދީނުގައި (ޝަރުޢުގެ ހަމަތަކާ ޚިލާފު) ނުރަނގަޅު ކަމެއް ދިރުވައިފި މީހާ (ދަންނާށެވެ!) ފަހެ، އެ މީހަކަށް އެކަމުގެ ފާފަ ހުންނަހުއްޓެވެ. އަދި އޭނާގެ ފަހުން އެ ކަމަށް އަމަލު ކުޅަހައި ބައެއްގެ ފާފައިން އޭނާއަށް ބައެއް ވެއެވެ. އެއީ އެބައިމީހުންގެ ފާފައިން އެއްޗެއް އުނިކުރެއްވުމަކާ ނުލައެވެ."

رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. "(މީސްތަކުންނަށް) ގޮވައިލާ މީހާ، (ދަންނާށެވެ!) ފާފައިގެ ތެރެއިން އޭނާއަށް ތަބާވީހައި ބަޔަކަށް ދެއްވާ ފާފައާ ޢުޤޫބާތާ އެއްފަދަ ފާފަ، އޭނާއަށް ދެއްވާހުއްޓެވެ. އެއީ އޭނާއަށް ތަބާވީ މީހުންނަށް ދެއްވާ ޢުޤޫބާތާއި ފާފައިން އުނިވުމަކާނުލައެވެ." متفق عليهما

رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘުކުރައްވާފަދައިން އިމާމުންނަކީ ފަހަތުގައި ތިބޭ މައުމޫމުންގެ ނަމާދަށް ރައްކާތެރިވެ އުނިކަމެއް އަޔަނުދީ ބަލަހައްޓަން ޖެހޭ މީހާއެވެ. ހަމަ އެފަދައިން ބަންގި ގޮވާ މީހާއަކީ މުސްލިމުންގެ ވަގުތުތަކަށް ރައްކާތެރިވެ ވަގުތު ވަނުމުން ބަންގި ގޮވުމާއި ރޯދަ މަހުގައި މީސްތަކުން ރޯދަ ވީއްލާ ގަޑިއަށް ރައްކާތެރިވެ އަމާނާތްތެރި ކަމާއެކު އެކަން ކުރަންޖެހޭ މީހާއެވެ. އޭﷲ! އިމާމުންނަށް ރަނގަޅުމަގަށް މަގު ދައްކަވާށިއެވެ. އަދި ބަންގި ގޮވާ މީހުންގެ ފާފަ ފުއްސަވައި ދެއްވާނދޭވެ!

އަދިވެސް رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘު ކުރައްވާ ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. މީސްތަކުންގެ އިމާމަކަށްވެ ނަމާދު ކުރާމީހާ ނަމާދުގެ ޝަރިތުތަކާއި ރުކުންތަކާއި ވާޖިބުތަކާއި ސުންނަތްތައް ފުރިހަމަ އަށް އަދާކޮށް ނަމާދު ކުރާކަމުގައިވާނަމަ އެނަމާދުގެ ޘަވާބު އިމާއަށާއި މައުމޫމުންނަށް ފުރިހަމައަށް ލިބޭނެއެވެ. ނަމަވެސް އިމާމާ އެކަންތަކަށް ރައްކާތެރި ނުވެ ނަމާދު ކުރާނަމަ ފަހަތުގައި ނަމާދު ކުރާމީހުނަށްއޭގެ ޘަވާބު ލިބޭނެއެވެ. އަދި އިމާމާށް އޭގެ ޢުޤޫބާތް ލިބޭނެއެވެ.

ތަރާވީޙު ނަމާދު ލުއިކޮށް ކުރުން

އޭ ދަރުމައާއި ޘަވާބާއި ޙައްޤަށް އެދޭ މީހާއެވެ! رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ ބަސްފުޅުގައިވާ ލުއިކޮށް ނަމާދު ކުރާށޭ އޮތުމުގެ މާނައަކީ އެއީ ނަމާދުން ވައްކަން ކުރުމާއި ކާޅު އަދި ކުކުޅު ކޮޑާގޮތަށް އަވަސް އަރައިގަނެގެން ނަމާދުކުރުމުގެ މާނައެއް ނޫނެވެ. ނިކަން أنس ގެފާނު رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ނަމާދުކުރެއްވިގޮތް ސިފަކުރައްވައި ވިދާޅުވެފައިވަނީ ކީކޭތޯ ކިޔުއްވާށެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ލުއިކޮށް އަދި އެންމެ ފުރިހަމައަށް ނަމާދުކުރެއްވި އިމާމެއް رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ނޫނީ ނުދެކެމެވެ. މިއީ مسلم ގެ ރިވާޔަތެކެވެ. أنس ލުއިކޮށް ނަމާދު ކުރެއްވުން މާނަ ކުރައްވާފައި މިވަނީ ފުރިހަމައަށް އެ ޙަރަކާތަކަށް ދޭންޖެހޭ ހައްގު ދީގެން ނަމާދު ކުރުންކަމުގައި ބައްލަވާށެވެ. އެއީ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ އެކަން ކުރެއްވި ގޮތެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ނަމާދުގައި ދެ އިޢްތިދާލު ކުރެއްވި ގޮތް ސިފަ ކުރައްވަމުން أنس ވިދާޅުވަނީ: رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ފަހަތްޕުޅުގައި ނަމާދުކުރައްވާމީހުން ބުނެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޝައްކުވެލެއްވީއެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނު ركوع އަށްފަހު އިޢުތިދާލަށް ހުންނަވާ ވަގުތާއި ދެ سجدة ދެމެދު އިށީނދެ އިންނަވާ ވަގުތު ދިގުކަމުންނެވެ. ހަމަ އެފަދައިން ركوع އަދި سجدة ގައިވެސް އެހާގިނަވަގުތު ކުރައްވައެވެ. އެކަލޭގެފާނު سجدة ގަޔާއި ركوع ގައި ދިހަފަހަރު ތަސްބީޙަ ކިޔުއްވައެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ކުޑަކުދިންގެ ރުއިމުގެ އަޑުއައްސަވައި ނަމާދު ލުއިކުރައްވާކަމަށް އައިސްފައިވާ ޙަދީޘު މިޙަދީޘާ ތަޢާރުޟު ނުވެއެވެ. އެޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވަނީ އެކަލޭގެފާނު ނަމާދަށް ވެދެވަޑައިގަންނަވަނީ ނަމާދު ދިގު ކުރެއްވުމުގެ ނިޔަތުގައެވެ. ނަމަވެސް ކުޑަކުދިންގެ ރުއިމުގެ އަޑުގެ ސަބަބުން ނަމާދު އަވަސް އަވަހަށް ކުރައްވައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ނަމާދު ލުއި ކުރެއްވާކަމުގައި މިވަނީ ކޮންމެވެސް ސަބަބެއް މެދުވެރިވުމުންކަން މިޙަދީޘުން ސާބިތުވެއެވެ.

معاذ رضي الله عنه ގެ ޙަދީޘުން ވަރައްގިނަ އިމާމުން ނަމާދު ލުއިކުރުމަށް ދަލީލު ގެނެއެވެ. އެޙަދީޘު ދަލީލަކަށް ހަދައި ނަމާދުގެ ރުކުންތަކާއި ފަރުޟުތަކާއި ސުންނަތްތައް ފުރިހަމަ ނުކުރެއެވެ. ނަމާދުން ވައްކަން ކުރާ އިމާމުންނާއި އަވަސް އަވަހަށް ނަމާދުކުރާމީހުންގެ ޙުއްޖަތަކަށްވީ އެވާގިޢާ ރަނގަޅަށް ނޭގުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. މިތާނގައި އެވާޤިޢާ ތަފުޟީލު ކުރުން މުހިންމެވެ. معاذ رضي الله ، رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ އާއެކު ޢިޝާނަމާދު ކުރެއްވުމަށްފަހު ޤުބާގައި بني عمرو بن عوف ވަޑައިގެން އިމާމުވެ ޢިޝާނަމާދުގައި البقرة ސޫރަތް ކިޔަވައި ވިދާޅުވިއެވެ. އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން މީހަކު ވަކިވެގެން ނަމާދު ކުރިއެވެ. ބުނެވުނެވެ. މިވެނި މީހަކު މުނާފިޤަކަށް ވެއްޖެއެވެ. އެމީހާ ބުންނެވެ. ތިމަންނައަކީ މުނާފިޤެއް ނޫނެވެ. އަހަރެން رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ އަރިހަށްގޮސް އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި ތިވާހަކަ ދަންނަވާނެއެވެ. އެމީހާ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ އަރިހަށް ވަޑައިގެން އެވާހަކަ ދެންނެވިއެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ޙަދީޘު ކުރެއްވިއެވެ. އޭ معاذ އެވެ. ތިބާމީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި ފިތުނަ އުފައްދަނީތޯއެވެ؟ {سبح اسم ربك الأعلى} ، {والشمس وضحاها} ، {والليل إذا يغشى} މިއިންސޫރަތެއް ކިޔެވިނަމަ ކީއްތޯއެވެ؟ މިޙަދީޘު ރިވާކުރައްވާފައިވަނީ البخاري އަދި مسلم އެވެ.

ޢިޝާނަމާދުގައި މިއިން ކޮންމެވެސް ސޫރަތެއް ކިޔެވުމަކީ މުސްތަޙައްބުވެގެންވާ ކަމެކެވެ. رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، معاذ رضي الله عنه އަށް އިންކާރު ކުރައްވާފައިވަނީ ދެސަބަބައްޓަކައެވެ.

ފުރަތަމައީ: بني عمرو بن عوف އާއި މިސްކިތް ދުރުކަމެވެ.

ދެވަނަ ސަބަބަކީ: بقرة ސޫރަތް ކިޔެވިކަމެވެ.

رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ އިންކާރު ކުރެއްވީ މިދެކަމަށްކަން އެހެން ޙަދީޘަކުންވެސް ދޭހަ ކޮށްދެއެވެ. އެޙަދީޘުގައިވަނީ: "އޭމީސްތަކުންނޭވެ! ތިޔަބައިމީހުންގެތެރެއިން މީސްތަކުން ނަފުރަތު ކުރާގޮތަށް ނަމާދު ކުރާ މީހުން ވެއެވެ." އެނގިވަޑައިގަންނަވާނޭ ފަދައިން رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ނަމާދު ކުރެއްވި ގޮތަށް ނަމާދު ކުރުމުގެ ސަބަބުން މީސްތަކުގެ މެދުގައި ނަފުރަތު ނުއުފެދޭނެއެވެ.

މިޙަދީޘުން އެއްގޮތަކަށްވެސް ނަމާދުން ވައްކަންކުރާމީހުނަށް ނަމާދުން ވައްކަން ކުރުމަކަށް ޙުއްޖަތެއް ނުލިބެއެވެ. ކިއެއްތަ! އެއީ އެބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ވާ ޙުއްޖަތެކެވެ. ނަމާދުން ވައްކަންކުރާ މީހުންނަކީ އެބައިމީހުންގެ ނަމާދުގެ ގަދަރު ކުޑަކޮށް ނަމާދުން ލިބޭ ޘަވާބާއި ދަރުމަ އުނިކުރާ މީހުންނެވެ. ބޭނުންވަނީ ކޮންމެވެސް ގޮތަކަށް އެފަރުޟު އަދާކޮށް ބޮލުގައި އެޅިފައިވާ ބުރައަކުން ސަލާމަތްވެގަތުމެވެ. ނަމާދުން ރާޙަތެއް އަރާމެއް ހިތްހަމަޖެހިގަތުމެއް ލިބިގަތުމެއް ނޫނެވެ. އެބައިމީހުންގެ ނަމާދުގެ ސަބަބުން މީސްތަކުން މެދުގައި ފިތުނަ އުފެދުން ނޫން އެހެން ކަމެއް ނެތެވެ. ހަމަކަށަވަރުން رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ވަނީ ދިގުކޮށް ނަމާދު ކުރާމީހާއަކީ ކީރިތިޤުރްއާނާއި މާތްނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތް ނުވަތަ އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގެ ޢިލްމު ލިބިގެން ހުރިމީހެއްކަމަށް ޙަދީޘުކުރައްވާފައެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އެކަލޭގެފާނު ވަނީ ނަމާދު ދިގު ކުރަން އަމުރު ކުރައްވާފައެވެ.

އިސްވެ ދިޔަ ދަލީލުތަކަށް ބަލައި ވިސްނާއިރު ނަމާދު ލުއިކޮށް ކުރާނެ މިންވަރު ކަނޑައަޅާނީ އިމާމުންނެއް ނޫނެވެ. އަދި ވަކި ބައެއްގެ އާދަތަކަށް ނޫނީ ވަކި މަޒުހަބަކަށް ތަބާވެ ކުރެވޭނެ ކަމެއްވެސް ނޫނެވެ. އަދި މީސްތަކުން ރުއްސުމަށްޓަކައިވެސް ކުރެވޭނެ ކަމެއްވެސް ނޫނެވެ. ލުއިކުރަންވާ މިންވަރު ކަނޑައަޅާނީ އެންމެ އޯގާވެރި ނަބިއްޔާ އެންމެ ހެޔޮކަން ބޮޑު އަޅާ محمد صلى الله عليه وسلم އެވެ. އެއްވެސް ޙުކުމެއް ކީރިތި ޤުރުއާނާއި ރަސޫލާގެ ސުންނަތާއި ނުލައި ނުކުރެވޭނެއެވެ. ﷲ ވަހީކުރައްވަނީ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّـهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا މާނައީ: "ފަހެ، ކަމަކާމެދު ތިޔަބައިމީހުން ދެބަސްވެއްޖެނަމަ، اللَّه އަށާއި، رسول އާއަށް އެކަމެއް ރައްދުކުރާށެވެ! (އެބަހީ: އެކަމާމެދު اللَّه އާއި، އެކަލާނގެ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ حكم އޮތްގޮތެއް ބަލައި އެގޮތަށް عمل ކުރާށެވެ!) ތިޔަބައިމީހުން، اللَّه އަށާއި، آخرة ދުވަހަށް إيمان ވާ ކަމުގައި ވާނަމައެވެ. އެގޮތް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ހެޔޮކަންބޮޑެވެ. އަދި، ނިމުމެއްގެގޮތުން ރީތިކަންވެސް ބޮޑުމެއެވެ."

މިލިޔުމުގައި رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ފަސްނަމާދުގައި އަމަލުކުރައްވައި ކިޔަވައި ވިދާޅުވި މިންވަރު ބަޔާންވެގެން ހިނގައްޖެއެވެ.

والحمد لله الذي بنعمته تتم الصالحات، والصلاة والسلام على نبي الرحمات . محمد وعلى آله وأصحابه أهل الكرامات ، والتابعين ومن تبعهم بإحسان إلى يوم العرصات .