(3 ޖުލައި 2021 ގައި ޝާއިއުކުރި ބަޔާ ގުޅޭ)
ވަކި އަވަށެއްގެ މައްޗަށް ނުވަތަ ސަރަހައްދެއްގެ މައްޗަށް ހިންގަމުން ގެންދާ ބާރު ކުޑަވެއްޖެނަމަ އަންދަލުސްގެ ޚުދުމުޚްތާރު ވެރިން އެހީތެރިކަމަށް އެދެނީ އަލްފޮންސޯގެ ކިބައިންނެވެ. އޭނާ ކުރާ ކަމަކީ އެއް ވެރިޔަކު އަނެއް ވެރިޔަކާ ދެކޮޅުވެރި ކުރުވުމަށް ފަހު ދެ ފަރާތުންވެސް އެކަމުގެ އަގު އަތުލުމެވެ. އެންމެ ފަހުން ގޮސް އިސްޕޭނުގެ ހުރިހައި އަމީރުން ކަހަލަ ގޮތަކަށް އޭނާގެ އަމުރުވެރިކަމުގެ ދަށަށް ގެނެސްފިއެވެ. އެޔާއެކު މުޅި ގައުމުގައި އަސްކަރީ ފާރަހުރަސްތައް އަޅައި ފާރަހިޔާތައް ހަދައި އަސްކަރީން ނުކުމެ ލޫޓުމާރުކޮށް މީހުން މަރައި ހަދާން ފަށައިފިއެވެ.
މި މުސީބާތުގެ ދަނޑިވަޅުގައި މުސްލިމުންނަށް އެހީތެރިވެވަޑައިގަތުމަށްޓަކައި ވަޑައިގަތީ އަލްޖަޒާއިރާއި (އަލްޖީރިއާއާއި) މަޣްރިބުކަރައިގެ (މޮރޮކޯގެ) އަމީރު ޔޫސުފް ބިން ތާޝިފީނެވެ. ކްރިސްޓިއަނުންގެ ތޫނު ވަކިތަކުން މުސްލިމުން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވީ އެމަނިކުފާނެވެ. އެކަމަކު އެމަނިކުފާނަކަށްވެސް ބައިބައިވެފައިވާ މުސްލިމުން އެއްގަލަކަށް އެރުއްވޭ ގޮތެއް ނުވިއެވެ. ކުރެއްވި އިސްތިރާޖީ މަސައްކަތްޕުޅު ނާކާމިޔާބުވީމާ އެމަނިކުފާނު ކުރެއްވި ކަމަކީ އަންދަލުސް ހިއްޕެވުމަށް ފަހު އެއީ އެމަނިކުފާނުގެ އެފްރިކާ ވެރިކަމުގެ އެއް ޕޮވިންސުކަމުގައި ހެއްދެވީއެވެ.
އެފްރިކާގެ އަލްމުރާބިޠޫންގެ ރަސްކަން ގާއިމު ކުރެއްވީ ޔޫސުފް ބިން ތާޝިފީނެވެ. އެކަމަކު ރަސްކަން މާ ގިނަ ދުވަހަކު ދެމިއޮންނަ ވަރެއް ނުވިއެވެ. ވެރިކަމުގެ ތެރޭގައި ފަނިއަޅައި ބަލިކަށި ވެއްޖެކަން އެނގުމާއެކު އަންދަލުސްގެ ބޮޑުން ވެރިކަމާ ދެކޮޅަށް ތެދުވެއްޖެއެވެ. އަދި އަންދަލުސްގެ ބޮޑު ކޮންމެ ސަހަރެއްގައި ވަކި ރަސްކަމެއް ގާއިމުކޮށްގެންފޫއެވެ. މި ނާޒުކު ދަނޑިވަޅުގައި ޢަބްދުލްމުއުމިން ނުކުމެވަޑައިގެން ޖިހާދު ކުރައްވައި އަންދަލުސްގެ ކުދިކުދި ރަސްކަންތައް ބަލިކުރައްވައި އަލްމުވައްޙިދޫންގެ ޚިލާފަތުގެ ބިންގައު އަޅުއްވައިފިއެވެ.
އުތުރުން އަރައިގެން އައިސް ހަމަލާދޭ ކްރިސްޓިއަނުން މުވައްޙިދޫންގެ ލަޝްކަރުގެ މަސައްކަތުން އެތައް ފަހަރެއްގެ މަތީން ބަލި ކުރިއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ވެރިކަމުގެ މައި މަރުކަޒަކީ އެފްރިކާ ކަމުގައި ވާތީ އަންދަލުސްގެ މައްޗަށް އޮތް ބާރު ދިޔައީ އެއް ދުވަހުން އަނެއް ދުވަހަށް ބަލިކަށި ވަމުންނެވެ. އަދި އަންދަލުސްގެ އަމީރުންގެ ހީލަތްތެރި ރޭވުންތައްވެސް ދިޔައީ ގިނަވަމުންނެވެ.
އަލްޢުޤާބް ހަނގުރާމަ (ލަސް ނަވާ ދި ތޮލޯސާ ގެ ހަނގުރާމަ) ކުރެވުނީ މީލާދީން 1212 ވަނަ އަހަރުއެވެ. މި ހަނގުރާމައިގައި ކްރިސްޓިއަނުންނާ މުގާބިލާކޮށް އެހައިތަނަށް ދެމިއޮތް މުވައްޙިދޫންގެ ހަމައެކަނި ލަޝްކަރު ބަލިވީއެވެ. އެޔަށް ފަހު ކްރިސްޓިއަނުން ގެންދިޔައީ ސަހަރަކަށް ފަހު ސަހަރެއް ހިފަމުންނެވެ.
މީލާދީން 1238 ވަނަ އަހަރާއި 1265 ވަނަ އަހަރާ ދެމެދު މުސްލިމުން އަވަދިނެތި އުޅުނީ އެއް ބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކާ ތޮޅި ހަނގުރާމަ ކުރުމާއިގެންނެވެ. ފެރްނާންދޯ 3 އަކީ ކަސްތިއްޔާގެ ރަސްގެފާނެވެ. އޭނާއާއި އަރަގޮންގެ ވެރިން އެއްބައިވެ ކޯރްދޮބާއާއި އެލެވެންސިއާއާއި ސެބިއްޔާއާއި މޫރްސިޔާ ހިފައިފިއެވެ. ކޯރްދޮބާއާއި ސެވިއްޔާ ކްރިސްޓިއަނުންގެ އަތްދަށަށް ދިއުން މުސްލިމުންނަށްޓަކައި ވެގެން ދިޔައީ ތާތާރުން އަރައި ބަޣްދާދާއި ބުޚާރާ ހިފުން ވަރުގެ ބޮޑު ކަމަކަށެވެ.
އަންދަލުސްގައި ބާކީ އޮތް ހަމައެކަނި ތަނަކީ ގްރަނާދާއެވެ. އަންދަލުސްއަކީ މޮންސެއްރާތުން ފެށިގެން ގޮސް އަލްމެރީއާގެ އައްސޭރީގެ ސަރަހައްދާއި އެހިސާބުން ފެށިގެން ގޮސް ޖަބަލުއްޠާރިޤާ އެކީގައި އޮތް މުޅި ސަރަހައްދެވެ. މުސްލިމުން ގްރާނާދާގައި އިތުރު ދުއިސައްތަ ފަންސާސް އަހަރު ވާންދެން ވެރިކަން ކުރިއެވެ. ހިފާފައިވާ ސަރަހައްދުތަކުން ވަރަށް ގިނަ މީހުން ގްރަނާދާއަށް އައެވެ. އެމީހުން ގަބޫލުކުރި ގޮތުގައި ދިފާއުގެ އެންމެ ފަހުގެ މަރުކަޒަކީ ގްރަނާދާއެވެ. ގަރްނާދާގެ ވެރިންނަށް ޚިދުމަތްކުރުމުގެ އަޒުމާއި އެދުން އެމީހުން ފައުޅުކުޅައެވެ. އެހެންނަމަވެސް ބޮޑެތި ބާރުތައް ބަލިކޮށް އިނދަޖައްސައިލީ އިސްލާމީ ކަނޑިތައް މިހާރު ހުރީ އުރައުރަށް ލެވިފައެވެ.
ދޮޅު ގަރުނެއްހައި ދުވަސް ވާންދެން ގްރަނާދާއަށް ކުރިމަތިލާން ޖެހިފައި އޮތީ ވެރިންގެ އަމިއްލަ އެދުން ބޮޑު ޚުދުމުޚްތާރު އުސޫލުތަކާއެވެ. ސަހަރައްދީ އިމުގައި ހުރި އިލާކާތަކަށް ކުރިމަތިލާން ޖެހިފައި އޮތީ އަރައިގެން އަންނަ ކްރިސްޓިއަނުންގެ އަނިޔާވެރިކަމާއި ލޫޓުވުމާއި ގަތުލުއާއްމާއެވެ. ދޭތެރެދޭތެރެއިން ގްރަނާދާގެ ހިތްވަރުގަދަ އަމީރުން އެ އަރައިގެން އަންނަ ކްރިސްޓިއަނުން ބަލިކޮށް ފަހަތަށް ޖައްސަވައެވެ. އެހެންނަމަވެސް ކްރިސްޓިއަނުންގެ ފަރާތުން ކުރިމަތިވާ ނުރައްކާތެރިކަމާއި އަނިޔާތައް އެކީއެކައްޗަކަށް ހުއްޓުވައި މުސްލިމުން ސަލާމަތްކޮށްދެއްވާ ވަރުގެ އަޒުމުފުޅު ވަރުގަދަ ފަހުލަވާނަކު ފެންނަވަރެއް ނުވެއެވެ.
އަމީރަކު ހިތްވަރުފުޅު ކުރައްވައިފައި ތެދުވެވަޑައިގެން ކާމިޔާބީއެއް ހޯއްދަވައިފިނަމަ ރައްޔިތުން އެފަދަ އަމީރެއްގެ ފަހަތްޕުޅުގައި ޖޯޝާއި ފޯރިއާއެކު ދުވަސްކޮޅަކަށް ދެމިތިބެއެވެ. އެޔަށް ފަހު މުޅި ރަސްކަން ބަދަލުވެގެން ދަނީ ހަސަދަވެރިކަމާއި ދެކޮޅުވެރިކަމުގެ މައިދާނަކަށެވެ.
މި ހުރިހައި މައްސަލަތަކަކާއެކުވެސް ގްރަނާދާ ވެފައި ވަނީ އިލްމާއި ސައިންސްގެ މައިދާނުގައި ޔޫރަޕަށް ކީއްކުރަންތޯ މުޅި ދުނިޔެއަށްވެސް މިސާލެއް ކަމުގައެވެ. ގްރަނާދާ ޖަހައިލައިފައި އަރައިގެން ދެވޭވަރުގެ އެހެން ގައުމެއް ނުވަތަ ރަށެއް ނެތެވެ. އެތާނގެ އިމާރާތްކުރުންތެރިން ވަނީ މުޅި ދުނިޔެއަށް މަޝްހޫރުވެފައެވެ. އެތާނގެ ޔުނިވަރުސިޓީތަކުން އުނގެނުމަށްޓަކައި ދުރުދުރުން ދަރިވަރުން އާދެއެވެ. ގްރަނާދާގެ ސަރުޖަނުންނާއި ބޭސްވެރިންނާ ފައިހަމަކުރެވޭ ވަރުގެ އެއްވެސް ބަޔަކު ދުނިޔޭގެ އެހެން ތަނެއްގައި ނެތެވެ.
ގައުމަކުން މިނިވަންކަމާއި ގަދަރާއި އިއްޒަތުގެ މަގު އިޚްތިޔާރުކޮށްފި ނަމަ އިލްމާއި ފަންނުވެރިކަން ވެގެން ދަނީ އެ ގައުމެއް ކުރިއަށް ގެންދާ ބާރަކަށެވެ. އެމަގު ދޫކޮށްލައިފިނަމަ އިލްމާއި ފަންނުވެރިކަން ވެގެން ދަނީ އަމަލުވާ ވިހަ ބޭހަކަށެވެ. އެ ވިހައިގައި ޖެހިއްޖެ ނަމަ އަމަލުތަކުގެ ދޯދިޔާކަމަށްޓަކައި ޒަމީރު ކުރަމުން ގެންދާ މަލާމާތަކުން ކުރާ އެއްވެސް އަސަރެއް ނޯވެއެވެ.
ހިޖުރައިން 9 ވަނަ ގަރުނު އަދި މީލާދީން 15 ވަނަ ގަރުނުގެ ނިމުމާ ހަމައަށް ގްރަނާދާގެ ރަސްކަން ބަލިކަށިވަމުން ދިޔައީ ނުހަނު ހަލުވިކަމާއެކު ފާޅުގައި އެކަން ފެންނަފަދަ ގޮތަކަށެވެ. ފެރްނާންދޯ 5 އާއި އިޒަބެއްލާގެ ކާވެނީގެ ސަބަބުން މި ދެ ކްރިސްޓިއަނުންގެ ވެރިކަން އޮތް އަރަގޮންއާއި ކަސްތިއްޔާގެ އިއްތިހާދުވުމާއި އަންދަލުސްގެ މުސްލިމުންގެ މެދުގައި އޮތް ދާޚިލީ ފިތުނަވެރިކަމާއި ދެކޮޅުވެރިކަން ވެގެން ދިޔައީ މުސްލިމުންގެ ބައްތީގެ ކަނިވަމުން ދިޔަ ހުޅުކޮޅަށް ޖެހުނު އެންމެ ފަހުގެ ވައިރޯޅި ކަމުގައެވެ.
(3)
ކަސްތިއްޔާގެ އަމީރުންނާއި ރައްޔިތުން ބަދްރު ބިން މުޣީރާއާ މުޚާތަބު ކުރަނީ ސަރަހައްދީ ބާޒުގެ ނަމުންނެވެ. ކަސްތިއްޔާއަށް ހަމަލާދޭ ކްރިސްޓިއަން ފައުޖުތަކާ ކުރިމަތިލައްވައި ބަލިކުރައްވަމުން ގެންދެވުމުގެ ސަބަބުން ގްރަނާދާގައިވެސް އޭނާ މަޝްހޫރު ވެފައި ވަނީ މި ނަމުންނެވެ. ފަރުބަދައާއި ޖަންގަލީގެ މައްޗަށް އެކުލެވިފައިވާ ފަސްދޮޅަސް މޭލުގެ ދިގު ސާޅީސް މޭލުގެ ފުޅާ ސަރަހައްދު ވެފައި ވަނީ މިނިވަން މުޖާހިދުންގެ މައި މަރުކަޒުކަމުގައެވެ. އެ މުޖާޙިދުންނަކީ ގްރަނާދާއާ ދެކޮޅުވެރިކަމެއް ނުބާއްވައި ކައިރިފަށުގެ ކްރިސްޓިއަން ރަސްކަންކަމާ ދެކޮޅަށް ކެނޑިނޭޅި ޖިހާދުކުރަމުން ގެންދާ ބައެކެވެ. ބަދްރުގެ ކުރީގައި އެ ސަރަހައްދުގެ އަމީރަކަށް ހުންނެނީ އޭނާގެ ބައްޕާ މުޣީރާއެވެ. މުޣީރާ ވަނީ ކްރިސްޓިއަނުންގެ ވަރަށް ގިނަ ތަންތަން ހިއްޕަވައި އޭނާގެ ވެރިކަމުގެ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ހިމަނުއްވައިފައެވެ. ގްރަނާދާގެ ވެރިން މުޣީރާއަކީ އެމީހުންގެ އަމުރުވެރިކަމުގެ ދަށުގައިވާ، ދެފުށަށްކެނޑޭ ގާސިދަކަށް ހެދޭތޯ މަސައްކަތް ކުރިއެވެ. ޖަވާބުގައި އެމީހުން ފޮނުވި ޝާހީ ގާސިދު ގާތު މުޣީރާ ވިދާޅުވީ ގްރަނާދާގެ އަމީރުން ކަސްތިއްޔާއަށް ޖިޒީ ދިނުން ހުއްޓާލައިފިނަމަ އެ ސަރަހައްދު އެމީހުންގެ ސަރަހައްދަކަށް ވެގެން ހިނގައިދާނޭ ކަމުގައެވެ. އަދި ޢެފަދަ ދުވަހެއް އަތުވެއްޖެ ނަމަ އެމީހުންގެ ލަޝްކަރުގައި އާދައިގެ ސިފައެއްގެ ގޮތުގައި ހުންނަވައިގެން ކްރިސްޓިއަނުންނާ ހަނގުރާމަ ކުރެއްވުމަކީ ލިބިވަޑައިގަންނަވާ ފަޚުރެއް ކަމުގައި ދެކެވަޑައިގަންނަވާނޭ ކަމަށް ވިދާޅުވިއެވެ. މިހާރު އެ އަމުލުކުރާ ގޮތަށް އަމަލު ކުރަމުން ގެންދަނިކޮށް ގްރަނާދާގެ ބައިވެރިއަކަށްވާ ކޮންމެ ބަޔަކީ، ގްރަނާދާގެ އެހީތެރިކަމާއެކު ކަސްތިއްޔާގެ އަޅުވެތިކަން ގަބޫލުކޮށްގެން ތިބޭ ބަޔަކަށް ވެގެން ދާނޭ ކަމަށް ދެކެވަޑައިގަންނަވާ ކަމަށްވެސް މުޣީރާ ވިދާޅުވިއެވެ. އެ ދުވަސްވަރު ގްރާނާދާ އޮތީ ދާޚިލީ ހަތުރުވެރިކަމާއި ހަޅުތާލުގެ މައިދާނަކަށް ވެފައެވެ. ގްރަނާދާގެ ބައެއް މުނާފިގު އަމީރުން އޭރުވެސް ތިބީ ވެރިކަމާ ދެކޮޅަށެވެ. އެކަމަކު ދުޝްމިނު އަމީރުންގެ ތެރޭގައި ކަސްތިއްޔާގެ ކްރިސްޓިއަން ރަސްގެފާނު ހިމަނުއްވާކަށް ގްރަނާދާގެ ރަސްގެފާނަކަށް ކެރިވަޑައެއް ނުގަތެވެ. އަމިއްލަފުޅަށް އެ ރަސްގެފާނާ ދެކޮޅުވެރިވެ ވަޑައިގަންނަވާން ކެރިވަޑައިނުގަތީއެވެ. ވުމާއެކު އޭނާ ގާސިދަކު ފޮނުއްވައި މުޣީރާއަށް އެންގެވީ ދެކޮޅުވެރި ހަރަކާތްތައް ހިންގަވާނީ ހަމައެކަނި ކްރިސްޓިއަނުންނާ ދެކޮޅަށް ކަމުގައި ވަނީނަމަ މުޣީރާގެ ކުރައްވާ އެއްވެސް ކަމަކަށް ހުރަސް ނާޅުއްވާނޭ ކަމުގައެވެ.
ކަސްތިއްޔާގެ ކްރިސްޓިއަން އަމީރުންގެ މެދުގައި އޮތް ދޭދޭ ދެކޮޅޮވެރިކަމެއްގެ ސަބަބުން މުޣީރާއާ ދެކޮޅަށް އެމީހުންނަކަށް އިއްތިހާދެއެް އުފެއްދޭ ގޮތެއް ނުވިއެވެ. އެހެންވީމާ ތައްޔާރުވެވަޑައިގަންނަވާނޭ ވަގުތާއި ފުރުސަތު މުޣީރާއަށް ލިބިވަޑައިގަތެވެ. ކްރިސްޓިއަން އަމީރުންގެ ދަށުގައި ތިބި މުސްލިމު ރައްޔިތުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު މުޣީރާގެ ގޮވައިލެއްވުމަށް ލައްބައިކައޭ ކިޔައި އިޖާބަދީ ލަޝްކަރުގައި ބައިވެރިވިއެވެ. އެހެންނަމަވެސް މިފަދައިން އެއްކުރައްވަމުން ގެންދެވި މުޖާޙިދުންގެ އަދަދު ހައެއްކަ ހާހައަށް އެރިތަނާ ކްރިސްޓިއަން އަންދަލުސްއަށް ވަރުގަދަ އިންގިލާބެއް އަތުވެއްޖެއެވެ.
އެ އިންގިލާބަކީ ފެރްނާންދޯ 5 އާއި އިޒަބެއްލާގެ ކާވެންޏެވެ. މި ކާވެނީގެ ސަބަބުން ބޮޑު ދެ ކްރިސްޓިއަން ވެރިކަމެއް އިއްތިހާދުވީއެވެ. އަރަގޮންއާއި ކަސްތިއްޔާ އެއްބައެއް ކަމުގައިވީއެވެ. މިއީ އިސްލާމީ އަންދަލުސްއަށް ކުރިމަތިވީ ވަރަށް ބޮޑު ނުރައްކަލެކެވެ. ނަތީޖާއަކީ ފެރްނާންދޯގެ ވަރުގަދަ ވެރިކަމުގެ ކުރިމަތީގައި ކުދިކުދި ކްރިސްޓިއަން އަމީރުން އާދައިގެ ސަރުދާރުންނަށް ވެގެން ދިއުމެވެ. މުޣީރާގެ ބާރުފުޅުގެ ދަށުގައި އޮތް މިނިވަން ކުޑަކުޑަ އިސްލާމީ ސަރަހައްދަކީ އޭނާގެ ބާރުގެ ދަށުގައި ތިބި ގްރަނާދާގެ އަމީރުންނަށްވުރެ ނުރައްކާތެރި ބަޔަކު ކަމުގައި ފެރްނާންދޯއަށް ގަބޫލު ކުރެވުނެވެ. އަދި މުޣީރާ ގެ ސަރަހައްދު ފަތަހަ ކުރެވޭނީ އޭނާގެ ލަޝްކަރުން އެކަށީގެންވާ އަދަދެއްގެ މީހުން ގުރުބާންކޮށްގެން ކަމުގައިވެސް އޭނާއަށް ފެނުނެވެ.
(ނުނިމޭ)
