އިޙްސާންތެރިކަމުގެ ބަދަލު އިޙްސާންތެރިކަމަކުން މެނުވީ ވޭތަ؟

އިޙްސާންތެރިކަން

މާތް الله އިންސާނުން ހައްދަވާފައިވަނީ އެހެނިހެން މަޚްލޫޤުންނާއި ތަފާތު ޠަބީޢަތެއް އޭނާގެ ކިބާގައި ލައްވާފައެވެ. އޭނާއަށް ހެވާއި ނުބައި ވަކިކުރުމުގެ ބާރާއި އިޚްތިޔާރު ދެއްވާފައިވެއެވެ. ހެޔޮމަގުގައި ދެމިހުރުމާއި ނުބައި މަގުން ދިއުން ވަނީ އޭނާގެ އިޚްތިޔާރުގައެވެ. މިކަން މިހެން އޮތްކަމުގައި ވިޔަސް އިންތިބާހު ކުރެއްވުމާއި ނުލައި މާތް الله އިންސާނާ ދޫކޮށް ނުލައްވައެވެ. ހެޔޮކަންތަކުގެ ދަރަޖަތައް އެންގެވިއެވެ. މާތް الله އާއި އެންމެ ބޮޑަށް ކުއްތަން ވެވޭނޭ ގޮތްވެސް އެންގެވިއެވެ. އަޅުވެރިމާއި މަޑުމައިތިރިކަމާއި ތަޤްވާވެރިކަމަކީ މާތް الله އާއި ކުއްތަން ވެވޭނެ އެންމެ މޮޅުގޮތެވެ. އެއީ އިޙްސާންތެރިކަމުގެ އެންމެ މަތީދަރަޖައެވެ. އިޙްސާންތެރިކަމުގެ ޙަގީގަތަކީ ކޮބައިތޯ ކީރިތިރަސޫލާ صلي الله عليه وسلم އާއި جبريل عليه السلام ސުވާލު ކުރެއްވި ހިނދު ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ.  (أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ) رواه مسلم – އާދެ، ތިމާއަށް الله ފެންނަކަމުގައި ނުވިޔަސް އެކަލާނގެ ތިމާ ދެކެވޮޑިގެންވާނެކަން ދަނެ އެކަލާނގެއަށް އަޅުކަންކުރުމެވެ. އިޙްސާންތެރިން ވަކިކޮށް ދެނެގަތުމަށްޓަކައި މަރުވުމާއި ދިރުން ޚަލްޤުކުރައްވައި މާތް الله ވަޙީ ކުރައްވަނީ {ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلۡمَوۡتَ وَٱلۡحَيَوٰةَ لِيَبۡلُوَكُمۡ أَيُّكُمۡ أَحۡسَنُ عَمَلٗاۚ وَهُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡغَفُورُ } الملك : 2 – މާނައީ "އެކަލާނގެއީ ތިޔަބައިމީހުންކުރެ އެންމެ عمل ރަނގަޅީ ކާކުތޯ إمتحان ކުރުމަށްޓަކައި، މަރުވުމާއި، ދިރިހުރުން، އުފެއްދެވި ރަސްކލާނގެއެވެ. އަދި އެކަލާނގެއީ، عزيز ވަންތަ، ގިނަގިނައިން ފާފަފުއްސަވާ ރަސްކަލާނގެއެވެ.

 އިޙްސާންތެރިކަމުގެ ޖަޒާ

ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި އިޙްސާންތެރިކަމާއި އިޙްސާންތެރިންނަށް ލިބެންހުރި ޖަޒާ ބަޔާންކުރައްވާފައިވެއެވެ. އިޙްސާންތެރިކަމުގެ ބަދަލުގައި ލިބޭނެ އެންމެ މަތިވެރި ޖަޒާތައް ވަނީ ތަރުތީބުކުރައްވާފައިވެއެވެ. ތިރީގައި މިވަނީ އިޙްސާންތެރިންނަށް ލިބެންހުރި ޖަޒާ ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި ވާރިދުވެފައިވާ ގޮތެވެ.

• އިޙްސާންތެރިންނަށް އެމީހުންގެ އިޙްސާންތެރިކަމުގެ ބަދަލުގައި މާތް الله ގެ އިޙްސާންތެރިކަން ހުރިމިންވަރު ބަޔާން ކުރައްވަނީ {هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ} الرحمن : 60 – މިފަދައިންނެވެ. މާނައީ "إِحْسَان ތެރި ކަމުގެ ޖަޒާއަކީ، إِحْسَان ތެރިކަންކަމުގައި މެނުވީ ނުވެއެވެ."
• އިހްސާންތެރިންނާއިއެކު މާތް الله ވޮޑިގެންވާކަން އަންގަވަނީ {إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ} النحل : 128 – މިފަދައިންނެވެ.  މާނައީ "ހަމަކަށަވަރުން، الله ވޮޑިގެންވަނީ، تقوى ވެރިވި މީހުންނާއި އެކުގައެވެ. އަދި إِحْسَان ތެރިންނާވެސް އެކުގައެވެ."
• ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގައި ލިބެންހުރި މޮޅު ސަވާބުގެ ވާހަކަ އަންގަވަނީ {فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَةِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ} آل عمران : 148 – މިފަދައިންނެވެ. މާނައީ "ދެންފަހެ، ދުނިޔޭގެ ثَوَاب އާއި، آخرة ގެ ރިވެތި ثَوَاب އެއުރެންނަށް الله ދެއްވިއެވެ. إِحْسَان ތެރިންދެކެ الله ލޯބިވެވޮޑިގެންވެތެވެ.
• އިޙްސާންތެރިންނަށް ލިބެނޭ އެންމެ މޮޅު ޖަޒާއަކީ ސުވަރުގެ ލިބި އެތާގައި ދެމިތިބުމާއި الله ގެ ޢަޛާބުން ސަލާމަތްވުންކަން އަންގަވަނީ މިފަދައިންނެވެ. {لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى وَزِيَادَةٌ وَلَا يَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَلَا ذِلَّةٌ أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ} يونس : 26 – މާނައީ "ހެޔޮ عمل ކުޅަމީހުންނަށް، އެންމެހެޔޮ ޖަޒާ ހުށްޓެވެ. (އެއީ ސުވަރުގެއެވެ.) އަދި އޭގެއިތުރަށްވެސް ހުށްޓެވެ. (އެއީ الله ގެ ދީދާރުފުޅު ދެއްކުމެވެ.) އަދި އެއުރެމެންގެ މޫނުތަކަކަށް ހިރަފުހެއް ނުވަތަ ދެރަކަމެއް ނާރާނެތެވެ. އެއުރެންނީ، ސުވަރުގޭގެ أهل ވެރިންނެވެ. އެއުރެން އެތާނގައި އަބަދަށް ދެމިތިބޭ ހުށްޓެވެ."

އިޙްސާންތެރިކަމުގެ ބާވަތް

އިޙްސާންތެރިކަމަކީ ހަމައެކަނި އެއްގޮތަކަށް އަދާކުރެވޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި ކިއެއްތަ ތިންގޮތަކަށް ނުވަތަ ތިންވައްތަރަކަށް  އިޙްސާންތެރިކަން ވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން ދެގޮތެއް މާތް ﷲ އަށް އަޅުކަން ކުރުމާއި ގުޅިފައިވެއެވެ. ތިންވަނަ ގޮތް ގުޅިފައިވަނީ މަޚްލޫޤުންގެ ޙައްޤުތަކާއިއެވެ. އެއީ:

ފުރަތަމަ ގޮތަކީ މާތް ﷲ އަށް އަޅުކަންކުރުމާއި ގުޅިފައިވާ އިޙްސާންތެރިކަމެވެ. މިކަން ޙާސިލުކުރެވޭނީ މާތް ﷲ އަށް އަޅުކަން ކުރުމުގައި އެކަލާނގެއަށް ބިރުވެތިވެ އެކަލާނގެ އާއި ކުއްތަންވެގެންނެވެ. ނަހީކުރައްވާފައިވާ ކަންތަކުން ދުރުވެ އެކަލާނގެއަށް ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރުމުންނެވެ. އެކަލާނގެ ރުހިވޮޑިގެންވާ ގޮތުގައި ދެމިހުރެ އަކަލާނގެ އަމުރުތަކަށް ބޯލަބައި ކިޔަމަންގަނެގެންނެވެ. ހިސާބު ބެއްލެވޭނޭ ދުވަސް އަންނާނެކަން އެގިގެންނެވެ. މާތް الله ވަހީ ކުރައްވަނީ މިފަދައިންނެވެ. {وَالَّذِينَ يَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ} الرعد : 21 މާނައީ "އަދި އެއުރެންނީ، ގުޅިފައިވުމަށް الله أمرކުރައްވާފައިވާ ކަންތައްތައް ގުޅުވާ، އަދި އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއަށް ބިރުވެތިވާ، އަދި ހިސާބުބެއްލެވުމުގެ ނުބައި ނަތީޖާއަށް ބިރުގަންނަ މީހުންނެވެ."

ދެވަނަ ވައްތަރުގެ އިޙްސާންތެރިކަން ވެސް ގުޅިފައިވަނީ މާތް الله އަށް އަޅުކަންކުރުމާއިއެވެ. އެކަމަކު މިއީ ފުރަތަމަ ވައްތަރަށްވުރެ މަތީދަރަޖައިގެ އިޙްސާންތެރިކަމެކެވެ. މި އިޙްސާންތެރިކަން ހާސިލުކުރުމަށް އިތުރު ޝައުޤުވެރިކަމާއިއެކު މާތް الله އަށް އަޅުކަން ކުރަން ޖެހެއެވެ. އެކަލާނގެ އާއި ބޮޑަށް ކުއްތަންވާން ޖެހެއެވެ. އަޅުކަން ކުރުމުގައި ދަހިވެތިވާން ޖެހެއެވެ. الله ގެ ޙަޟްރަތުގައި މުނާޖާ ކުރުމުގެ ފޮނިމީރުކަން އިޙްސާސް ކުރެވެންޖެހެއެވެ. މިފަދަ މީހުންނަށް ހުރި ދަރަޖަ ކީރިތިރަސޫލަ صلي الله عليه وسلم ބަޔާންކުރައްވަނީ މިފަދައިންނެވެ. (سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ اللهُ تَعَالَى فِي ظِلِّهِ يَوْمَ لَا ظِلَّ إلّا ظِلُّهُ : إمَامٌ عَدْلٌ، وَشَابٌّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ اللهِ، وَرَجلٌ قلبُهُ مُعَلَّقٌ فِي الْمَسَاجِدِ، وَرَجلَانِ تَحَابَّا فِي اللهِ، اِجْتَمَعَا عَلَيْهِ وَتَفَرَّقَا عَلَيْهِ، وَرَجلٌ دَعَتْهُ اِمْرَأةٌ ذَاتُ مَنْصَبٍ وَجَمَالٍ، فَقَالَ: إنِّي أخَافُ اللهَ، وَرَجلٌ تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ ، فَأخْفَاهَا حَتَّى لَا تَعْلَمَ شِمَالُهُ مَا تُنْفِقْ يَمِيْنُهُ، وَرَجلٌ ذَكَرَ اللهَ خَالِيًا فَفَاضَتْ عَيْنَاهُ) رواه البخاري – މިތާގައި ކީރިތި ރަސޫލާ صلي الله عليه وسلم އިޝާރާތް ކުރައްވާފައިވާ 'މިސްކިތަށް ހިތްޖެހިފައިވާ މީހާ' (وَرَجلٌ قلبُهُ مُعَلَّقٌ فِي الْمَسِاجِدِ) ވަނީ މިބައިގެ ތެރެއިންނެވެ.

ތިންވަނަ ވައްތަރުގެ އިޙްސާންތެރިކަމަކީ ހުރިހާ މަޚްލޫޤުންނާއި ގުޅިފައިވާ އިޙްސާންތެރިކަމެވެ. މިބައިގައި ހިނެނީ މައިންބަފައިންނަށް އިޙްސާންތެރިވުމާއި ރަހިމުގެ ގުޅުން ބަދަހި ކުރުމެވެ. މެހުމާނުންނަށް ކަމޭހިތުމާއި ފަޤީރުންނަށް އެހީތެރިވުން ވެސް ވެއެވެ. އަދި ހަޔަވާނުންނާއި އެހެނިހެން ދިރޭތަކެއްޗަށް އިޙްސާންތެރިވުން ވެސް ވަނީ މީގެ ތެރެއިންނެވެ. ކީރިތިރަސޫލާ صلي الله عليه وسلم ގެ ޙަދީޘެއްގައިވެއެވެ. (بَيْنَمَا رَجلٌ يَمْشِي بِطَرِيْقٍ اشْتَدَّ عَلَيْهِ الْعَطَشُ فَوَجَدَ بِئرًا فَنَزَلَ فِيْهَا فَشَرِبَ ثمَّ خَرَجَ فَإذَا كَلْبٌ يَلْهَثُ يَأكُلُ الثَّرَى مِنَ الْعَطَشِ فَقالَ الرَّجُلُ لَقَدْ بَلَغَ هَذَا الْكَلْبَ مِنَ الْعَطَشِ مِثْلُ الَّذي كَانَ بَلَغَ بِي فَنَزَلَ الْبِئرَ فَمَلَأ خَفَّهُ ثُمَّ أَمْسَكَهُ بِفِيْهِ فَسَقَى اْلكَلْبَ فَشَكرَ اللَّهُ لَهُ فَغَفَرَ لَهُ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ وَإنَّ لَنَا فِي الْبَهَائِمِ أَجْرًا فَقالَ فِي كلِّ ذَاتِ كَبِدٍ رَطْبَةٍ أجْرٌ) رواه البخاري – މި ޙަދީޘުން ދޭހަވާގޮތުގައި ފެން ބޮވައިގެންފައިވާ ކުއްތާއަކަށް ފެން ބޯން ދިން މީހާގެ ފާފަ މާތް الله ވަނީ ފުއްސަވާ ދެއްވާފައިވެއެވެ. އަދި ވެސް އެއިން ދޭހަވާ ގޮތުގައި ދިރޭ ތަކެއްޗަށް ހެޔޮކޮށް ހިތުމުން ޘަވާބު ލިބޭކަން އެގެއެވެ.